Fálkinn - 15.08.1936, Qupperneq 6

Gatnaíierð jReykjiavíkur.
MiSaldra menn muna útlit
Heykjavíkur öðruvísi en það er
nú. Þá voru Mentaskólinn,
Stjórnarráðshúsið og Alþingis-
liúsið langstærstu stórhýsi hæj-
arins. Þá var Lækurinn opinn
sunnan úr Tjörn og norður í
sjó, og brýr á honum við Bók-
hlöðustíginn, skólastíginn og
Bankastræti og var sú siðasl-
uefnda rannnhyggilegust, boga-
Valgeir Djörnsson bwjarverkfr.
brú úr höggnum steini. Þá var
lítið um gangstjettir nema í
miðbænum, — þar voru þær þó
til, og djúpar rennur milli
þeirra og akbrautarinnar, með
blerum á hjer og lrvar til þess
að ganga yfir.
Á síðustu 25 árum hefir þetta
breyst afarmikið. Nú ganga
menn og aka á malbikuðum
götum og hellulögðum gang-
stjettum. Þvi er oft viðbrugðið
hve Reykjavík hafi annað mikl-
um framkvæmdum á vaxtarár-
uin sinum, vatnsveitu, rafveitu,
fá 25,000 liestöfl úr stöðinni. En
með fullri virkjun Sogsins er talið
að þar megi fá orku, sem nemur
108.000 liestöflum eða sem næst
einu hestafli á hvern ibúa
landsins. Verða þá 3 stöðvar við
Sogið. Eæ Ljósafossstöðin í mið-
ið.
Stíflugarðurinn er gerður úr
steinsteypu, og liggur ofan við
fossbrúnina. í vesturenda stífl-
unnar eru þrjár botnrásir, sem
hægt er að opna. Austan við
vfirvatnsrenslið kemur aðrensl-
isskurðurinn og skiftihólf vatns-
ins, en úr þeim liggja 5 pípur,
3% metra í þvermál og 35
metra langar niður að túrbín-
unum, en þær eru í kjallara
stöðvarinnar. Yfir kjallaranum
er stór salur, og þar verða raf-
magnsv j elarn ar (gener ator arn-
ir), sem snúast 150 snúninga á
mínútu, eins og túrbínurnar. í
hverri vjelasamstæðu verður
hægt að framleiða um 5000
hestöfl.
Fyrir austan stöðvarhúsið
verður annað hús fyrir ýms
rafmagnsáhöld, þar á meðal
spennubreytirana. Þar er
gasveitu, hafnarvirkjum, en eigi
má láta það ótalið í því sam-
bandi, hve geysimiklu fje bær-
inn hefir varið til gatnagerð-
arinnar og holræsa. Fálkinn vill
gefa lesendum sínum stutt yfir-
lit yfir þetta, og hefir í þvi efni
leitað til Valgeirs Björnssonar
bæjarverkfræðings, en á þeim
tólf árum, sem hann liefir gegnt
því starfi hafa orðið meiri
framfarir í gatnagerð en nokkru
sinni áður.
Knud Zimsen, siðar borgar-
stjóri, varð fyrsti verkfræðing-
ur bæjarins. Fyrsta verk hans í
þjónustu Reykjavíkur var það,
að gera uppdrátt af bænum. En
það var ekki fyr en í borgar-
stjóratíð hans, að til niuna var
farið að vinna að því, að gera
varanlegar götur í bænum.
Næstur honum varð Sigurður
T'horoddsen bæjarverkfræðing-
ur um nokkuð skeið, en þá Þór-
arinn Kristjánsson núverandi
hafnarstjóri, Hjörtur Þorsteins-
son, sem nú staírfar í Kaup-
mannaliöfn, þá danskur verk-
fræðingur, Klitgaard Nilsen og
loks Valgeir Björnsson síðan
1924.
— Hvenær hófst malbikun
gatna í Reykjavík, spyrjum vjer
bæj arverkfræðinginn.
