Fálkinn - 12.08.1949, Blaðsíða 5

FÁLKINN
5
Sitt aí hverju um salt
lauk. Parísarblöðin fluttu mjög
góða dóma daginn eftir —öll
nema „Figaro“. í stað venju-
legs listdóms skrifaði ritstjórinn,
Calmette (sem síðar var skot-
inn af franskri ráðherrafrú, en
það er þessu máli óviðkoma-
andi) langan leiðara, og tætti í
sundur balleít Nijinskys. „Þeir
sem tala um list og ljóðrænu í
sambandi við þessa sýningu,“
skrifaði Calmette, „hafa okkur
fvrir fífl. Við liöfum séð óstýri-
látan skógarpúka með viðbjóðs-
legar hreyfingar og slyttislega
og sóðalega tilburði. Það er
allt og sumt.“ Greinin vakti
mikla athygli og það fór að kvis-
ast að sýningin mundi verða
bönnuð. Daginn eftir sprakk
ný bomba. í „Le matin“ hafði
Rodin skrifað grein gegn Cal-
mette, og stóð liún í leiðaradálk-
um blaðsins. Hún endaði með
þessum línum: „Þega tjaldið er
dregið upp og Nijinsky liggur
endalangur, með annan fótinn
dreginn að sér og flautuna við
varirnar, cr liann eins og högg-
mynd til að sjá, og ekkert get-
ur hrært sál okkar dýpra en að
sjá þegar hann fleygir sér til
jarðar að lokum og kyssir gömlu
slæðuna. Það væri gott að vita
til ])ess, að liver sá listamaður,
sem elskar list sína af hrein-
skilni, fengi tækifæri til að sjá
þessa fullkomnu líkaihningu
hinnar forngrisku fegurðarhug-
sjónar.“
Nþ skrifaði Calmette nýja
grein sem vakti fellibyl af mót-
inælum. Allir aðdáendur Rodins
tóku málstað lians og nú var
safnað áskriftum undir þakk-
arávarp lil Nijinskys. Meðal
undirskriftanna inátti sjá ýms
frægustu nöfn i list-, bók-
mennta- og stjórnmálalieimi
Frakka — Jules Lemaitre, Ana-
lole France, Clemenceau, Paul
Doumer, Poincaré, Briand og
mörg fleiri. Og rifrildið liélt á-
fram. Þess var krafist að stjórn-
in skipaði nefnd lil þess að
rannsaka málið og gera álit um
])að, og studdu bæði Frakklands
forseti og forsætisráðherra þá
kröfu, en aldrei komst hún þó
fram. En nú var farið að deila
um „Skógarguðinn" i öðrum
löndum líka, og birlust greinar
með og móti í böðunum i Lnd-
on, Berlín, Wien og meira að
segja i New York. Gekk á þessu
Nijinskv-stríði i margar vikur.
En siðan fékk Nijinsky jafnan
óskorað lof fvrir ballettsmíðar
sínar hvar sem þær komu fram
í heiminum.
Hann sýndi sig í Róm, Ber-
lín, Wien, Madrid og fleiri stór-
borgum og einu sinni kom hann
til Budapest. Meðal áhorfenda
þar var ung ungversk stúlka,
Romola Markus, dóttir frægrar
leikkonu. Sýningin hafði svo
mikil áhrif á hana að hún
breytti alveg lífsferli hennar.
„Þegar Nijinsky stóð á leiksvið-
inu,“ segir hún i bók þeirri um
Nijinsky sem hún skrifaði síðar,
„skildu allir sem sáu hann að
þarna stóðu þeir andspænis
snillingnum. Kraftar og fiður-
létt fimi, óskiljanleg hæfni í
að hoppa út af sviðinu í einu
stökki og sýnast hanga í loftinu
þvert ofan í allar greinar þyngd-
arlögmálsins, síga niður hægar
en hann hoppaði upp — leik-
andi, nærri því skeytingarlaust
örvggi í meðferðinni á því allra
vandasamasta það er sjálf
sál dansins, sem var opinberuð
okkur. Sumir áhorfendur
gleymdu öllu, spruttu upp úr
sætunum, lirópuðu, grétu, hlóðu
blómum, hönskum, blævængj-
um og leikskrám i hauga á leik-
sviðið. Upp frá þessari stundu
var það mín heitasta ósk að fá
að kynnast Nijinsky og rússn-
eska ballettinum til hlítar.“
Og Romola litla linnti ekki
látum fyrr en hún komst í rúss-
neska dansflokkinn. „Og upp-
frá ])ví augnabliki,“ skrifar hún,
„var líf mitt helgað þessari list
og Nijinsky •— fortíð hans og
nútið, persónuleik og' snilld.“
Romola Markus giftist Nijinsky
og' var með honum í sigurför
hans um veröldina þangað til
ógæfan dundi yfir og' liann varð
aumingi. „Sál lians myrkvað-
ist og bann faldi sig fyrir heim-
inum,“ skrifaði hún.
