Fálkinn - 25.09.1942, Page 4

4
f ALKINN
GENGIS KHAN
- - MAÐURINN, SEM LAGÐI UNDIR SIG HEIMINN.
Eftír Edwím Mialler
T-v Ó að allar hernaðarsögur
væru afmáðar úr verald-
arsögunni . . . mundu hermenn
samt eiga óþrjótandi námu til
að afla sjer þekkingar úr, við-
víkjandi því, hvernig á að skapa
her .... ef aðeins væri eftir
skilin bardagasaga Gengliis
Kalins.“ Það er hinn frægi Dou-
glas MaeArthur hershöfðingi,
sem segir þessi orð.
Og hann segir ennfremur. að
hermaðurinn geti ekki lært starf
sitt á reynslu sinni einni. Þó að
vopnin breytist þá verður hann
að leita aftur til fortíðarinnar
til þess að kynnast hinum ó-
umbreytanlega grundvelli hern-
aðarlistarinnar. En hvergi kynn-
ist Iiann þessu betur en af
stríðsferli Mongólahöfðingjans
— fyrir 700 árum.
Genghis Khan lagði undir sig
með vopnum stærsta ríki, sem
nokkurntíma hcfir verið til í
heiminum. Það náði frá Kvna-
hafi vestur í Mið-Evrópu —
yfir mest af þeirri veröld, sem
þá hafði fundist og meira en
hehning af íbúum hennar. Borg
hans í Karakorum i miðri Mon-
gólíu varð höfuðborg austur-
landa og virtist ætla að gleypa
öll ríki krisíninnar.
Æfi Napoleons lauk með ó-
sigri. Genghis Khan tapaði al-
drei úrslitaorustú. Hann dó i
elli á hátindi frægðar sinnar,
meðan ríki hans var enn að
þenjast út. Cæsar og Alexander
mikli áttu fyrirrennurum sín-
um mikið að þakka, því að þeir
höfðu fullkomnað rómverska
herinn og Makedóniufylking-
arnar. En Mongólahöfðinginn
kom sjer upp vígv.jel sinni
sjálfur.
Herir hans voru oftast nær
miklu liðfærri en andstæðing-
anna. Líklega hefir hann aldrei
haft meira en 200.000 manns
undir vopnum, en með jiessu
litla liði molaði liann margra
miljóna íbúa stórveldi. Ef til
vill hefir hann verið afkasta-
mesti hermaður veraldarsög-
unnar. „Genghis Khan“ þýðir
„Máttkasti stjórnandi“. Hann
valdi sjer nafnið sjálfur, en áð-
ur hafði hann heitið Temujin.
Þegar Temujin var barn að
aldri drápu fjendur föður hans
hann á eitri. Þá var Temujin
svo vel að sjer ger sem full-
orðinn væri. Ilann gal verið
á hestbaki allan daginn og
skotið af boga, eins og þeir,
sem afrendir þykja að kröft-
um. Og hann átti mikið vilja-
þrek. Hann ákvað að taka
við stöðu föður síns, sem liöfð-
ingi hins þrautseiga hirðingja-
flokks, sem lifði við þröngan
kost á hinum ófrjóu steppum
á hálendi Asíu. En hirðingjarn-
ir vildu hvorki heyra hann nje
sjá, og hinir höfðingjarnir af-
rjeðu, að koma þessum unga
keppinaut sínum fyrir kattar-
nef. Þeir hundeltu Temujin um
steppurnar eins og hann væri
veiðidýr, náðu honum og settu
klafa á háls honum og revrðu
úlfliði lians báða við klafann.
En eina nóttina gat Temujin
rotað varðmann sinn með klaf-
anum og komst á flótta úr her-
búðunum. Gat hann falið sig i
læk og lá þar lengi, meðan ríð-
andi leitarmenn þeystu um
bakkana til að hafa hendur í
hári hans. Loks sá hann sjer
færi á að skríða upp úr lækn-
um og rakst þá á veiðimann,
og tókst að fá liann til að losa
sig undan okinu.
Þjóðsögur þær, sem segja frá
æsku Temujins fjalla jafnan
um sífelda flótta hans undan
eftirleitum og svikráðum, þar
sem aldrei var nema hársbreidd
milli hans og dauðans. En Temu-
jin var altaf jafn staðráðinn í
því, að ná forustunni með þjóð
sinni.
Eitt sinn lá Temujin ósjálf-
bjarga á beinfreðinni jörðinni,
skamt frá herbúðum óvina
sinna, með djúpt örvarsár á
hálsinum. Fjelagi hans þerraði
blóðið og óhreinindin úr sár-
inu, fór úr yfirhöfn sinni og
breiddi hana yfir Temujin, og
skreið síðan inn í herbúðir
fjandmannanna til þess að
reyna að ná í mjólk handa hon-
um — og kom honum að lok-
um á óhultan stað. Og Temujin
eignaðist fleiri hollvini. Menn
föður hans fóru að hallast að
honum á ný.
Hann var orðinn höfðingi
þeirra áður en hann náði tvít-
ugu. Og nú fór hann að berjast
og beita brögðum til þess, að
fá aðra flokka í bandalag við
sinn eigin. Hann hafði jafnan
forustuna. Og það brást ekki,
að liann drap hvern þann, sem
reyndi að ráða einhverju líka.
