Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.2008, Blaðsíða 2

2 LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Jón Ólafsson
jonolafs@bifrost.is
! Margir héldu því fram eftirhryðjuverkaárásirnar í Banda-ríkjunum fyrir réttum sjö ár-um að þessir atburðir hefðubreytt heiminum. Þó að deilamegi um hvað það þýðir ná-
kvæmlega að heimurinn sé
„breyttur“, þá er tæpast deilt um það
nú að hryðjuverkin gerbreyttu öllum
aðstæðum í alþjóðapólitík. Bandaríkja-
menn ákváðu að bregðast við með því
að lýsa yfir stríði við hryðjuverk sem
slík og beittu orðaforða stríðsátaka eft-
ir það á mjög skapandi hátt. Í stað
þess að áhersla væri lögð á alþjóða-
samfélagið varð hin ríkjandi afstaða
skyndilega sú að Bandaríkjamenn
gerðu það sem þeim sýndist og aðrar
þjóðir gætu þá lýst yfir stuðningi eða
setið heima eftir áhuga og aðstæðum.
Stríð Rússa og Georgíumanna í síð-
asta mánuði markaði líka þáttaskil en
með öðrum hætti þó en hryðjuverkin
2001. Fæstir hafa kannski áttað sig á
því enn hve dramatísk umskipti eru
fólgin í því að Rússar reyni að hluta
þetta nágrannaríki sitt sundur með því
að viðurkenna tvö héruð þess sem
sjálfstæð ríki. Viðurkenning af þessu
tagi er nefnilega ekki diplómatískur
leikur eða herkænska. Viðurkenning er
endanlegur gjörningur sem ekki verð-
ur tekinn til baka, nema um leið sé ját-
að að mistök hafi verið gerð. Rússar
eru ólíklegir til játa á sig mistök, nema
ríkið verði fyrir stórkostlegum áföllum
og af einhverjum ástæðum neytt til
slíks. Pattstaðan í Georgíu, sem varað
hefur árum saman, verður ekki lengur
leyst með neinum samningum, aðeins
stríð eða eftirgjöf annars aðilans getur
leyst deiluna. Það kemur því í hlut
vesturveldanna að hugleiða hvort eft-
irgjöf er rétta leiðin: Sætta sig við orð-
inn hlut og fá Georgíumenn til að gera
slíkt hið sama. En það er afar ólíklegt
að sú verði niðurstaðan og því er í
fyrsta sinn síðan á kaldastríðsárunum
raunveruleg hætta á stríði á milli
Rússlands og Vesturlanda.
En það er ekki þar með sagt að
þessar nýju aðstæður í samskiptum
Rússa og þeirra ríkja, sem kunna að
fylgja þeim að málum annarsvegar og
Vesturlanda hinsvegar, séu ekkert
annað en kalda stríðið endurfætt. Það
er hægt að líkja ástandinu nú við mörg
önnur söguleg tímabil en kalda stríðið.
Eða maður gæti hugsað sem svo að
ástandið sem ríkti um og eftir hrun
Sovétríkjanna sé óvenjulegt: „Eðlilegt“
ástand í samskiptum austurs og vest-
urs sé miklu frekar ástand tortryggni
og fjandskapar og kalda stríðið hafi í
raun verið ákveðin mynd hins eðlilega
ástands.
Mælskulistin sem nú er beitt á ekk-
ert sérstaklega skylt við áróðurslist
kaldastríðsáranna. Rætur hennar eru
eldri og minna á þá tíma þegar keis-
arinn í Miklagarði var í senn nauðsyn-
legur bandamaður leiðtoganna í Vest-
ur–Evrópu og erfiðasti viðsemjandi
þeirra, ótryggur og óáreiðanlegur – til
alls vís þegar á reyndi og tómlátur um
vestræna hagsmuni og álit. Það var á
tímum krossferðanna, en það er ein-
mitt mælskulist þeirra sem nú hefur
verið endurvakin þegar beitt er lit-
skrúðugum orðaforða stríðs og dauða
til að tjá pólitíska afstöðu og veruleika.
Georgíuforseti er til dæmis sagður
„pólitískt lík“. Erfiðum samskiptum
Miklagarðs og Vesturveldanna lauk ár-
ið 1204 þegar herir krossfara lögðu
borgina í rúst og hröktu keisarann á
brott. Sá atburður var öllum til
skammar og tjóns en þó fyrirsegj-
anlegur, miðað við það sem á undan
fór.
Breyttur
heimur
Eftir Sigtrygg Magnason
sigtryggur@naiv.is
J
æja. Heimsendirinn varð aðeins
öðruvísi en spáð hafði verið fyrir
um. Vísindamennirnir hlaupa
óhræddir í hringi einhvers staðar
undir Ölpunum og skjóta rót-
eindum hver í annan. Cern, cern
kalla þeir og syngja týrólasöngva á eilífri októ-
berfest.
Á sama tíma á fjármálamiðstöðvum heims-
ins skjálfa menn í takt. Hrista niður gengið.
Það er komið að hvörfum í verkinu og afhjúp-
unin á sér stað. Og einhvern veginn kemur í
ljós að það eru margir allsberir keisarar á
vappi. Fyrirtæki, sem við bjuggumst við að
myndu standa allt af sér og sigla í gegnum öll
ofviðri markaðanna, reyndust vera Títaníklík.
