Fálkinn - 04.01.1936, Side 4

4
FÁLKINN
JÓN HELGASON:
Um skíðaíþróttina.
Skíðaíþróttin hefir nú á síðustu
árum i'anð sannkallaða sigurför
víða um lönd, og er nú jafnvel svo
komið að menn láta sjer ekki lengur
nægja hið upprunalega timabil —
veturinn — til þess að iðka þessa
göfugu íþrótt, en eru einnig teknir
að stunda skíðaferðir að sumarlagi
í brennandi sólarhita, hæði í sand-
auðnum Afríku — Sahara — og í
Ameríku — klettafjöllunum.
Þá eru menn og einnig teknir að
iðka skíðaiþróttina á malbikuðum
brautum viðsvegar um Mið-Evrópu,
og þá á einskonar völtuskíðum, og
„Fálkinn‘“ mun hafa flutt þau tið-
indi, að í Frakklandi (París) hafi
verið bygð „skíðahöll", þar sem
hægt væri að iðka íþróttina á „til-
búnum“ snjó.
Skiðaíþróttin er annars geysilega
gömul íþrótt, og mun hafa borist
til Norðurlanda sunnan og austan
úr Asíu. Friðþjófur Nansen helgar
einn kafla í bóka sinni „Pá ski
over Grönland“ sögu skíðaíþróttar-
innar, og er þar talið að íþróttin
hafi borist til Finnlands með „Finn-
um“ og „Urgum“, en til Svíþjóðar
og Noregs með „Aríum“. Einhverj-
ar sagnir munu vera til, sem telja
skíðaíþróttina eldri i Finnlandi,
heldur en þetta, og hafi hún verið
þar í landi þegar „Finnar“ fluttust
þangað.
Elstu sagnir sem til eru um skíða-
íþróttina, eru tengdar við Finn-
land, en þar hefir fundist skíði i
jörðu, sem fornleifafræðingar telja
að minsta kosti 3400 ára gamalt.
Norðmenn telja skíðaíþróttina jafn
gamla bygð Noregs, og er þess getið
i fornsögum, að „Norr“ — hinn eig-
inlegi landnemi Noregs — hal'i kom-
ið til landsins á skíðum, og er þess
jafnframt getið, að hann hafi hald-
ið kyrru fyrir í „Kvenlandi" (Finn-
landi) og biðið þar skíðafæris, en
síðan haldið áfram för sinni til
Noregs þegar snjóar voru orðnir
nægilegir, og þannig lokið síðasta
áfanganum til hins fyrirheitna lands
á skíðum.
Elstu sagnir, sem staðfestar verða
á vísindalegan hátt um aldur skíða-
íþróttarinnar í Noregi munu vera
miðaðar við framhluta af skíði
(smiðað úr eik) sem fanst þar í
jörðu ekki alls fyrir löngu, og tal-
ið er 2500 ára gamalt.
Það sem mesta undrun hefir vak-
ið viðvíkjandi þessum forngrip, er
lögun skiðisins og beygja sem hvort-
tveggja hefir haldist óskemt, og
gefur í engu eftir þeim skíðum sem
mesta aðdáun hafa hlotið á siðari
timum: Þelamerkurskíðunum. Skiði
þetta er einhver hinn glæsilegasti
boðberi um skíðamenningu fornald-
armanna sem til er, og bendir ómót-
mælanlega til þess að íþróttin hafi
verið á mjög háu stígi þegar það
var smíðað. Þá hefir einnig fundist
skíði (árið 1918) i Noregi, sem tal-
ið er geysilega gámalt (var i þriggja
feta dýpt) og eru á því fótstuðnings-
brúnir úr trje, og ber það ótvírætt
með sjer að skilningur manna á
íþróttinni liefir þá verið búinn að
ná afar miklum þroska.
í Svíþjóð hafa eirinig fundist
skíði sem talin eru a. m. k. jafn
gömul (2500 ára).
Þykir alt benda til þess, að á
þessum fornu öldum — eir- og stein-
öldinni — hafi skíðaiþróttin og
skilningur manna á henni verið á
mjög háu stigi þar i landi, og eftir
ýmsu að dæma sem fundist hefir
frá miklu seinni tímum viðvíkjandi
skíðaiþróttinni, virðist svo sem um
afturför hafi verið að ræða.
í Finnlandi, Svíþjóð og Noregi
hefir skíðaiþróttin átl aðalheim-
kynni um áralangt tímabil, og fra
þessum löndum hefir hún nú á sið-
ustu árum borist út um mörg önn-
ur lönd.
