Fálkinn - 06.05.1949, Blaðsíða 6

6
FÁLKINN
£>í >t->l & & >i já
Ueikhúsog leiklist*
%
7s
% %
* FRA FORN - GRIKKJUM TIL VORRA DAGA *
% O Jv
5**********************
Frægir leikarar 19. aldar.
Á 18. öld fór vegur leiklistarinn-
ar vaxandi og hún náSi tökifm á
fjöldanum. Hún var orðin sjálfstæð
listgrein og skáldin fóru að sinna
henni meira en áður. Og margir
ágætir leikarar voru uppi á þessari
öld, fleiri en þeir sem nefhdir liafa
vcrið; sérstaklega má nefna Frakk-
ann Baron og Þjóðvcrjana Iffland
og Schröder. Og Þjóðverjar áttu
leikritaskáld, sem skipti miklu fyr-
ir framtíð þýskrar leiklistar Gott-
hold Ephraim Lessing.
A 19. öld stækkar leikendaskar-
inn enn og fjölbreytnin verður
meiri. Leikliúsið er orðin sjálfsögð
stofnun í öllum löndum, eigi að-
eins í höfuðborgunum heldur og í
öllum bæjum, sem máli skipta, og
Hvert land eignast sína leiksögu.
í Þýskalandi varð hirðleikhúsið
Weimar öndvegisleikhús og áhrif
þess fyrir þýska leiklist eru sjáanleg
enn þann dag í dag. Hertoginn i
Weimar var vinur Göelhes og fékk
hann tii að taka við stjórn leik-
hússins. í nokkur ár (1800—’05)
hafði hann Schiller sér til aðstoðar
við leikhússtjórnina, og þessi tvö
stórskáld gerðu alls konar tilraunir
á leiksviðinu. í Weimar voru sýnd
klassisk leikrit, franskir harmleikir
og leikrit 'eftir Goethe og Schiller.
Eftir að Schillér dó hélt Goethe leik-
hússtjórninni áfram einn, og þaul-
æfði lcikendurna til hins ítrasta og
]>ó um of, þvi að leikurinn varð
óeðlilegur og leikcndurnir eins og
ófrjálsir menn. Það er grátlegt en þó
broslegt um leið, að það var æfður
hundur, sem svifti Goethe lcikstjóra-
embættinu. Um þessar mundir var
sýnt í Evrópu leikrit, þar sem lnind-
ur var æfður i eitt hlutverkið; átti
hann m. a. að bjarga barni frá
drukknun. Þegar þessi „hunds-leik-
för“ hafði sýningu skammt frá
Weimar langaði stórhertogann til
að sjá leikinn, en Goethe beitti sér
á móti þvi að hann væri sýndur á
leikhúsinu. En stórhertoginn hafði
sitt frain; hundasýningin var leikin
í Weimar, en Goetlie sagði af sér
leikhússtjórastarfinu (1817).
Einn af hinum stóru spámönnum
leiklistarinnar var Edmund Kean,
en um hann er sagt að hann hafi
verið líkamningur rómantisku stefn-
unnar og komið með hana í fanginu
inn á enska leiksviðið. Kean fædd-
ist 1787 og dó 1833. Mest kvað að
honum i Sakespearehlutverkum. „Að
sjá Kean leika er eins og að lesa
Shakespeare við bjarma frá elding-
um,“ skrifar skáldið Coleridgc. Á
öðrum stað segir svo: „Hann Iifir í
fellibyljum og fárviðri“. List lians
var fólgin i þvi yfirnáttúrulega, ó-
venjulega og ferlega. Hann var ekki
aðeins dáður í Englandi en vakti
óhemju athygli í Paris og Ameríku.
En bann var enginn gæfumaður.
Hann drakk mikið og var stundum
ölvaður á‘ leiksviðinu. Hann græddi
of fjár en sólundaði peningum jafn
óðum og dó í vesaldómi. Samtiða
Ivean var uppi þýskur leikari, sem
mikið kvað að og svipaði að ýmsu
leyti til hans. Það var Ludvig Dev-
rient (f. 1784, d. 1832).
Af mörguin frönskum störleikur-
um skulu liér aðeins nefndir fáir.
Rachel Felix (f. 1820, d. 1858) kom
eins og engill af liimnum sendur að
Théatre Francais; hún var einmitt
leikari sem leikhúsið vantaði til-
finnanlega. Racliel lék sein sé hlut-
verk í klassiskum frönskum leikjum
eftir Corneille, Racine og Voltaire
þannig, að nú troðfyllti fólk húsið,
sem áður hafði staðið tómt þeg’ar
þessi leikrit voru i boði. Á þessu
skeiði lineigðist smekkur almenn-
ings að rómantiska leiknum, sem
Viclor Hugo var aðalfulltrúinn fyrir.
Frægustu leikendurnir í verkum
Hugo voru Frédéric Lemaitre (f.
