Vikublaðið - 10.03.1997, Qupperneq 10

01LÍMBU
10. mars 1997
O o O

Ehn
15 skrifstofukonur
Ræða Svanhildar Kaa-
ber varaþingmanns í
umræðum utan dagskrár
um starfskjör yfirmanna í
ríkisbönkunum - banka-
stjóra Landsbanka, Bún-
aðarbanka og Seðlabanka
Margt athyglisvert hefur komið í
ljós í þeirri umræðu sem nú fer fram
um kjör bankastjóra. Það er greinilegt
að þau hafa á undanfömum árum tek-
ið allt öðrum breytingum en kjör
venjulegs fólks í okkar samfélagi.
Mörg undanfarin ár hefur það fengið
að heyra að hógværar kröfur um við-
unandi lífskjör muni steypa þjóðfé-
laginu í glötun, hleypa af stað verð-
bólgu og eyðileggja uppbyggingu ís-
lenskra fyrirtækja. Og nú kemur fram
að einn bankastjóri fær mánaðar-
greiðslur sem svara launum 15 skrif-
stofukvenna í þjónustu ríkisins, álíka
margra sjúkraliða eða sem svarar til
námslána tæplega 20 námsmanna.
Mér finnst ákaflega mikilvægt að fá
fram þessar upplýsingar um kjörin og
kjaraskiptinguna í landinu, ekki síst í
ljósi þess að nú standa yfir viðræður
um kaup og kjör meginþorra þjóðar-
innar. Viðbrögð atvinnurekenda við
upplýsingum um bankastjórakjörin
voru t.d. sérstaklega athyglisverð. Á
talsmönnum þeirra var að skilja að
ekkert væri óeðlilegt við að fólk sem
er með hátt í milljón króna mánaðar-
tekjur hækki um á annað hundrað
þúsund krónur á mánuði á sama tíma
og við samningaborðið er verið að
bjóða þeim sem búa við vægast sagt
bágborin launakjör nánast ekki neitt.
Ekki alls fyrir löngu mun Friðrik
Sophusson fjármálaráðherra hafa haft
orð á því að í stað þess að jafna kjör
landsmanna væri án'ðandi að auka
launamuninn svo hann verði í takt við
það sem gengur og gerist í öðrum
löndum. Eftir að upplýsingar um
launakjör bankastjóra komu ffam tel
ég heldur líklegt að hann sé einn um
þá skoðun. Ef eitthvert verkefni er
brýnt er það einmitt að draga úr því
kjaramisrétti sem viðgengst hér á
landi eins og þessi könnun á kjörum
bankastjóra staðfestir.
Ég vek líka athygli á því að mark-
tæk könnun á kjörum landsmanna er
mun auðveldari í opinberum stofnun-
um en á einkamarkaði þar sem frum-
skógalögmálin ráða nkjum bak við
Svanhildur: „Er nokkuð óeðli-
legt þó launafólk í þessu landi
krefjist þess nú að fá sinn skerf
af góðærinu margnefnda sem
hefur skilað bankastjórunum
svo biessunarlegum kjarabót-
um?”
trausta múra. Með aukinni einkavæð-
ingu mun almenningur ekki eiga jafn-
greiðan aðgang og nú er að upplýs-
ingum af þessu tagi. Það verða vel
geymd leyndarmál.
Er nokkuð óeðlilegt þó launafólk í
þessu landi krefjist þess nú að fá sinn
skerf af góðærinu margnefnda sem
hefur skilað bankastjórunum svo
blessunarlegum kjarabótum?
Hjörleifur Guttormsson vill Lífsiðfræðiráð:
s
9 og eifða-
breytingar undir
smasjána
Hjörleifur Guttormsson hefur lagt
fram tillögu til þingsályktunar um að
stofnað verði lífsiðfræðiráð á fs-
landi. Tillagan gerir ráð fyrir því að
hið fyrsta verði komið á fót lífsið-
fræðiráði til að fjalla um siðfræðileg
álitaefni sem tengjast erfðabreyting-
um á lífverum og einræktun og afla
til þess nauðsynlegra heimilda á Al-
þingi. Ráðinu verði ætlað að fylgjast
með þróun í líftækni innan lands og
erlendis, veita stjómvöldum ráðgjöf
og miðla fræðslu til almennings. Um
leið verði endurskoðað núverandi
kerfí ráðgefandi nefnda hjá hinu op-
inbera á þessu sviði og stefnt að ein-
földun þess og samræmingu.
Einnig gerir tillagan ráð fyrir því
að hið fyrsta verði komið á fót sam-
starfsnefnd ráðuneyta sem fari með
mál er snerta líftækni og rannsóknir
á því sviði, hvort sem um er að ræða
menn, dýr, plöntur eða örverur.
Nefndin verði m.a. tengiliður lífsið-
fræðiráðs við einstök ráðuneyti.
