Neisti - 18.12.1978, Qupperneq 4

Neisti 13. bls. 1978 bls. 4
Efiiahagsmálin og verkalýðshreyfingin
f nýútkomnu hefti af ritinu „Úr
þjóðarbúskapnum“, sem Þjóðhags-
stofnun gefur út, er spá stofnunarinnar
um þróun efnahagsmálanna í ár og
horfur varðandi þróunina á næsta ári.
Þar kemur fram.að þjóðartekjur eru
áætlaðar 3% hæwj,19g*,ettte77. Árið
1979 er reiknaðrpej.því á^þj^ðartekj-
ur verði 1-2%'híerri én^&78.' Þessi
aukning þjóða4e|tha er verufoaþtníÚð
minni en undanfaiín tvö
tekjur voru tr
1975 og tæ]
1976. Þ
vitnisbur
efnahagsþ
er nú að
Megjnfj
hærri 1976 en
1977 en
nanna er
il þeirrar
rinu 1976
þeirrar efnahags-
V
árið 1976 voru
framleiðsla sjávarafurða
viðskiptakjör. Eins og
hér fjirir neðan sýnir ljóstega>j
eðijf þess efnaha
nu er að
aðslu sjáv;
bjreytt
'g á
að álíká milci
ttum vörum. {
«.<yerið
)’e. að
íviþefur
og verðlag á út-
V
en hann var óhagstæður um hvorki
meira né minna en 12% af þjóðar-
tekjunum árin 1974 og 75. Hin mikla
aukning útflutningsframleiðslunnar
hefur breytt þessum halla þannig, að
undanfarin tvö ár hefur verið lítillegur
halli og spáð er jöfnuði í viðskiptum
við útlönd á þessu ári og því næsta.
Þessi þróun viðskiptanna við útlönd
hefur skapað aukið svigrúm fyrir
atvinnurekendur og ríkisvald þeirra.
Skuldabyrði íslenska auðvaldsins
gagnvart erlendum lánastofnunum er
enn vénjleg. Engu að síður eru þeir
ekkiídagiöidir sams konar pressu með
.innflutningi eins og á
en hin mikla áhersla
igði á kjaraskerðingar
ákvarðaðist að veru-
órí.jjess að minnka inn-
að di
árunui
sem
á
le,
flutftfhginn. Þjóðin háfði jú „lifað um
jram“ og nauðsyjálegt var að spara.
i gleymdist reyijdar oftast að til þess
ið spara er hægt áð draga úr annarri
en útgjöldum verkafólks fyrir
in'nfluttum neyslúvörum. Að dómi
auðvaldsins’jia.fði þjóðin lifað um efni
fram, þanhjg að\ nauðsynlegt var að
lækka launiib- svo það gæti staðið
straum af fjárféstingum sínum, sem á
V
1

1976
5,9%
1977
7,9%
S,;-, v
'
hg|>|óðart.:
t»a: 8,5% 19,0%
íg-ýiÖs klptó-V >.
kjara: 8,4-2% ,
% 'Hií •‘/•V- ■ , j
1978 \ 1979
3% \ 1%
3%
2%
0%
i.
i X
TT
Ef yfir lengri tíma etfCjitiðj: þá emi , i árunum 1974-75
viðskiptakjörin í dag ha^s>aéðafi,fyrir \ , þjóðartekjunum!
íslenska atvinnurekendúé heldur en’
þau hafa nokkru sinni fafðið áður, ef •
undan er skilið metári|f 1073. Fram- i
leiðsla sjávarafurða er ánnig í hámarki
og ljóst að veiðar milþlvægustu fisk-
tegundanna, þorsks og loðnu, verður
ekki aukin. Líklegra erJað sá mikli afli,
sem fengist hefur undanfarið, sé að
verulegu leyti rányrkja sem á eftir að
sýna sig í minni afla íframtíðinni. Þessi
staðreynd er nú að birtast á áþreifan-
legan hátt í Vestmannaeyjum, þar sem
verið er að leggja hluta bátaflotans.