1800, d. 1870), sem var svo innlif-
aður leikhúsinu að eftir að hann
missti röddina fór hann að leika
bendingaleik (pantomime), og svo
Mounet-Sully. Og svo kemur til sög-
unnar ein frægasta leikkona ver-
aldarinnar, Sarah Bernhardt. Hún
sagði loks skilið við Théatre Fran-
cais, þar sem einkum voru leikin
borgaraleg leikrit á árunum 1800—
’65, og lagðist í leikferðalög og stofn-
aði leikhús sjálf og náð-i einstæðri
frægð fyrir list sína. Önnur heims-
fræg frönsk leikkona var Rejane.
Frá ítalíu kom fjöldinn allur af góð-
um leikurum og skulu tveir nefndir:
Adclaidc Ristori og Eleonora Duse.
Adelaide Ristori var mikinn hluta
ævi sinnar á sífelldum leikferðalög-
um og hlaut afarmikla frægð. Hún
var ein af þeim fyrstu sem inn-
auðgan realisma", því þegar hún
leiddi það sem hún kallar „lit-
sýndi sögulegar persónur reyndi
bún að sýna þær eins réttar og hægt
var, út í æsar. Hún giftist aðals-
manninum Marchese del Campranica,
en svo mikla virðingu bar fólk
fyrir leikkonunni að það nefndi
liana aldrei aðalsheitinu heldur jafn-
an Madame Ristori. Og maður henn-
ar varð að sætta sig við að vera
kallaður Monsieur Ristori. Eleonora
Duse vann sér líka heimsfrægð og
hefir haft feiknaáhrif á leiklist
kvenna á síðustu árum 19. aldarinn-
ar, þvi að flestar ungar leikkonur
tóku hana sér til fyrirmyndar.
Frægasti fulltrúi þýskrar leiklist-
ar í lok 19. aldar var Joseph Kainz
(f. 1858, d. 1910), sem eftir að hafa
leikið viða réðst til Burgteater i
Wien og varð svo dáður þar, að
þegar hann ók til leikhússins á
kvöldin hópaðist fólk kringum
vagninn hins til að hylla hann. Hann
sagði um sjálfan sig: „Eg er enginn
nútímamaður,“ og bestu hlutverkhans
voru í klassisk-romantiskum leikj-
um, en þó lék liann líka nútíma
hlutverk af mikilli list, svo sem
Ösvald i ,,Afturgöngum“ Ibsens. En
Stj'örnu lestur
Eftir Jón Árnason prentara
Sólmyrkvi 28. april 1949.
ALÞJÓÐAYFIRLIT.
Sólmyrkvi þessi er i miðnæturs-
merki um vesturströnd Bandaríkj-
anna eða á þeirri lengdarlínu. Jarð-
skjálfti eða gos gæti komið á eftir
lionum. Ilann er einnig nálægt and-
stöðu við sólmyrkvann 1. nóv. 1948,
og styrkir því áhrif hans. Einnig
er Mars í anstöðu við sólmyrkva-
depilinn 1. nóv., 11. mai og má
því búast við auknum áhrifum i
sömu átt. Béndir þetta á styrjöld.
Hefir slæm áhrif á viðskipti, eyðir
korni og uppskeru. Hefir sterk áhrif
þar sem myrkvinn er sýnilegur.
Lundúnir. — Þingmál og mála-
meðferð á þingi er mjög áberandi,
þvi að sólmyrkvinn er í 11. húsi.
Mars og Venus hafa einnig mjög sterk
áhrif. Eru afstöðurnar mjög óá-
kveðnar, bæði með og móti og munu
áhrifin því jafna sig upp með veru-
legu leyti. Þó ætti Marsafstaðan að
lyfta undir og hafa góð áhrif, þvi að
hann hefir góðar afstöður. — Sat-
úrn er í 4. húsi. Hefir góð áhrif á
landbúnaðinn og landeigendur verða
fyrir töfum og truflunum og and-
stæðingar stjórnarinnar rnunu láta
á sér bera. Plútó í 3. húsi. Sak-
næmir verknaðir gætu orðið heyr-
inkunnir í sambandi við flutninga-
starfsemi, fréttaflutning, blöð eða
siina. — Neptún í 5. hú.si. Ekki
heppileg áhrif á skenuntanaHf, leik-
hús og fræðslu barna. Saknæmir
verknaðir koma í ljós. — Heildaraf-
staðan bendir á liægagang.
Bérlín. Þingmál og stjórnar-
ákvarðanir munu vekja athygli og
ætti Marsafstaðan að liafa góð áhrif
á framgang þeirra mála. — Neptún
í 4. lnisi.. Er þetta vafasöm afstaða
fyrir landbúnaðinn og slæm. Áróður
róttækra afla á sér stað með tilliti
til skatta á jarðeignum. Einnig er
rekinn áróður og undangraftarstarf-
semi gegn ráðendum. Satúrn í 3.
lnisi. Hefir slæm ábrif á samgöng-
ur og flutninga, rýrnun tekna og
óánægja meðal starfsmanna. Kunn-
ur rithöfundur gætilátist. — Plútó
í 2. búsi. Hefir athugaverð áhrif á
opinbera fjármálastarfsemi og mis-
gerðir gætu orðið heyrinkunnar i
þeim efnum.