— Það mun hafa verið 1911.
Þá var byrjað að malbika Aust-
urstræti og stýrði því verki út-
lendur maður, Normann að
nafni. Þetta þótti mikið nýmæli
í þá daga, og fólk starði á götu-
valtarann og tjörubræðslu-
áhöldin eins og naut á nývirki.
Nú hafa alls verið malbornar
götur, sem að lengd eru tæpir
strauinnum, sem er með 6000
volta spennu, er hann kennir
frá vjelunum, breytt upp i 60.-
000 volt og með þeirri spennu
flytst liann til Reykjavíkur, eða
rjettara sagt að spennistöðinni,
sem verið er að byggja við
Elliðaárstöðina. Þar breytist
hann aflur niður í 6000 volt,
þ. e. a. s. sá straumur sem til
bæjarins fer, en 20.000 volt sá
straumur, sem nærsveitunum er
ætlaður.
Unnið er nú með fullum
krafti að byggingu orkuversins,
og á það að vera fullgert 1.
september næsta ár. Leiðslulína
fyrir rafmagn er komin milli
Sogsins og Reykjavíkur og er
rafmagn frá Elliðaám notað til
byggingarvjelanna austur við
Sog.
Sogsveitan er stærsta fyrir-
tækið, sem í liefir verið ráðist
hjer á landi. Og þegar það er
kornið í framkvæmd þarf
Reykjavík engu að kvíða. Hún
má vaxa eins og liún vill, því
að nóg verður orkan frá Sog-
inu.
20 kílómterar, þar af er mal-
bikað rúmiega 9 km, makade-
miserað rúmlega 7 km og mal-
borið nær 4 km. Gerðar hafa
verið að nokkru leyti götur um
24 km. að lengd, en vegir um
bæjarlandið 32 km., svo að alls
eru götur og vegir í bænum 76
km. eða álíka langt og þjóðveg-
urinn austur að Þjórsá.
En að flatarmáli eru malbik-
aðar akbrautir 76680 fermetrar,
tjörumakademiseraðar götur
11140 fermetrar, en makade-
miseraðar án tjöru 43080 fer-
metrar. Malbornar götur 30250
fermetrar, en gangstjettir í bæn-
um eru að flatarmáli 72710 fer-
metrar. Lítt gerðar götur eru að
flatarmáli 337700 fermetrar,
svo að alls verður flatarmál
gatna 571620 ferm.
— Holræsagerðinni hefir mið-
að vel áfram. Þar sem nýjar
götur eru lagðar, er byrjað með
því að leggja í þær holræsin.
Nú eru þau orðin 43,660 km að
lengd. Gamli lækurinn er
stærsta holræsi Reykjavikur og
lá hann áður út í liöfnina, en
þótti til svo mikilla óþrifa þar,
að honum var veitt burtu og er
frárensli hans nú út í sjó í vik-
inu fyrir norðan hafnargarð, við
Skúlagötu.
Vatnsveitan er einnig stórt fyr-
irtæki. 1 annari grein er vikið
að henni sjerstaklega, en hjer
skulu hirtar nokkrar tölur við-
víkjandi þessari stofnun. Að-
færsluæðar til bæjarins eru alls
28,305 km, en innanbæjaræðar
í götum 56,580 km. Vídd æð-
anna er frá 1" til 20", en al-
gengasta víddin er frá 2" til 4".
Stopphanar í vatnsveitukerfinu
eru alls 327 en brunahanar alls
324. Og vatnsgeymarnir í Rauð-
arárholti rúma alls 2000 tenings-
metra af vatni. Þegar geymarn-
ir eru fullir geta aðfærsluæð-
arnar flutt 20218 teningsmetra
af vatni á sólarhring, en 22723
ef geymarnir eru tómir. Vatns-
skattur var greiddur af 2990
húsum síðasta ár.
— Hvað líður liitaveitunni?