Þessi samdráttur^ sem nú er hafinn,
einkennist ekki af miklum breytingum
í afla eins og átti sér stað 1967 og 1968,
eða verðfalli á útflutningsmörkuðum
eins og átti sér stað árið 1974. Núver-
andi samdráttur einkennist fyrst og
fremst af því að megin uppsprettulindir
auðmagnsupphleðslunnar hér á landi
undanfama áratugi éru teknar að
dvína. í ,j
Samtímis er það feihnig ljóst að
þróunin á næstu mártuðum er háð
mikilli óvissu. Það erjvítað að éjcki má
bregða mikið út af tijíþfess að aflábrest-
ur verði. óvissan á jteimsmarkaðnum
er jafnvel enn mei/ij jSamdrátjurinn í
efnahagslífi auðváldsríkjanna hfefur
orðið hægari en áður, en virðist
jafnframt ætla að- vara lengur. Þótt
þróunin sé hægfara þegar á hfeildina e‘r
litið, þá eru miklar sveiflur í einstökum
greinum og í efnahagsþróunjeinstakra
ríkja og hættan á samdrætti í
heimsversluninní er’ veruleg. Saltf sks
og skreiðarframíeiðendur hafa fundið
áþreifanlega fyrir þessari hapttuiog þótt
markaðimir í Portúgál og Nígeríu hafi
opnast á undanförnufn mánuðiim, þá
er allt ótryggt .varðájndi framhaldið,
Þessar miklu sveiflur á heim|mark-
námu 33-34% af
Á sama tíma og
kreppuástand ríkir í efnahagslífipu!
aðnum og vaxandj
verndaraðgerða
ríkja, skapar sérsta
varðandi efnaha^
auðvaldsríkis, semj
markaðnum, eins
! Fjárfestingar
! Á undanförnum árum hafa íjárfest-,,
1 ingar aukist heldur hægar en þjóðar- •
\ tekjur. í ár er því spáð að fjárfestingar
'.verði um 27% af þjóðartekjum ársins
óg áætlunin fyrir árið 1979 hljóðar upp
á; 24%. Reyndar er sú tala byggð á
yfirlýsingum ríkisstjórnarinnar. Engu
að síðpr er þetta trúlegt hlutfall.
Ástæðan er ekki yfirlýsing ríkisstjórn-
arirtnar, heldur sp staðreynd að stórir
fjárfestingarliðir eíns og skip og flug-
vélár, virkjanir, fjárfestingar varðandi
hitavéitur og rafvekpr og fiskiskip
múnu verða í lágmarkjsá næsta ári.
Á, undanförnum fjórum'ájrim hefur
íslenska puðvaldið fjárfest géysimikið
á þennan háft. Það er því eðlileg-.Jægð í
þessttm fjárféstingum nú, en rejkria má
með .því að þær aukist fljótlegááftur.
Veruiegur hlufi þessarar tiítölulegu
minrílcunar fjárfpstinganna. byggjst
þannjg ckki á elgjnlfegurn samdrætti'í
fjárfe^tingum, hejdur þvíáð stórirfjár-
festingaliðir, sémi4lltaf dteifast mjög
ójafní á einstaká. ^ir, erulsmávaxnir
einmift nú. Ákvör^un varðfendi frarti-
kvæmádir við einhvgja virkjun, sem ei?\
á undírbúningsstigí^eða t.dl stækkun'1
álverksmiðjunnar árrtæsta ái|, sem nú
er veric að ræða, rm|ödi brey|a þessari
i mynd gerulega. f f 1
Þaðjferu fyrst ogfrt
fiskveiðum og hlutif
ríkisir^, þar sem hæg
minnjíun fjárfe$tinga
ingu./Það er einnig:,f;
þeSs/að minnkun fj;
veiðufn sé ekki aðei:
Þessar fjárfestingar k|mi\st\ájg
uþp í 10% af öllum
jginlej
(St fjárf&tingar í
'if fjárfeltingum
ér að r^ða úm
__ erk-
að' vo'rtast til:
tinga í fisk-
jmabundinn.
i97f,-
rthujcrt-;-];
■'í 4 /A-'V
fjárfestinga í fiskveiðum, þá er ekkert
sem bendir til þess að umbótasinnar
íslenska auðvaldsins hafi náð mark-
miðum sínum. Markmið þeirra er jú
ekki að minnka fjárfestingar í sjálfu
sér, heldur að tryggja betri nýtingu
fjármagnsins þannig að minni fjárfest-
ingar gefi sömu framleiðsluaukningu
og áður.
Það er einnig ljóst að þeir umbóta-
sinnar innan verkalýðshreyfingarinn-
ar, sem gera sér vonir um að minnkun
fjárfestinganna muni leiða til aukinns
svigrúms fyrir einkaneyslu og þar með
kaupmátt launafólks, munu verða fyrir
vonbrigðum. Hagkerfi auðvaldsins
starfar ekki samkvæmt þeim einföldu
lögmálum samlagningar og frádráttar
sem gilda í þjóðhagsreikningum, þar
sem þjóðartekjur skiptast í einka-
neyslu, samneyslu, fjárfestingar og
jöfnuðinn í utanríkisviðskiptunum.