Jamuga hjet frændi hans einn.
Á erfiðu árunum höfðu þeir
legið undir sama feldinum, skift
ruðunúm á milli sin og veitt
hagamýs saman, þegar ekki var
annars kostur til að sefa hung-
ur sitt. En Jámuga ljet sjer
ekki lynda, að vera undir aðra
gefinn. IJann safnaði að sjer
liði. Og svo lenti þeim Temujin
saman í orustu. Hún fór svo að
Jamuga stóð í böndum frammi
fyrir sigurvegaranum. Og Te-
mujin skipaði svo fyrir með
lcöldu blóði, að Jamuga skyldi
hengdur.
Togrul er maður nefndur,
sem hafði verið vinur föður
Temujins og hjálpað piltinum
eitt sinn er mikið lá við. En þeg-
ar gamli foringinn gerðist ófús
til að játast undir vald hins
unga mans, ljet Temujin drepa
liann. — Hinsvegar umbunaði
hann ríkulega öllum þeim. sem
gáfu sig honum á vald af frjáls-
um vilja og vildu jijóna honum.
r
A RIN liðu. Hann gerði Kara-
■**■ korum — Svörtusandaborg
— að höfuðsetri sínu, en þetta
var tjaldborg er stóð við kaup-
mannaleiðina miklu, austur til
Kína., Temujin gerði kaup-
mannalestunum aldrei öskunda;
hann hafði hugsað þeim merki-
legt hlutverk í framtíðaráætl-
un sinni,
Hann var jötun að búrðum,
klæddist gæruskinnum og leðri,
og göngulag hans bar það með
sjer, að hann hafði alist upp á
hestbaki. Andlit hans var með
djúpum hrukkum og hörundið
eins og eltiskinn, og að jafnaði
strokið með feiti, til þess að
verjast frosti og næðingi. Lik-
legt má telja, að oft hafi ár lið-
ið svo, að hann þvoði sjer ekki
í framan. Ennið var kúpt og
breitt á milli augnanna, undir
miklum brúnum, var hann
rauðeygður af moldviðrinu og
augun lítil og hvöss. Hann tal-
aði sjaldan og ljet jafnan bíða
svars síns lengi.
"EvEGAR Temujin var um fimt-
-■■ ugt hafði honum tekjist að
bræða saman þjóðflokka Mið-
Asiu í samfelda heild, og sjálf-
ur var liann einvaldi þessarar
sámteypu. Nafn lians var orðið
frægl um hirðingjasteppurnar.
En jió var jiað svo, að ef óvinar-
ör hefði liitt rjettan stað á
brynju hans um þessar mundir,
mundi veraldarsagan naumasl
kannast við nafn hans. Ilann
vann öll hin frægu stórvirki sín
á síðustu sextán árum æfi sinn-
ar. IJann hafði að vísu komið
sjer upp her til þess að leggja
undir sig heiminn. En nú fór
liann að nota þennan her sinn.
— I austri var Kina, elsta
menningarríki heitnsins. Það
skiftist jiá í tvö ríki, Kín og
Sung. I vestri var Islam
liinar einstöku þjóðir, sem höfðu
vaxið upp af sigurvinningum
hins mikla Múhameðs. Og enn
vestar var Rússland, sem þá
var ekki annað en þyrpifíg af
smáríkjakrílum, og svo Mið-Ev-
rópa: hræringur smærri og
stærri ríkja.
Fyrst rjeðst Khaninn á Kina.
Hann braust austur yfir Múr-
inn mikla og þusti með liði
sínu yfir hin víðáttumiklu lönd
Kina, eða norðurríkin. Höfuð-
borgin, Jenking, var tekin, og
keisarinn rekinn á flótta. Þarna
varð alger tvístrun.
Þremur árum síðar hjelt
Genghis Khan liði sínu í vestur-
átt. Og áður en nokkrir mánuð-
ir voru liðnir af þeirri lierferð
voru Mongólahersveitir Gengh-
is Klians að ræna hina fögru
horg Samarkand, og soldáninu
flýði, eins og hann ætti lífið að
leysa.
Á næstu árum flæddu herir
Genghis Khan suður yfir lág-
lendi Indlands og Vestur-Asíu,
og komust — um Rússlaml —
vestur í Mið-Evrópu. Allstaðar
sigruðu þeir. Ilversvegna?
Genghis Klian átti óbugandi
vilja, var ofsafenginn þrekmað-
ur á líkama og sál og hinn
jnesti grimdarsgggur. En af-
rekagáfa hans vgr fólgin í öðru
og meiru en þessu. Óvinir hans
hafa geft sjer lýsingu á liern-
aðarhekni hans og hvernig hún
reyndist I franikyæmd. Qg sp
lýsing er ráðning á hiiini jnikiú
ráðgátu — hve sigursæll hann
var,
/^ENGIJIS KHAN var þvj
^ vaxinn að brjóta allar
venjur í hernaði og nota alveg
nýja tækni við þau viðfangs-
efni, er hann vildi leysa. Hann
gat valið sjer allar þær aðferð-
ir, tækni og vopn, sem um gat
verið að ræða, og steyþt þetta