Kindin Dollý og
aparnir
í greinargerð með tillögunni segir
meðal annars: „Þróun líftækni hefur
verið afar hröð og gífurlegu fjár-
magni á alþjóðamælikvarða er varið
í rannsóknir sem henni tengjast.
Rúmir þrír áratugir eru síðan tókst að
ráða gátuna um uppbyggingu erfða-
efnisins og fyrir 24 árum voru fluttir
erfðavísar milli örvera. Nokkru síðar
hófst tilraunaframleiðsla og mark-
aðssetning á afurðum erfðabreyttra
lífvera og nú keppast fjölþjóðafyrir-
tæki um að tryggja sér einkaleyfí á
lífverum til erfðabreytinga og afurð-
um erfðabreyttra lífvera.
Fyrir um tveimur áratugum tókst
að einrækta fyrstu lífverumar á til-
raunastofum og síðan hefur einrækt-
un (klónun) þróast stig af stigi.
Fyrsta einræktun mannlegra fóstur-
vísa var framkvæmd við læknamið-
stöð Georgs Washington háskólans í
Bandaríkjunum í október 1993. Þann
Hjörleifur Guttormsson: „Hörð
viðbrögð víða um lönd við fregn-
inni um einræktuðu sauðkindina
Dollý eru skýr vísbending um að
margir telji að vísindamenn séu nú
komnir lengra en góðu hófí gegnir
með inngrip í náttúruleg lífsferli.”
23. febrúar sl. barst sem eldur í sinu
um heimsbyggðina fféttin um
skosku sauðkindina Dollý, en hún
varð til við einræktun hjá Roslin Ins-
titute í Edinborg. Það nýja við þenn-
an atburð er að ekki var einræktað úr
frumum fósturvísa heldur notaðar
líkamsfrumur úr fullvaxta kindum til
að búa til einræktaðan einstakling.
Tíu dögum síðar bættist svo við frétt-
in um að apar hafi verið einræktaðir
úr fósturfrumum vestan hafs. Fáir
draga nú í efa að innan skamms verði
hægt að einrækta menn. Siðferðileg-
ar spurningar, sem fylgt hafa tilraun-
um í sameindalíftækni undanfama
áratugi, hafa að vonum magnast við
þessi tíðindi. Joseph Rotblat, sem
vann til friðarverðlauna Nóbels 1995
fyrir baráttu Pugwash-samtaka sinna
gegn kjamavopnum, segir nú að
mannkyninu stafi meiri hætta af ein-
ræktun en gereyðingarvopnum.”
Lífsiðfræðiráð
fjalli um siðfræði-
leg álitaefni
Á Alþingi voru á síðasta ári sam-
þykkt lög um erfðabreyttar lífverar
og tæknifrjóvgun. Er meðal annars
bann þar að finna við klónun (ein-
ræktun) og er gert ráð fyrir sérstakri
vísindasiðanefnd. Ymsar nefndir er
að fmna sem hafa snertifleti við þessi
mál, en Hjörleifur vill taka málin
fastari tökum. Hann vísar til þess að
í grannlöndum okkar séu starfandi
sérstök lífsiðfræðiráð eða líftækni-
nefndir sem fylgjast með þróun á
þessu sviði, veita stjómvöldum ráð-
gjöf og er ætlað að taka heildstætt á
líftækni, þar á meðal á siðferðilegum
þáttum hennar.
Hjörleifur rifjar upp að áður hafi
átt sér stað nokkur umræða á þingi
um erfðabreyttar lífverur og tækni-
frjóvganir en að þá skorti á að þessi
mál væru sett í samhengi.
„Það nefndakerfi, sem komið var á
fót samkvæmt þessum lögum, kemur
ekki í staðinn fyrir siðaráð sem fjall-
að gæti heildstætt um álitaefni og
dregið markalínur. Því er með tillög-
unni gert ráð fyrir að sett verði á
laggimar lífsiðfræðiráð sem hafi það
meginverkefni að fjalla um siðfræði-
leg álitaefni sem tengjast erfðabreyt-
ingum á lífveram og einræktun. Til
að valda slíku verkefni og vera fært
um að veita stjórnvöldum ráðgjöf og
miðla fræðslu til almennings er óhjá-
kvæmilegt að lífsiðfræðiráði sé gert
kleift að fylgjast náið með þróun á
líftæknisviði innan lands og erlendis.
Unnt ætti að vera að einfalda um leið
það nefndakerfi sem fyrir er á grand-
velli laga um erfðabreyttar lífverur,
tæknifrjóvgun og dýravernd. Þá
hlýtur slíkt lífsiðfræðiráð að hafa
hliðsjón af alþjóðasamningnum um
vemdun líffræðilegrar fjölbreytni og
öðram ákvæðum alþjóðasamþykkta
sem Island er aðili að.”
Inngrip í náttúru-
leg lífsferli
í lok greinargerðar sinnar nefnir
Hjörleifur síðan aftur umræðuna um
hina víðfrægu sauðkind Dollý:
„Hörð viðbrögð víða um lönd við
fregninni um einræktuðu sauðkind-
ina Dollý eru skýr vísbending um að
margir telji að vísindamenn séu nú
komnir lengra en góðu hófi gegnir
með inngrip í náttúraleg lífsferli.