Lögmál auðvaldsframleiðslunnar
byggjast á gróðavon atvinnurekenda.
Samdráttur í fjárfestingum mun auð-
vitað ekki auka hagnað atvinnurek-
enda í dag. Og þessi samdráttur í
fjárfestingum mun ekki auka hagnað
atvinnurekenda í framtíðinni, nema að
því marki sem fjármagnið verður betur
nýtt. En eins og áður sagði, þá er fátt
sem bendir til þess að íslenskir
atvinnurekendur fjárfesti af meiri
skynsemi en áður var. Gróðahags-
munir þeirra, sem ákvarða fjárfest-
ingarnar hvetja þá einfaldlega ekki til
slíkrar skynsemi.
Sá samdráttur í fjárfestingum at-
vinnurekenda, sem verður á þessu ári
og næsta ári munu því birtast í
skýrslum sem hagstæðari viðskipta-
jöfnuður, ef atvinnurekendur nota
tækifærið til að greiða niður lán, eða
aukning einkaneyslu atvinnurekenda.
Að því marki sem fyrri valkosturinn
verður fyrir valinu, þá mun samdráttur
í fjárfestingum ef til vill hægja á verð-
bólgunni. En aukning verðbólgunnar
verður samsvarandi þegar næsta fjár-
: festingarhrina hest.
\ Til að auka kaupmátt verkafólks
yerður að skerða hagnað atvinnurek-
enda. Ef verkafólki tekst að auka
káupmátt launa sinna á kostnað hagn-
aðár atvinnurekenda, þá verður afleið-
ingin að íjárfestingar dragast saman.
Þóti minnkun fjárfestinganna verði
fyrst, þá gerir það baráttu verkafólks
ekki á neinn hátt auðveldari. Þvert á
móti mun samdráttur í fjárfestingum
minnka eftirspurn eftir vinnuafli og
auka hæ.ttuna á atvinnuleysi og veikja
þanhig baráttustöðu verkafólks.
Þáð er íeyndar hægt að benda á einn
aðila, sem gæti skapað aukið svigrúm
fyrir.einkaneyslu verkafólks með sam-
drætti í fjárfestingum. Þessi aðili er
ríkisvaldið. Bæði með því að minnka
eigin fjárfestingar og með því að
minnka'’þap utgjöld ríkissjóðs, sem
fara til fjárferfingalánasjóða atvinnu-
rekenda,’ getur ríkisvaldið skapað
svigrúm fyrir aúicinn kaupmátt launa á
kostnað fjárfeÁ.piga.
\ ,Það er nú Ijóái að skattar á næsta ári
Verða ekkí.lægrjkn á þessu ári. Það er
þárinig ljóst að ijlcisstjórnin ætlar fyrst
og fremst að nofjt |>að sem sparast við
sáriidrátt í byggiögu sjúkrahúsa, skóla,
hitavejta, rafroagnsveita og annarra
opinbðtra fjárfgs^nga, til að greiða
Tjá
niður faunakosi
Reyndar ér þetta
vísitöluna. li'
endur leggjá
tekið af/þeim gi

éða álíka hátt hlutfall pg
jjy^aðs«nw*fð, rtSiía alpjennt íjól
'pm %fQí^e!rtinguna.lsjávarútVégT‘Tár, frekár”
hafa fjárfestingar í fiskveiðum dregist fjárfestirig
samarl, þótt enn séu fjárfestingáf >. krafa til á
Utanríkisverslunin
Þrátt fyrir þann samdrátt í vexti
þjóðartekna, sem orðið hefur í ár, þá
stendur íslenska auðvaldið tiltölulega
vel varðandi ýmis önnur þjóðhagsleg
atriði, einkum ef miðað er við upphaf
fyrri samdráttarskeiða. Þetta á einkum
við um viðskiptajöfnuðinn við útlönd,
fiskveiðiim áílt að helmirigí meiri. en
fjárfestingár Ffiskvinrislu. " ''
Gróðahagsmunir
atvinnurekenda
Þótt eflaust verði einhverjir til þess
að hrósa sér af því að hafa minnkað
fjárfestingar á næsta ári, þá er það ljóst
að ef við undanskiljum minnkun
áfstþðu si:
'áfs'töðu-si
verkafólk
mikla kjaraskerðingu núverandi ríkis-
stjórn hefur framkvæmt. Það er hægt
að benda á að niðurgreiðslurnar fela í
sér vissa fölsun á vísitölunni, sem leiðir
til kjaraskerðinga - nema hjá því
verkafólki, sem borðar rrijög mikið af
kindakjöti og smjöri. (Hér er sennilega
mest um að ræða verkafólk með
miðlungstekjur og stóra fjölskyldu.)