Það var eftir að slitnað hafði
upp úr samvinnu lians og Diag-
hileff að honum fór að hraka.
Æskuvinur hans, Anatole Bour-
man hefir í bókinni „Harmsaga
Nijinskvs“ lýst hinum frábæra
dansara sem einþykkum, sér-
vitrum og andlega seinþroska
unglingi, sem allt i einu hófst
til mestu frægðar og sem sligað-
ist er hann ætlaði að losna und-
an áhrifum Diaghileff og gera-
ast ballettstjóri og dansstjóri
upp á eigin spýtur. Fyrstu veil-
urnar í heilsufari bans komu i
ljós eftir að hann var skilinn
við Diaghileff og fór sýningar-
ferð til Ameríku og varð fy-rir
áhrifum tveggja rússneskra
dansara, sem höfðu gert Tol-
stoy að guði sinum. Nú langaði
Nijinsky alll :í einu að fara til
Rússlands og gerast óbrotinn
bóndi þar. Hann varð veiklaðri
á taugunum með hverjum deg-
inum og tortryggnari og tók að
þjást af ofsóknarbrjálsemi.
Hann fann að hann gat ekki án
Diaghileffs verið, og varð vand-
setinn og uppstökkur. Hann var
gerbilaður á sálinni er hann
veturinn 1918 leitaði hælis á
Á Spáni er saltfjall, nálægt Car-
dona i Cataloníu. Það er um 4%
kílómetra unimáls og 130—109 metra
hátt og er einn samfelldur saltkett-
ur. Fólkið þarna í nágronninu bjó
til ýmiss konar leikföng, skálar,
kertastjaka og því um líkt úr saltinu.
Svipuð en þó minni saltfjöll eru
víða í heiminum. •— í Etiopíu er
saltslétta, svo stór að maður er fjóra
daga að ganga kringum hana.
í lierferðinni i Indlandi notuðu
innfæddir íbúar þrjá daga til að
hyggja enska setuliðskirkju á hæsta
slaðnum á veginum milli Imphal og
Kohima. Þegar þeir voru spurðir
um hve mikið þeir vildu hafa í kaup,
fóru þeir fram á eitt kg. af salti á
mann.
í Rússlandi hinu forna og enda
viðar í Evrópu var það til siðs að
þegar einhver gisti á lieimili i fyrsta
sinn átti hann að hafa með sér salt
og brauð. — Víða í Englandi, sér-
staklega í Leicestershire, og líka í
Skotlandi og írlandi, var alvanalegt
að setja disk með salti á hrjóstið á
framliðnum mönnum. Saltið var tal-
ið tákn eilifðar og ódauðleika vegna
þess að það rotnar ekki sem saltað
er. Það var fullyrt að djöflinum
væri meinilla við salt.
Seltan í sjónum fer smávaxandi.
Vatn, sem inniheldur salt, rennur
að staðaldri i sjóinn. Vatnið í sjón-
um gufar upp en saltið lítið sem
ekki. En þó er líklegt að nokkur
milljón ár þurfi að liða til þess að
munurinn verði verulegur frá því
sem nú er.
’ Á jörðinni er nægilcga mikið af
salti til þess að ])ekja allt yfirhorð
hennar 130 metra þykku lagi. •—
Seltan i Saltvatni í Ut'ah i Randa-
rikjunum, er um sex sinnum meiri
en í sjónum. Þar er vatnið svo salt
að engin skepna getur lifað þar, og
vatnið frýs aldrei.