Moskóoa. Sólmyrkvinn er í 10.
húsi. — Venus og Mars eru þar
einnig. . Þetta eru mjög vafasöm
áhrif. Undir venjulegum kringum-
stæðum mundi slik afstaða sem þessi
tákna fall stjórnarinnar og dauða
háttsettra stjórnarherra. Sterk á-
tök munu eiga sér stað, sem vekja
mikla athygli. — Úran í 11. húsi.
Örðugleikar, óvæntir munu koma i
sá sem mestu skipti um þýsk leik-
húsmál á þessari öld var Marx Rein-
hardt, hinn frægi leikstjóri, sem á
leikhúsum sínum í Berlín skóp nýja
stefnu og gjörbreytti allri tilhögun
leiksviðs, lýsingar og búninga.
Það væri ástæða til að nefna
marga fleiri, en hér verður ekki
rúm til þess. En nú kemur kvik-
myndin til sögunnar og flestir bestu
kraftar leikhúsanna fara að koma
fram á kvikmyndahúsunum. Um
ljós í æðsta ráðinu, sem verður að
yfirvinna. -— Satúrn i 2. búsi. Hætt
við stöðvun í fjárhags- og viðskipta-
lífinu, tekjur munu rýrna og tafir
á framkvæmdum munu koma í ljós.
Bankastarfsemin á örðugt uppdrátt-
ar. - Neptún í 4. Iiúsi. Athugaverð
afstaða fyrir landbúnaðinn; undir-
róður gegn ráðendunum og leynileg-
ur áróður rekinn. Óábyggileg áhrif
i ýmsum greinum. ■—- Plútó í 1.
húsi. Bendir á óánægju og misgerð-
ir koma í ljós meðal almennings.
Tokyó. —- Utanrikismálin munu
mjög á dagskrá og er Mars sterkur
i afstöðu og er hætt við að sam-
komulag við aðrar þjóðir muni mjög
athugavert. Þó gæti Venus dregið
eitthvað úr áhrifunum. Satúrn í 11.
liúsi. Hætt er við að breytingar
verði á stjórninni, því að örðugleikar
verða í þinginu. Flokkaklofningur
gæti komið til greina. Bendir á
dauða þingmanns. ■ - Úran í 9. húsi.
Örðugleikar í utanrikissiglingum.
Sprenging gæti átt sér slað i ski))i
og óánægja meðal farmanna.
Washington. — Sólmyrkvinn er i
2. húsi, einnig Merkúr, Venus og
Mars. Hús þetta er mjög sterkt i
áhrifum. Afstaðan virðist mjög
sterk með tilliti til fjárhagsmálanna,
en þó er líklegt að umræður verði
miklar um þau og ágreiningur nokk-
ur, en yfir böfuð ætti stjórnin að
hafa sterka aðstöðu, því að slæm af-
staða Júpíters til sólar nuin ekki
hættuleg, vegna þess að liann er í
12. húsi. -— Úran er i 4. húsi. Þetta
er atliugaverð afstaða fyrir síjórn-
ina og landbúnaðinn og landeigend-
ur undir slæmum áhrifum. • Sat-
úrn i 0. húsi. Slæm afstaða l'yrir
verkamenn og aðstöðu þeirra.
ISLAND.
11. hús. — Þingið og ])ingmál
munu mjög á dagskrá og veitt at-
hygli. Urg'ur og imdirróður framinn
og mun það eiga upptök meðal
sumra menntamanna og fjárhags-
mál gætu þar einnig komið iil
greina, og erlendar siglingar, eða
siglingar við útlönd.
1. hús. Tungl ræður húsi þessu.
Dálítið óábyggileg afstaða og
breytileg. Hverfleiki gadi komið i
ljós meðal ahnennings.
2. hús. Tungl ræður einnig
húsi þessu. Óábvggileg afstaða
í fjárhagslegu lilliti og starfssemi
bankanna örðug og slæm áhrif frá
utanrikisviðskiptum.
3. hús. SóJ ræður húsi þessu.
Þetta ætti að vera góð afstaða
fyrir flutninga, pósl og síma, blöð
og bækur. En áhrifin eru nokkuð
óábyggileg og óviss.
L hús. ■— Plútó er i húsi þessu.
Áhrif hans eru lítt kunn ennþá, en
þó er talið að misgerðir muni koma
í Jjós og myrkraverk. Munu þau
beinast að stjórninni. Þau gætu
Framhald á bls. 11.
leið urðu þeir heimskunnir, sem áð-
ur þekktust ekki nema af sínum
eigin lönduni og kannske leiklnis-
gestum stórborganna. Kvikmyndin
flutti leiklistina til hinna fjarlæg-
ustu staða, og siðustu áratugina hafa
íslendingar átt lcost á að sjá flesta
þá, sem mest orð hefir farið af úti
í heimi. Þeir þekkja Emil Jannings
og John Barrymore. Elisabeth Berg-
ner og Charles Laughton, Tyrone
Power og Ingrid Bergman.