Það er einnig erfítt að sjá hversu mikill
hluti af kostnaðinum við niðurgreiðsl-
urnar lendir á verkafólki sjálfu með því
að félagslegar framkvæmdir verði
minnkaðar. Gróflega má þó áætla áð
sú aukning niðurgreiðsla, sem ákveð-
in var í september og nóvember feli í sér
kjaraskerðingu sem nemur minnst
4-5%.
Það er einnig erfitt að áætla hversu
mikil kjaraskerðing var framkvæmd 1.
des. einkum hvað varðar félagslegu um
bæturnar. Það er aftur á móti ljóst að
skattar verða ekki lækkaðir á næsta ári
miðað við í ár. Það má því áætla að
þessi hluti kjaraskerðingarinnar 1. des.
sé um 4%. Kjaraskerðingarnar sem nú-
verandi rfkisstjórn hefur framkvæmt
nema því minnst 8-9% af þeim
kaupmætti sem um var samið árið
1977.
Þótt þessi kjaraskerðing sé all veru-
leg, þá hefur núverandi ríkisstjórn þó
ekki náð því að skerða kjör verkafólks
jafn mikið og fólst í maílögum síðustu
ríkisstjórnar, hvað sem síðar kann að
verða.
Horfur á næstunni
Auk þeirra atriða sem að framan
greinir, þá eru ýmsar blikur á lofti
varðandi framtíðina. Offramleiðslan í
landbúnaði, tiltölulega slæm rekstrar-
afkoma fiskveiðanna vegna offjárfest-
inga og rányrkju undanfarinna ára,
samdrátturinn í málm- og skipasmíða-
iðnaðinum, samdráttur fjármagns-
markaðarins og verðbólgan eru nokk-
ur dæmi um þann glundroða sem
auðvaldsskipulagið hefur skapað. Við
höfum því miður ekki möguleika á því
hér að gera grein fyrir þessum þáttum
sérstaklega þótt þeir eigi vafalaust eftir
að hafa veruleg áhrif á næstunni.
Það er ljóst að þær kjaraskerðingar
sem nú hafa verið framkvæmdar, hafa
ekki gert atvinnurekendur ánægða.
Þvert á móti bendir flest til þess að
eftirgjafir verkalýðshreyfingarinnar og
verkalýðsflokkanna í ríkisstjórn hafi
gert þá sigurvissari. Sá efnahagslegi
samdráttur sem nú er framundan og sú
staðreynd að atvinnurekendur telja sig
ekki þurfa að verja núverandi ríkis-
stjórn gerir baráttustöðu þeirra enn
sterkari. Það má því reikna með svip-
uðum hamagangi fyrir 1. mars, eins og
var fyrir 1. des. s.l.
Það erfyrirsjáanlegt að fljótlega eftir
áramótin (sennilega strax eftir útreikn-
ing vísitölunnar 1. febrúar) verður
gengisfelling eða hratt gengissig. Það
er einnig ljóst að á næstunni mun eftir-
spurn eftir vinnuafli minnka, samfara
staðbundnu atvinnuleysi á einstaka
stöðum og í einstaka atvinnugreinum.
í spá Þjóðhagsstofnunar er sagt að
vöxtur þjóðarframleiðslunnar „ætti. .
að nægja til þess að tryggja fulla
atvinnu, ef marka má fyrri reynslu.“
Allt bendir þannig til þess að lítið megi
út af bera til þess að almennt atvinnu-
leysi skapist. Alla vega er það ljóst að
atvinnuleysisdraugurinn mun vofa yfir
íslensku verkafólki á næsta ári og
veikja baráttustöðu þess enn frekar.
Þessi hætta á atvinnuleysi er ekki á
neinn hátt afleiðing af minni hagnaði
atvinnurekenda, heldur eingöngu
vegna minni vaxtar framleiðslu og
fjárfestinga. Engu að síður munu
atvinnurekendur geta notað hættuna á
atvinnuleysi til að þrýsta á um að kaup-
máttur launa verði lækkaður.