Menn skynja þá miklu óvissu sem
fram undan er ef ekki tekst að koma
böndum á tæknigetu mannsins þegar
í hlut á stafróf lífsins í formi erfða-
efnis og náttúralegrar tímgunar.
Mikilsvert er því að samstaða takist
sem víðast um skipuleg viðbrögð,
bæði innan þjóðríkja og á alþjóða-
vettvangi, með það að markmiði að
móta sameiginlegar reglur og við-
miðanir. Afar brýnt er að litið sé
heildstætt á þetta stóra viðfangsefni
og siðfræðileg gildi fái aukinn sess
við mat á því hvert skuli stefna.
Þeirri tillögu, sem hér er flutt urn
stofnun lífsiðfræðiráðs, er ætlað að
vera lóð á þá vogarskál.
1
MOLAR
Aðbúnaður og rétt-
indi fanga
Margrét Frímannsdóttir hefur lagt
fram ítarlegar fyrirspumir um mál-
efni fanga á íslandi, sem hér fara á
eftir í styttri útgáfu. Margrét óskar
eftir skriflegum svörum frá dóms-
málaráðherra og verður fróðlegt að
sjá þau, því fyrirspumir Margrétar
eru yfirgripsmiklar og ná yfir svið
sem vanrækt hafa verið í þjóðmála-
umræðunni.
- Hvemig er staðið að framkvæmd
laga um fangelsi og fangavist hvað
varðar sálfræðiþjónustu og félagsráð-
gjöf?
- Hvemig er staðið að almennri
læknis- og hjúkrunarþjónustu í fang-
elsum annars vegar og sérhæfðri
læknisþjónustu, þar með talinni þjón-
ustu geðlækna, hins vegar?
- Hvemig er staðið að greiðslum
fyrir sérhæfða heilbrigðisþjónustu
sem fanga er veitt utan fangelsis?
- Hvemig er staðið að framkvæmd
laga þar sem kveðið er á um að í fang-
eísum skuli vera aðstaða og tæki til
fjölbreyttrar vinnu? Hvemig er að-
staðan í hverju fangelsi fyrir sig?
- Hversu margir fangar stunda fulla
vinnu eða vinna hluta úr degi?
- Hversu margir fangar eru án
vinnu vegna veikinda eða annarra
persónulegra ástæðna eða vegna þess
að aðstæður eru ekki fyrir hendi í
fangelsum til að standa við umrætt
ákvæði laganna?
- Hvemig er staðið að launa-
greiðslum til refsifanga, annars vegar
hvað varðar greidd laun á vinnustund
og hins vegar skil á launatengdum
gjöldum af greiddum launum?
- Hvemig er staðið að framkvæmd
laga þar sem kveðið er á um að fangi
skuli eiga kost á að stunda nám?
Hversu margir fangar stunduðu nám
árin 1995 og 1996 og hversu margir
áttu þess ekki kost?
- Hversu margir fangar hafa á síð-
ustu fimm árum stundað nám á verk-
námsbraut, lokið slíku námi, stundað
nám á bóknámsbraut og lokið slíku
námi á meðan á refsivist stóð?
- Hver var heildarkostnaður við
nám fanga innan og utan fangelsa á
sama tímabili, annars vegar kostnað-
ur ríkisins og hins vegar kostnaður
fanga?
- Hvernig er staðið að framkvæmd
laga þar sem kveðið er á um að fanga
skuli séð fyrir aðstöðu til tómstunda-
iðkana og líkamsþjálfunar? í hvaða
fangelsum er slik aðstaða og hvemig
er hún? I hvaða fangelsum er ekki
slík aðstaða? Má þar vænta úrbóta og
ef svo er, hvenær?

OKKAR FOLK
Hrafnkell
Proppé
er bjartsýnn
garðyrkjumaður í
Hveragerði.
Hrafnkell sem er sjálfstætt starf-
andi er jafnframt formaður Al-
þýðubandalagsmanna í Hvera-
gerði og nágrenni. Hrafnkell hefur
ásamt konu sinni, Önnu Margréti
Sveinsdóttur, fyrir stóni fjöl-
skyldu að sjá en saman eiga þau
fjögur böm.
Helstu lífsmottó Hrafnkels eru að
líta björtum augum á framtíðina.
Það er ekki heimur versnandi fer
heldur öfugt. Hann tekur þátt í
stjórnmálum til þess að hafa áhrif
á þróun þjóðfélagsmála. Hann er í
pólitík til að breyta þjóðfélaginu
til batnaðar og segist ákafur stuðn-
ingsmaður sameiningar og sam-
vinnu jafnaðarmanna og félags-
hyggjufólks. Menn verða að sjá
haginn í því að vinna saman segir
Hrafnkell og sameinast í því að
gera samfélagið manneskjulegra
en það er.