— Vatnsmagnið, sem notað
er úr laugunum er um 15 lítra á
sekúndu. Þrjár rafknúnar dæl-
ur dæla vatninu til bæjarins, en
pípulengd hitaveitunnar var um
síðustu áramót 4915 metrar.
Helstu húsin sem hituð eru með
laugavatni eru þessi: Austurbæj-
arskólinn, barnaskólinn við
Reykjavikurveg, Lándspítalinn,
kynsjúkdómahúsið, Rannsókn-
arstofa Háskólans, Þvottaliús
landspítalans og 48 íbúðarliús.
Og svo fá sundlaugarnar vatn
frá laugunum og á næstunni
bætist Sundhöllin við.
— En annars verður hitaveita
í stórum stíl, veita fyrir alla
Reykjavík það mál, sem næst er
fyrir liendi að framkvæma.
Hún er rnesta og nauðsynleg-
asta viðfangsefni, sem nú bíður
Reykvíkinga. Þó að mikið sje
Gas’veíta
Reyk|avíkur
Brynj. Sigurðsson yasstöðvarstjóri.
Fyrst kom vatnið og árið eftir
kom gasið. Það var árið 1910, seni
Gasstöð Reykjavíkur tók lil starfa,
og síðan hefir gasnotkunin aukist
jafnt og þjett, þó að rafmagn kæmi
til ljósa og að nokkru leyti tii hit-
unar.
Þýskt firma, Carl Francke í
Bremen bygði Gasstöðina. Voru yfir-
menn verksins flestir þýskir, þvi að
ekki var völ á sjermentuðum mönn-
um til þeirra starfa í þá daga. Þó
hafði einn íslendingur fengið sjer-
menlun í rekstri gasstöðva, og var
það Jens Sigurðsson frá Flatey,
bróðir núverandi gasstöðvarstjóra.
Hann starfaði hjer við stöðina og
byggingu hennar, en hvarf síðan af
landi burt og hefir árum saman ver-
ið gasstöðvarstjóri í Tönsberg í
Noregi.
Þýska firmað rak sjálft stöðina
fram til ársins 1918, en þá tók
Reykjavíkurbær við rekstri hennar
og hefir annast hana síðan. Fram-
an af voru gasstöðvarstjórarnir
þýskir, en síðan nokkrum mán-
uðum eftir að bærinn tók við
rekstrinum hefir núverandi gasstöðv-
arstjóri, Brynjólfur Sigurðsson, liaft
forstöðu stöðvarinnar og leyst það
starf af hendi með mestu ráðdeild
og dugnaði.
Fálkinn liefir fengið ýmsar upp-
lýsingar um rekstur stöðvarinnar
síðan 1918 hjá Brynjólfi. En eigi
eru fyrir hendi skýrslur um stöðina
frá eldri tímum. Af eftirfarandi
yfirliti má sjá hve gasnotkun Reyk-
\ikinga hefir farið vaxandi: Stöð-
in seldi árið
1918 .... 88.247 teningsm. af gasi
1925 .... 352.812 —------------
1930 .... 093.660 — — —
1935 .... 1188.834 — -
Frh. á bls. lí).
gert eru viðfangsefnin sívax-
andi á öllum sviðum. Jeg get til
dæmis nefnt leikvelli barna,
íþróttavelli og skemtigarða.
Skemtigarðar eru að stærð 7%
hektarar eins og stendur, leik-
vellir og íþróttavöllur um 3
hektara. Kálgarðar þeir, sem
bærinn liefir til afnota fyrir al-
menning eru alls 29 hektarar.
En þetta þarf alt að vaxa.
— Á síðasta ári var alls var-
ið til gatnagerðar og holræsa
220 þúsund krónum, auk þess,
sem unnið var í atvinubóta-
vinnu. Sumuin finst umbótum
bæjarins miða seint áfram, en
Róm var ekki bygð á einum degi
og Reykjavík ekki lieldur.