Við getum þess vegna spáð því með
þó nokkurri vissu að ef forysta
verkalýðshreyfingarinnar gjörbreytir
ekki um stefnu og virkjar verkalýðs-
hreyfinguna til sjálfstæðrar baráttu, þá
mun ríkisstjórnin láta undan þrýstingi
atvinnurekenda og framkvæma 3-5%
kjaraskerðingu til viðbótar 1. mars eins
og Þjóðhagsstofnun reiknar reyndar
með í spá sinni um þróun launa á næsta
ári. Þrátt fyrir að með því móti væri
ríkisstjórnin búin að skerða kaupmátt
launa um rúmlega 10% miðað við
samningana frá 1977, þá eru engar
líkur á því að atvinnurekendur láti sér
það nægja. Þeirra markmið er að ná
fram kjaraskerðingum á borð við það
sem fólst í kaupránslögum fyrrverandi
ríkisstjórnar. Ekki lögunum frá í maí,
sem sett voru vegna kosninganna,
heldur lögunum sem sett voru í
febrúar.
Ásgeir Daníelsson.
atvinnurekenda.
með því að falsa
sem atvinnurek-
ekki einu sinni
þar sem offjár-
fiskveiðum og
staðreyndir sýna
'ólk getur ekkert
ð samdráttur í
ríkisvalftsins leiði sjálf-
ttar launa. í
ns, eins og í
enda, getur
ema sjálf-
um sínum.
Kjaraskerðingar
ríkisstjórnarinnar
Það er af mörgum ástæðum erfitt að
gera grein fyrir því nákvæmlega hversu
Þingsályktunartiilaga um
hámarkslaun
Það virðist vinsælt hjá þingmönnum
verkalýðsflokkanna að flytja um það
tillögur á Alþingi, hvað hæstu laun
megi vera mörgum sinnum hærri en
lægstu laun. Á undanförnum þingum
hefur Stefán Jónsson flutt tillögu um
að þetta hlutfall megi ekki vera hærra
en svo, að hæstu laun séu tvöfalt hærri
en lægstu laun. Nú í haust hefur Bragi
Sigurjónsson flutt tillögu um að hæstu
laun megi ekki vera hærri en 2,5-3 sinn-
um lægstu laun. I tillögu hans er einnig
að finna ákvæði um takmarkanir yfir-
vinnu.
Það er ekki ætlun okkar að gera lítið
úr viðleitni til þess að auka launajafn-
réttið í íslenska þjóðfélaginu, eða til
þess að draga úr yfirvinnu. Hvort
tveggja eru mikilvæg hagsmunamál
verkalýðshreyfingarinnar. Við getum
þó ekki stillt okkur um að gera nokkrar
athugasemdir við þessar tillögur. í
fyrsta lagi er það sérkennilegt, að í
þessum tillögum hefur einungis verið
rætt um að jafna laun, en ekki aðrar
tekjur. Atvinnurekendur, eignamenn
og aðrir, sem fá sínar tekjur ekki sem
laun, eru ekki teknir inn í dæmið. En
það er einmitt í þessum hópi, sem hægt
er að finna fólk með hæstu tekjurnar!
Það er þarna sem mesti ójöfnuðurinn
og mesta óréttlætið á sér stað!
í öðru lagi, þá eru þessar tillögur í
hæsta máta óraunhæfar, enda senni-
legt að þær séu settar fram til þess eins
að sýnast. Eins og menn vita, þá eru jú
allir fylgjandi launajafnrétti - einnig
Sjálfst.fl.
í markaðsþjóðfélagi, þá eru það
lögmál markaðarins, sem ráða mestu
um þau launahlutföll - og þau tekju-
hlutföll, sem ráða. Mismunandi af-
koma einstakra fyrirtækja, efnahags-
sveiflur og vald hins einstaka atvinnu-
rekanda, til að ákveða laun sinna
starfsmanna, takmarka alla viðleitni til
að jafna laun og tekjur. Þessar stað-
reyndir minnka auðvitað ekki þá
ábyrgð sem hvílir á verkalýðshreyf-
ingunni að berjast fyrir meira launa-
jafnrétti og minnka gróðann til
hagsbóta fyrir launafólk. Þvert á móti
er það ljóst, að einungis meðvituð
samstaða launafólks í baráttu fyrir
ákveðnum kröfum, sem miða í átt að
auknu launajafnrétti, getur leitt til
árangurs. Allar tilraunir til að setja lög
eða önnur boð og bönn verka einungis
til þess að sundra verkalýðshreyfing-
unni og auka yfirborganir. Tillögur um
ákveðin launahlutföll eiga ekkert
erindi inn á Alþingi. Það er innan
verkalýðshreyfingarinnar, sem nauð-
synlegt er að berjast fyrir slíkri stefnu
og skapa samstöðu um ákveðin
baráttumál í því sambandi. Þetta
vandamál er að verða að brennandi
spurningu innan verkalýðshreyfingar-
innar í dag. Að lokum viljum við benda
á, að það er ein leið, sem hvað best