Allir fjölmiðlar eru fullir af kreppu. Jafn-
fullir af kreppu nú og þeir voru af gullæði 2007.
Þegar fólk sá á forsíðu einhvers blaðsins fyrir
skemmstu að forstjóri kreditkortafyrirtækis
væri að rífa hús í Fossvoginum til að byggja
þar nýtt þá var viðkvæðið: er þetta ekki svolít-
ið 2007?
Svolítið 2007, segja menn. Góðærið er búið
og ekkert stendur eftir nema skuldir. Fylliríis-
líkingin var rétt. Timburmennirnir eru byrj-
aðir. Þeir sem þömbuðu mest hafa það verst.
Og eins og gerist á alkóhólískum heimilum
hafa hinir það líka slæmt. Það lendir stundum
á þeim sem síst skyldi að þrífa eftir villtustu
partíin.
Eins og gerist í góðum partíum þá var ekki
mikil þolinmæði gagnvart úrtöluröddum. Þær
voru afskrifaðar fljótt og enginn skriður komst
á umræðurnar. Í fjölmiðlum dóu þær fljótlega
út og þær sem ekki þögnuðu voru annaðhvort
öfundsjúkar eða manískar kverúlantaraddir.
Fjölmiðlar eru auðvitað ekki fasti. Þeir
sveiflast með því ástandi sem ríkir í þjóðfélag-
inu. Hlutverk þeirra er að birta sálarástand
þjóðarinnar. Í góðærinu er hins vegar lítið þol
fyrir gagnrýnum fjölmiðlum.
Ástandið á fjölmiðlamarkaði hlýtur líka að
vera sérstakt þegar helstu fjárfestar landsins
standa hver á bak við sína fjölmiðlasamsteyp-
una: Björgólfar bak við Árvakur, Baugsmenn
og tengdafólk á bak við 365 og Bakkavarar-
bræður bak við Viðskiptablað og Skjá einn.
Eftir góðærið stendur ekkert nema skuldir
og hálfbyggðar tónlistarhallir. Heilu og hálfu
auðjöfrarnir hafa horfið og allt stefnir í að
Björgólfur yngri verði að ferja 60 þúsund
breska strandaglópa milli staða á þotunni sinni
fyrst XL er farið á hausinn.
Við sjáum núna að það er nauðsynlegt að
eiga sterkt Ríkisútvarp. Við sjáum núna að það
er gott að eiga sterkan samfélagslegan Íbúða-
lánasjóð. Og hefði útrás REI bjargað efna-
hagskerfum heimsins frá því að fara á hliðina?
Í góðærinu hefur umræðan mikið til snúist
um umræðuna. Innihald hefur vikið fyrir
áhuganum á því hver segir það. Þessi ósiður að
tala ekki um innihald heldur umbúðir er óþol-
andi. Hver er með varalit? Hokkímamman eða
hundurinn?
Í síðasta Silfri Egils fór þónokkur tími í að
ræða um innflutning BSRB á einkavæðing-
arsérfræðingi. Þessi sérfræðingur hafði miklar
efasemdir um að færa heilbrigðisþjónustu frá
hinu opinbera til einkageirans. Ögmundur
Jónasson, þingmaður VG og formaður BSRB,
hefur það líka. Það var mikill þyrnir í augum
Sigurðar Kára Kristjánssonar, þingmanns
Sjálfstæðisflokksins. Hann taldi þetta óeðli-
legt. Í stað þess að ræða málefnið sem var
færsla reksturs frá ríki til einkaaðila, svokall-
aða einkavæðingu, var rætt um hliðarmál, aðra
smjörklípu. Nánast ekkert var rætt um þessa
rekstrarbreytingu í þættinum.
Borgarstjórnarmálin einkenndust af því að
ekki var rætt um málefni, aðalatriði. Öll orkan
fór í endalausar pælingar sem hefðu sómt sér
vel í dálkinum Hverjir voru hvar í Fókus í
gamla daga. Orka fjölmiðla fór í að finna veik-
leikamerki, ekki málefnalega, heldur miklu
frekar brestina í persónulegum samskiptum.
Var það partíljónið sem sprengdi meirihlutann
eða var það Listaháskólinn? Hvern fjandann
varðar fólk um það hvort borgarstjórinn sé
fullur eða ófullur á bar um helgar? Var ekki
Bermúdaskálin á vinnutíma?
Ísland er ekki stórt og þjóðfélagið er enn
minna. Við höfum ekki svigrúm fyrir ein-
hverjar amerískar varalitasápuóperur. Þá ríð-
ur á fyrir fjölmiðla að vera gagnrýnir, að efast
um allt sem er sagt. Var ekki einhvern tíma
sagt: Mogginn hatar kommana, Þjóðviljinn
hatar íhaldsmennina – og DV hatar alla jafnt.
Þannig þarf ástandið að vera: fjölmiðlar þurfa
að gagnrýna alla – og alla jafnt.
Af hverju eyðilagði
enginn partíið?
Reuters
Fallið Þegar harðnar á dalnum þurfa fjölmiðlar að vera gagnrýnir.
» Þegar fólk sá á forsíðu
inhvers blaðsins fyrir
skemmstu að forstjóri
kreditkortafyrirtækis væri
að rífa hús í Fossvoginum
til að byggja þar nýtt þá
var viðkvæðið: er þetta
ekki svolítið 2007?
FJÖLMIÐLAR
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins