Fálkinn - 06.06.1941, Qupperneq 12

12
F Á L K I N N
Háskólabærinn Uppsalir.
Uppsaladómkirkjan að innan.
Af þeirri kirkju er nú lítið eða
ekkert eftir. Það urðu örlög hennar
eins og svo margra annara guðshúsa,
að verða fyrir eldi og skemdum af
öðrum völdum. En jafnan var hún
bygð upp aftur. Dómkirkja sú, er
stóð í Uppsölum á 19. öld hlaut
gagngera viðgerð og breytingar seint
á öldinni, og var færð í samræmis-
horf við franska fyrirmynd að dóm-
kirkju frá 12. öld. Var þeirri viðgerð
lokið árið 1890 og er kirkjan óbreytt
síðan. Er hún stærsta dómkirkjan á
Norðurlöndum, 118.7 metra löng en
hæð framturnanna tveggja er jafn-
ínikil lengdinni. Fjöldi höggmynda og
mikið skraut prýðir kirkjuna og er
heildarsvipur liennar stílhreinni en
dómkirkjunnar í Niðarósi, sem þó er
að ýmsu leyti merkilegri.-------
Eins og áður getur er háskólinn
frægi í Uppsölum einskonar af-
sprengi kirkjunnar. Því áð það var
Jakob Ulfsson erkibiskup í Uppsöl-
um, sem árið 1477 fjekk leyfi páfa til
þess að stofna háskóla í Uppsölum
og var ákveðið að hann tæki til
hvern landshluta og halda ýmsum
æfagömlum venjum og eru miklir
gleðimenn. En ein glæsilegasta hátíð
þeirra er vorhátíðin á Valborgar-
messu. — —
Þá er enn ógetið eins merkasta
stórhýsins í Uppsölum, sem á rót
sína að rekja til þess tíma er Upp-
salir voru raunveruleg höfuðborg rík-
isins. Þessi bygging er Uppsala slott,
en byggingu þessa hóf Gustaf Vasa
árið 1545. Merkasti hluti þessarar
hallar, riksalen var fullger árið 1594,
en öll höllin árið 1614. Við þessa höll
eru margar söguminningar Svía
bundnar. Þar ríkti Eiríkur 14. og
framdi ýms af hryðjuverkum sínum
og þar afsalaði Krisstin Svíadrotn-
ing sjer völdum, svo að dæmi sjeu
nefnd. Og þar voru þing háð, sem
tóku mikilsvarðandi ákvarðanir uin
liag þjóðarinnar.
Árið 1702 brann þessi fræga og
mikla höll og skemdist afar mikið.
Lá hún í lamasessi um hríð. En á
þessari öld var Itagnari Östberg
húsameistara falið að endurreisa
Iláskólalókasufnið „Carolina Itediviva“.
slarfa á minningardegi hinnar heilögu
Birgittu, 7. okt. sama ár. í fyrstu mun
þetta einkum hafa verið guðfræð-
ingaskóli, og kennararnir velflestir
lærðir menn á erkibiskupsstólnum.
En guðfræðingar lærðu fleiri vísindi
i þá daga en þeir gera nú, m. a.
var stjörnufræði mikið kend i Upp-
sölum. Þegar frá leið urðu ýmsir til
þess að gefa háskólanum gjafir, svo
að hann gat víkkað starfssvið sitt og
hafði ríkulegar tekjur til starfsemi
sinnar. Nú starfar hann sem skóli
guðfræðinga, lögfræðinga og lækna
og auk þess eru margskonar vísindi
rekin í heimspekisdeildinni, bæði
bókmentaleg efni og reynsluvísindi
margskonar. Eru kennarastólar lang-
flestir við þessa deild og stúdenta-
fjöldinn meiri þar en í öllum hinum
deildunum til samans. Margskonar
slofnanir hafa risið upp í sambandi
við háskólann, svo sem bókasöfn, til-
raunastofur og jurtagarður og eru
ýmsar þeirra konungagjafir. Núver-
andi háskólabygging var fullgerð
1887 en auk hennar kveður mest að
háskóiabókasafninu, „Carolina Redi-
viva“. Af minni stofnunum háskól-
ans má einkum nefna „Gustavianum"
og „Victorianum“, sem geyma stór-
merkileg söfn.
Hjer er ekki rúm til að lýsa stú-
dentalífinu í Uppsölum, enda liefir
það verið gert áður hjer i blaðinu.
En hvergi á Norðurlöndum er stú-
dentalífið talið jafn fjörugt og með
eins miklum blóma og þar. Stúdent-
arnir mynda „þjóðir“, sína fyrir
hana i fornri mynd og var því verki
lokið á árunum 1930—32. Þykir sú
viðgerð hafa tekist svo meistaralega,
að hin forna höll jiykir einsdæmi nú
á Norðurlöndum. Þar eru engar núl
tíma nýjungar, ekkert rafmagn eða
ofnar, heldur aðeins kyntir arineldar
þá sjaldan húsakynnin eru notuð.
Hellugólf eru þar í öllum göngum og
yfirleitt er höllin bæði úti og inni
gerð i fuRu samræmi við það sem
liún var fyrir fjórum öldum. — —
Fýrisá skiftir Uppsölum í tvent og
er hvor bæjarhlutinn með sínum svip.
Annar hæðótttur og standa þar flest-
ar hinar frægu byggingar staðarins,
en hinn flatlendur og er þar kaup-
staðurinn. Uppsalir eru við ána, þar
sem hún á aðeins 8 kílómetra ófarna
út í Miilaren og var áin fyrrum að-
alsamgönguleið til annara staða. En
árið 1866 var járnbraut lögð milli
Uppsala og Stokkhólms og nú er
staðurinn járnbrautarmiðstöð á leið-
um norðan og sunnan, austan og
vestan. Járnbrautarleiðin milli Upp-
sala og Stokkhólms er aðeins 66 kíló-
metrar. '
En þrátt fyrir auknar samgöngur
hefir bærinn breyst furðu lítið sið-
ustu áratugi. Uppsalir hafa verið, eru
og munu verða stúdentabærinn og
erkibiskupssetrið, hinn friðsæii bær
á bökkum Fýrisár, bær unaðarins og
gleðinnar, bær visindanna og æsku-
heimili þeirra manna, sem i andleg-
um efnum eiga að halda hróðri hinn-
ar sænsku þjóðar við um ókomnar
aldir.
Uppsalaháskóli, byggingin frá 1887.
Varla er nokkurt sænskt nafn jafn
rúmfrekt í íslenskum bókmentum til
forna og nafn Uppsala, liins forna
seturs goðumborinna konunga og
jafnvel goðanna sjálfra. Fýrisvellir,
Sigtún og Uppsalir eru öðruin þræði
goðsögunöfn, sem fræg eru orðin
fyrir tilverknað íslenskra sagnritara.
Og enn i dag eru Uppsalir einn
allra frægasti sögustaður og menn-
ingarsetur i Svíþjóð. Þangað hefir
mikill þorri hins sænska andans að-
als sótt mentun sína í margar aldii-
og þar er frægasti háskólinn á Norð-
urlöndum þó eigi sje hann sá stærsti.
Þar hefir verið konungssetur og þar
sitja nú landshöfðingjar Uppsalaljens.
En þar situr líka höfuð sænskrar
kristni, erkibiskup Svíþjóðar, og frá
erkibiskupsstólnum er hinn frægi há-
skóii raunverulega runninn.
Þó að Uppsalir 'eigi þannig svo
háan sess í andlegu lífi hinnar
sænsku þjóðar þá er þetta þó ekki
nema litill bær. Hann er mihni en
Reykjavík og hefir aðeins nokkuð yf-
ir 30 þúsund íbúa. Ræður því að lík-
um hve mikinn svip hin fjölmenna
slúdentasveit liáskólans setur á bæ-
inn og hve hlutfallslega mikill þorri
bæjarbúa hefir lifsuppeldi af há-
skólanum, beinlínis og óbeinlínis. —
Sannsöguleg frægð Uppsala hefst
með stofnun erkibiskupsstólsins þar,
á 13. öld. Eins og kunnugt er var hið
fyrsta erkibiskupssetur i Lundi, en
snennna þótti það hlýða, að hafa
þetta aðalsetur hinnar valdamiklu
kirkju þeirra tíma betur miðsvæðis
í ríkinu, og undir eins og erkibisk-
upsstóll var stofnaður varð ekki hjá
þvi komist að byggja veglega dóm-
kirkju. Var smíði hennar hafin
skömmu eftir 1258 á þeim stað, sem
núverandi kirkja stendur, en áður
hafði bærinn staðið á öðrum stað,
þar sem nú er kallað Gamla Uppsala.
Kirkjusmíðinni miðaði Jiægt áfram,
en þó var henni svo langt komið
árið 1331, að þá hafði verið fluttur
þangað helgur dómur Eiríks, sem
kirkjan er við kend. En eigi var
kirkjan vígð fyr en meira en heilli
öld síðar, eða árið 1435.