Rómverskir hermenn fengu nokk-
urn hluta af mála sínum greiddan i
salti, og frá þessum sið er komið
orðið „salær“ í alþjóðamálum (salt
heitir sal á latinu). Rómverjar töldu
ógæfumerki að fleygja salti. Þessi
hjátrú, sem er algeng enn í dag,
stafar frá því, að það var talið
treysta vináttu tveggja manna að
þeir ætu salt saman, en ef annar
hvor fleygði salti þá rufust þau
bönd. — Dauðarefsing gat legið við
því hjá Rómvcrjum að selja óvinum
ríkisins salt.
afskekktum staö i St. Moritz til
þess að reyna að ná sér. Meðan
liann dvaldist þar byrjaði liann
að teikna, og þar skrifaði hann
líka dagbækur, sem fyrir nokkr-
um árum fundust í kofforti á
lofti einu í Sviss og komu þá út
á ensku undir nafninu „The
Diary of Nijinsky". Þetta er
merkileg bók. Allar teikningar
ltans bvggjast á liringum og sýna
undraverða fimi í því að teikna
sláandi líkar mannamyndir með
eintómum sviðlínum. Af dag-
bókunum má í’áða, að trúmála-
griliur hafi orðið til þess að
flýta f^æir geðveiki Nijinsks. En
hvað eftir annað lætur hann í
„Étlu minna salt, þá sefurðu het-
ur!“ Þetta er slagorð i U.S.A. en
þar liefir komið á daginn að hægt
var að lækna sVefnleysi með þvi að
takmarka saltneyslu sjúklingsins. Dr.
Michael M. Miller hefir gert athug-
anir á þessu. Hann lét sjúklinga
sina aðeins fá 0.05 gr. af salti á
dag og stannað að af þeim 20
sjúklingum, sem hann gerði tilraun-
ir á voru aðeins þrir, sem ráðið
dugði ekki við, en þeir höfðu allir
notað svefnlyf lengi. Miller segir að
saltið auki viðkvæmni ýmissa
taugavefa. En þegar saltneýslan er
takmörkuð safnast kali í taugavef-
ina og það er róandi.
Vesuvíus og sum önnur eldfjöll
spúa salti þegar þau gjósa.
Saltið kemur mjög við átrúnað
ýmissa frumþjóða. Víða er það lög-
mál að fólk megi alls ekki éta salt.
Þegar Pima-Indíáni hefir drepið
Apasje-Indíána verður liann að gegn-
umganga hreinsun og má þvi alls
ekki bragða salt meðan á henni
stendur. Nicaragua-Indíánar bragða
ekki salt frá því að þeir sá maís-
akrana og þangað til' uppskeran er
gengin uin garð. í Indlandi mega
eldprestar bramínanna ekki éta salt
og egypskir prestar smökkuðu held-
ur aldrei salt. Hjá Tonga-kynkvísl-
inni í Suður-Afríku cru eyrun á
strákum á gelgjuskeiði götuð, og
mega þeir ekki smakka salt um tima
á eftir. Og telpurnar mega ekki éta
salt meðan verið er að fullgera hör-
undsfliirið á þeim.
1 „Kennslubók i góðum siðum“,
sem gefin var út 1577, gefur höf-
undurinn ýmsar heilbrigðisreglúr:
„Stingið ekki ketbitanum ofan i
saltskálina, en lakið saltið með hnífs
oddinum.“ Saltskeiðar voru ekki
komnar i tísku þá.
— í ýmsum löndum Ameríku
má viða sjá djúpar skorur i hamra-
hliðunum. Þær eru gerðar af dýr-
um, sem sleikt hafa salt. Vísundarn-
ir i Ameríku voru vanir að leggja i
flakk á vissum tímum árs til þess
að leita sér að salti.
Plinius gamli, sem var mikill nátt-
úruspekingur, sagði að sólin og salt-
ið væri það dýrmætasta i veröld-
inni. — Eðlisfræðingurinn Fahren-
hei’t komst að raun um að mesta
frostið sem liann gat framleitt fékk
hann með þvi að blanda saman
klakamulningi og salti.
Frh. á bls. U.
ljós að það sé óhæfa að liugsa.
Maður eigi aðeins að finna. Sá
seni hugsar lærir aldrei að
þekkja bvorki guð né lifið, seg-
ir liann.
Þegar Nijinsky inissti síðustu
vitglóruna 1919 vakti það hryggð
hjá öllum aðdáenduin hans i
Evrópu og Ameríku. En eftir
að liafa dvalist í andlegu myrkri
í nær þrjátiu ár virðisl vera
farið að rofa til i sál bans aft-
ur. En dansarann Nijinsky fær
veröldin samt aldrei að sjá aft-
ur, því að lipurð og líkamsfimi
æskunnar getur hann aldrei
fengið.
I