Að líkindum liefir skíðaferðum
til forna ekki verið skipað í flokk
með íþróttum í venjulegri nútíma-
mei'kingu, heldur munu skíðaferðir
fyrst og fremst hafa verið iðkaðar
sem hver annar nauðsynlegur og
góður liður í lífsbaráttu almennings,
sjerstaklega í sambandi við ferða-
lög og' dýraveiðar, og um Sverrir
konung er þess beinlínis getið að
hann hafi látið menn sína teinja
sjer skíðaferðir af hernaðarlegum
ástæðum.
í Sviþjóð eru til æfa gamlar sagri-
ir um notkun skíðanna í þágu liern-
aðarins, og ein af frægustu skíða-
ferðum sem sögur fara af, fór fram
i Svíþjóð fyrir rúmum 400 árum er
Gústaf Vasa tókst á hendur forustu
þjóðarinnar, gegn harðstjórum þeim
þþ fóru með völdin í landinu. Hafði
hann áður gjört tilraun til þess, en
ekki hlotið það fylgi sem hann taldi
sjer nauðsynlegt.
'# i
Gramdist honum það svo, að hann
ákvað að fara af landi burt, og var
hann lcominn alla leið að landa-
mærum Noregs þegar sendimenn
— tveir „Dala-karlar“, sem sendir
voru á eftir honum, náðu honum og
gátu talið hann á að hverfa heim
aftur.
Til minningar um þessa sögulegu
skíðaferð, hafa Svíar nú valið leið
þá og vegalengd —60 rastir — sein
Gústaf Vasa og fylgdarmenn hans
fóru, til innanlandskeppni í skiða-
göngu. Er kappleikur þessi — Vasa-
hlaupið — stofnaður árið 1922, (á
400 ára afmæli atburðarins) og tal-
inn meðal merkustu íþróttaviðburða
þar í landi, og mun annars vera
eitthvert liið mesta íþróttaþrekvirki
sem til er.
f Noregi er til sá aragrúi af af-
rekssögum um skíðaferðir, að ó-
kleyft er að velja þar úr, en af
ýmsu má þó sjá, að um það leiti
sem sögur hefjast hjer á landi, hafa
skíðaferðir verið komnar á afar
hátt stig þar, og nægir í því sam-
bandi að nefna afrek Hemings, sem
frá íþróttalegu sjónarmiði sjeð, mun
varla eiga sjer hliðstætt dæmi.
í Finnlandi er skíðaíþróttin talin
elst á Norðurlöndum, og má ráða
það af þvi t. d., að Finnar eru víða
i fornsögum nefndir „Skriðfinnar",
að þeir hafa verið taldir óvenjulega
vel að sjer í skíðaíþróttinni. Kemur
þetta sjerstaklega fram í hinni gömlu
og merku lögbók okkar íslendinga
„Grágás“, þar sem það meðal ann-
ars er tekið fram viðvíkjandi þeim
sem sekir urðu, eða gengið höfðu á
gerðar sættir: að þeir skuli „Vargs-
frækr svá víða sem — fiðr skríðr
== Finninn rennur, fura vex, Valr
flýgr várlangann dag, stendr honom
bein(t) byr undir báða vængi.
Þessi Iagagrein Grágásar (sem Fr.
Nansen heldur fram að sje tekin
upp eftir öðrum og miklu eldri lög-
um), er að líkindum eitthvert besta
sönnunargagn sem til er viðvíkjandi
skíðaíþróttinni i fornöld, og tekur
eiginlega af öll tvimæli um það, að
skíðaíþróttinni hefir verið skipað-
ur sess i allra fremstu röð þeirra
afreksverka seni menn þá gátu talið
sjer til ágætis.
Þrátt fyrir hinn háa aldur skíða-
íþróttarinnar, stendur hún þó i nú-
tímamerkingu, ekki í beinu sam-
handi við fornöldina, en er alment
rakin til eins bygðarlags í Noregi:
„Þelamerkur", en íbúar þessa bygð-
arlags Þelamerkurbúar eða „Þel-
merkingar“ vöktu á sjer sjerstaka,
og að því er virðist óvenjulega at-
hygli, þegar þeir, eftir miðja síð-
astliðna öld komu fram á sjónarsvið-
ið, og sýndu „listir“ sinar, t. d. í
höfuðborginni, og þá fyrst og fremst
fyrir fádæma Jeikni í brekkuhlaupi
og sveiflum.
