Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.2008, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Kolbrúnu Bergþórsdóttur
kolbrun@mbl.is
Þ
essi viðurkenning er afar
ánægjuleg en aðalatriðið er
að verðlaunin vekja athygli
á bókum fyrir börn og ekki
veitir af,“ segir Kristín
Helga Gunnarsdóttir sem
hlýtur Vestnorrænu barna-
bókaverðlaunin í ár fyrir
skáldsöguna Draugaslóð.
Fyrsta barnabók Kristínar Helgu, Elsku
besta Binna mín, kom út árið 1997 og frá þeim
tíma eru bækurnar orðnar á annan tug. Fyrir
jól kemur svo út fjórða og síðasta bókin um Fíu-
sól. „Ég var búin að segja að þriðja bókin yrði
sú síðasta en vegna þess að Fíasól á svo marga
aðdáendur varð ég að senda frá mér fjórðu bók-
ina,“ segir Kristín Helga. „Krakkar sendu mér
tölvupóst, hringdu og hnipptu í mig úti á götu
og rukkuðu mig um fleiri sögur af Fíusól og ég
get ekki sagt nei við því.“
Verðum að stjórna tíðarandanum
Þú ert búin að skrifa barnabækur í rúm tíu ár.
Verðurðu vör við minnkandi bóklestur barna?
„Frá því ég sendi frá mér fyrstu bókina finnst
mér eitt og annað hafa breyst hvað varðar bók-
lestur yngri kynslóðarinnar. Það er svo margt
sem glepur barnshugann og okkur finnst það
kannski léttvægt við fyrstu sýn en það er mikil
dauðans alvara að börn lesi. Ég heimsæki
kannski um tíu til tuttugu grunnskóla á ári. Ég
finn mun á skólum og landshlutum hvað varðar
eirð barna og athygli. Ég hef oftast haft það fyr-
ir reglu þegar ég kem inn í bekk eða árgang að
biðja mannskapinn að rétta upp hönd og segja
mér á þann hátt hversu margir lesa sér til yndis
og ánægju. Þessum höndum hefur fækkað á
lofti. Það sorglega er að drengir eru að draga úr
lestri, ég finn það allt í kring og það þarf ekki
vísindamenn til að skynja þá breytingu. En það
eru alltaf ljós út um allt í myrkrinu sem sitja á
móti manni og hreyfa varirnar orðrétt eftir
textanum sem maður er að flytja.“
Er eitthvað hægt að gera til að auka lestur
barna?
„Já, já, við leggjum ekkert árar í bát. Við
verðum að fjölga í stétt barnabókahöfunda. Við
eigum á að skipa fámennum en mjög öflugum
hópi rithöfunda sem sérhæfa sig í að skrifa
barna- og fjölskyldubókmenntir. Þetta er ein-
staklega samheldin stétt fólks sem hefur metn-
að til að gera góða hluti.
Við þurfum að breyta um viðhorf gagnvart
þessari tegund bókmennta. Ég hef til dæmis
aldrei haft áhuga á því að kalla þetta barna- og
unglingabókmenntir. Ég hef aldrei skilið þetta
hugtak „unglingabókmenntir“. Þeir unglingar
sem ég þekki hætta annaðhvort að lesa á
ákveðnu tímabili eða éta bækur, lesa hreinlega
allt. Unglingabók getur orðið vandræðaleg
gelgjubók sem yngri krakkar sækja í og lendir
þá sjaldnast hjá unglingum. Svo eru vitaskuld
til vel heppnaðar unglingabækur eins og Harry
Potter. En hvað eru þær? Þær eru það sem ég
vil kalla barna- og fjölskyldubækur sem okkur
finnst öllum gaman að lesa saman eða hvert í
sínu horni.
Þegar ég var að alast upp var fyrirbærið
barnabók kannski nýlega orðið til og eitthvað
óljósara en það er í dag. Við lásum bara allt sem
við komumst í. Gulleyjan var ekki endilega
barnabók og ekki heldur Robinson Krúsó eða
Hjalti litli. Þetta voru bækur sem höfðuðu til
allra. Foreldrar mínir réttu mér sína gullmola,
mamma sagði: Lestu Pollýönnu og pabbi sagði:
Lestu Róbinson Krúsó og þá var maður að deila
veröld þeirra, minningum þeirra og upplifun af
bók. Síðustu árin hefur verið tekin upp aðskiln-
aðarstefna innan bókmenntanna. Við flokkum
allt og setjum í litla kassa: „Hér eru bækur fyrir
stúlkur á aldrinum 9–12 ára. Hér eru bækur
fyrir káta drengi.“ Við segjum: „Börnin eru í
þessu boxi, þau lesa þetta og okkur kemur það
ósköp lítið við. Hér erum við, fullorðna fólkið, og
eigum okkar menningarheim.“ Vegna þessa
hugsunarháttar eigum við nú fyrirbæri sem
heitir barnamenning. Það er ekki langt síðan ég
fór í hópi fjögurra kynslóða kvenna á Sitji Guðs
englar í Þjóðleikhúsinu. Allar konurnar fengu
sitt út úr sama leikverkinu og nutu þess jafn-
mikið. Þetta er galdurinn í listrænni upplifun.
Ekki barnamenning heldur menning sem allir
njóta, kannski bara fjölskyldumenning.
Með því að kalla þessa bókmenntagrein
barna- og fjölskyldubækur en ekki barna- og
unglingabækur þá drögum við alla til ábyrgðar
á heimilinu. Þá eru þetta bækur sem fjölskyldan
á að lesa, ekki bara barnið. Í naumhyggju nú-
tímans þykir víða ekki lengur smart að hafa
bækur sýnilegar á heimili, þar er kannski
tveimur húsbúnaðartímaritum haganlega kom-
ið fyrir á borði og eru svo til eina sýnilega les-
efnið á heimilinu. Við verðum að vera meðvituð
um tíðarandann og láta hann ekki fara með okk-
ur í vitleysu heldur stjórna honum sjálf. Við
snúum þróuninni við með því að hafa bækur
sýnilegar á heimili þannig að fullorðnir lesi sér
til ánægju og fyrir börn sín og þannig sendum
við þau miklvægu skilaboð að bækur séu nauð-
synleg neysluvara.
Í fyrravetur voru biðraðir foreldra með börn
á handleggjum fyrir utan nýjar leikfangaversl-
anir. Það væri nú gaman af við fengjum slíkar
biðraðir foreldra og barna fyrir utan bókaversl-
anir og bókasöfn.“
Merkilegt að vera Íslendingur
Hvað ertu að segja með bókunum þínum?
„Ég er kannski oft að taka á því hvers konar
glíma það er að vera barn. Um leið þarf að
skoða fullorðna fólkið og heimur þess er því oft
fyrirferðarmikill í bókunum og það hvernig
heimur barnsins og þeirra fullorðnu skarast.
Það þarf að vera harmónía milli þessara heima
og traustar brýr en er það ekki alltaf.“
Þú varst komin yfir þrítugt þegar fyrsta bók
þín kom út. Byrjaðirðu seint að skrifa?
„Ég hafði alltaf gaman af að skrifa og þess
vegna fór ég í blaðamennsku sem ég vann við í
mörg ár. Blaðamennska og skáldskapur eru á
sömu hillu, en maður ræður miklu meira í
skáldskapnum. Þegar stelpurnar mínar voru
litlar sagði ég þeim sögur af því þegar ég var lít-
il og einn daginn ákvað ég að skrifa þessar sögur
niður. Svo var það góð vinkona sem hvatti mig til
að skunda með sögurnar til útgefanda. Þannig
gerðist þetta. Það er svo skrýtið hvernig sumt
gerist eins og fyrir tilviljun en eftir á að hyggja
var það bara eðlilegt framhald af öllu því sem á
undan hefur gengið. Þegar ég byrjaði að skrifa
var ég fyrst og fremst blaðamaður og fréttamað-
ur. Ég hikaði við að fikra mig út á skáldskap-
arbrautina og byggði skrif mín á æskuminn-
ingum til að byrja með. Eftir þrjár bækur, sem
byggðu að miklu leyti á minningarbrotum, fór ég
að fikra mig út í fantasíu og skáldskap og hreiðra
um mig þar.“
Hið þjóðlega hefur verið áberandi í nokkrum
bóka þinna, Strandanornum, Milljón steinum og
svo vitanlega Draugaslóð. Hvað heillar þig við
þjóðararfinn?
„Afi minn og amma bjuggu í Dalasýslu og voru
bændur af gamla skólanum – bæði fædd fyrir
næstsíðustu aldamót. Þau lásu mikið fyrir mig
þjóðsögur og ég drakk Jón Árnason í mig í æsku.
Auðvitað sækir maður mikið í þann arf sem
manni er gefinn og það sem fyrir manni er haft í
æsku. Svo hef ég líka skynjað að krakkarnir okk-
ar þekkja ekkert sérlega vel arfinn. Ég hef hitt
krakka sem kunna ekki deili á þessu landi og rata
betur um á Kosta Brava en á Kili.“
Segðu mér meira frá Draugaslóð.
„Draugaslóð tók langan tíma. Í byrjun vissi ég
ekkert hvert ég ætti að stefna með þá bók. Það
eina sem ég hafði í höndunum var þetta fólk sem
bjó í sumarbústað við Elliðavatn og bankaði upp
á hjá mér og sagði : Hér erum við. Hvað gerir þú
Ég er á jarðsprengju
Kristín Helga „Börn eru þakklátur lesendahópur en yfirgefa mann svo hratt að maður verður að vera á tánum alla daga.“
Kristín Helga Gunnarsdóttir hlýtur Vestnor-
rænu barnabókaverðlaunin í ár fyrir Drauga-
slóð. Í viðtali útskýrir Kristín Helga af hverju
börn eru hættulegur lesendahópur og af
hverju hún skilur ekki hugtakið „unglinga-
bókmenntir“. Hún ræðir einnig um nátt-
úruverndarsjónarmið sín og skeytingarleysi
Íslendinga gagnvart þeim arfi sem þeir eiga í
sögum, fortíð og mótandi landslagi.
Elsku besta Binna mín, 1997
Bíttu á jaxlinn Binna mín, 1998
Keiko, hvalur í heimsreisu, 1998
Milljón steinar og Hrollur í dalnum, 1999
Mói hrekkjusvín, 2000
Í Mánaljósi, ævintýri Silfurbergsþrí-
buranna, 2001
Gallsteinar afa Gissa, 2002
Loftur og gullfuglarnir, 2003
Strandanornir, 2003
Fíasól í fínum málum, 2004
Fíasól í hosiló, 2005
Ferðabók Fíusólar, 2006
Fíasól á flandri, 2006
Draugaslóð, 2007
Fíasól er flottust, væntanleg 2008
Auk smásagna í nokkrum samútgáfum,
íslenskum og samnorrænum.
Bækurnar