Voru jiað hin svonefndu „Sla-
lám“J) hlaiip, sem þeir iðkuðu og
mesta atbygli munu hafa vakið. Er
hlaupinu lýst liannig, að efst i fjall-
inu hafi verið hlaupið kringum
bergsnös (Bergknute), stokkið fram
af hengju 10—20 stikur, stokkið yf-
ir torfærur — t. d. jarðfasta steina
— og að síðustu hafi hlaupið verið
látið enda á lítilli flöt sem haíi
verið nægilega vel afgirt til þess, að
skíðamaðurinn gæti með engu móti
haldið áfram, en yrði nauðugur vilj-
ugur að stöðva ferð sína, og vakti
sveiflu-leikni þeirra afarmikla undr-
un, og þótti höfuðstaðarbúum sem
]iar væri um algerlega nýtt fyrir-
brigði að ræða, enda er sveifla sú,
sem við „Þelmerkinga“ er kend
„Þelamerkursveiflan“ alger and-
’) „Slalom“ er rangnefni. Rjetta
nafnið „Sla-lám“ er myndað af tveim
orðum „Sla“ = halli eða snið, og
„l&m“ = braut eða slóð (Löipe).
„Sla-lám“ gæti á íslensku þýtt:
sniðbraut en hlaupið: „Sniðbrautar-
hlaup“, og væri þó „Snið-brekku-
hlaup“ að ýmsu leyti rjettast nafn
á hlaupum þessum.
stæða þeirrar sveiflu, sem lcend er við
höfuðstað Noregs „Kristianiusveifl-
unnar“. Yl'irleitt þótti allur bragur
(still) skíðaíþrótarinnar hinn feg-
ursti, og taka langt frárri þvi sem
menn þá höfðu vanist alment, og
eftir þetta fér svo skiðaíþróttin að
breytast í það horf sem ríkt hefir
fram á síðustu ár, og eru öll helstu
atriði íþróttarinnar rakin til þessa
tímabils, seinni helmings síðastlið-
innar aldar.
Þá eiga „Þelmerkingar“ einnig
heiðurinn af því að hafa gjört þá
endurbót á skiðunum, sem þótti
taka öllu öðru fram, Þelamerkur-
skiðið, og við það hafa allar skiða-
verksmiðjur miðað gerðir sínar i
höfuðatriðunum.
Lappar hafa jafnan verið hinir
mestu afreksmenn' í skíðaferðum, en
þó með alt öðrum liætti en Norð-
menn, og er sá mismunur skiljan-
legur með tilliti til hins mikla mun-
ar sem er á lífskjörum og menn-
ingar þessara nágranna.
Helstu afreksverk Lappa voru
fyrst og fremst fólgin í löngum
vegalengdum og afarmiklu þoli.
Getur Fr. Nansen um það í fyr-
nefndum kafla um sögu skíðaiþrótt-
arinnar í bók sinrri „P& Ski over
Grönland", (bls. 124), að lengsta
kappganga á skíðum, sem sögur fari
af, hafi verið liáð í Jokkmokk í
norður Svíþjóð dagana 3. og 4. apríl
árið 1884. Fyrstu verðlaun hlaut
Lappi að nafni Lars Tuorda 37 ára
að aldri, og fór hann vegalengdina,
— sem samkvæmt úrskurði dómend-
anna var 220 rastir —■ á 21 klukku-
tíma og 22 mínútum, en sá sem
annar varð (sömuleiðis Lappi 40
ára) hafi verið rjettum 5 sekúndum
seinni, og af þeim 6 keppendum 4
sem fyrslir urðu að marki (þar af
5 Lappar) hafi sá síðasti verið 46
mínútum seinni en sá sem fyrstur
varð, eri leiðin sem farin var, liafi i
að mestu leyti verið um flatlendi
og að miklu leyti um isilögð stöðu-
vötn.
Annað atriði, sem mjög var rómað,
voru hreindýraferðir Lappa, hæði
á sleðum og skíðum, og mun það
hafa verið hin helsta og þjóðlegasta
íþrótt þeirra að láta hreindýrið
draga sig. Frásagriir af þessum
skiðaferðum Lappa, bera það með
sjer, að þær liafa verið hin mesta
íþrótt og vandasöm, sjerstaklega ef
svo bar undir að dýrin fældust eða
voru fæld, en það mun hafa borið við
og er snarræði Lappa við brugðið
undir þéim kringumstæðum. Sjálfir
munu þeir lítið hafa gjört til þess að
halda þessari iþrótt sinni á lofli,
nenia þá í því skyni, að efla hróð-
ur hreindýra sinna, 'en það mun
hafa verið þeim mikið metnáðar-
mál, að -eiga góð hreindýr, en til
þess að fá úrskurð um mismunandi
gæði þeirra, voru þessar skiðaferð-
ir hinar ákjósanlegustu.
Eitt atriði hefir gjört nafn Lappa