Fálkinn - 05.10.1951, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Rikdsti moður heimsins
Fyrir nokkru mátti lesa í blöðunum, að vegna olíudeilunnar
við Breta hefðu Persar sagt skilið við olíukónginn Gulbenk-
ian og son hans. Þeir hefðu verið sviptir stöðum sínum
sem heiðursfulltrúar Persa i sendisveitum þeirra í París og
London. — En hver er Gulbenkian? Frá þessum dularfulla
auðkýfing segir blaðamaðurinn H. E. Holger á þessa leið:
ÍKASTI MAÐUR lieimsins er lítill,
óásjálegur, heyrnarsljór og sköll-
óttur Armeni; 82 ára gamall, og flestir
könnuðust ekkert við nafn hans áður
en oliudeilan hófst í Persíu. Hann
heitir Caloustc Sarkis Gulbenkian.
Það eina, scm með vissu verður sngt
um auðæfi hans, er það að þau eru
yfir milljard dollarar. Og Gulbenkian
mundi ekki geta talið rétt fram sjálf-
ur, þó að hann væri spurður, því að
eignaverðmæti hans breytast í sífellu,
með síbreyttu hlutabréfagengi og
gjaldeyrisgengi og stjórnmálaviðhorf-
inu i veröldinni. Ofurlitla hugmynd
um þessar breytingar fengu menn um
jólin i fyrra, er Lundúnarblöðin sögðu
frá þvi, að Gulhenkian hefði grætt
í .500.000 dollara á einni mínútu, er
hlutahréf hans í Shell-félaginu hækk-
uðu um 10 shillinga. Fjármálamaður
einn hefir sagt að eignir hans séu þær
virkustu, sem til séu i heiminum. Eng-
in kaupsýsla er honum óviðkomandi.
Hann á og hefir átt lyfjabúða-hringa,
járnhrautir, orkídeu-ekrur, gistihús,
smiðjur, en framar öllu á hann oliu,
kynstur af olíu — og vill eignast
meira.
Hann var aðein.s rúmlega tvitugur
er hann settist að í London og tók að
sér erindrekstur fyrir ýms fyrirtæki
í Baku. Um aldamótin var hann orð-
inn forríkur. Enginn vissi hvernig
hann hafði orðið það, og enginn veit
það enn, því að i myrkviðum olíu-
spákaupmennskunnar liafa fáir starf-
að með meiri kænsku og engir verið
hálli en Gulbenkian. Við Miðjarðar-
hafsbotn veit livert barnið að einn
Grikki getur snúið á tíu Gyðinga og
að einum Armena er hægðarleikur að
snúa á tíu Grikkja. En þessi sannleik-
ur var ekki orðinn ljós fjármálamönn-
unum i City eða Wall Street um alda-
mótin.
í orðsins eiginlegu merkingu hefir
Gulbenkian aldrei verið olíumaður.
Hann hefir aldrei rekið olíufram-
leiðslu né olíuverslun. Hann hefir að-
eins verið miðlari eða milligöngu-
maður. Oliumaður, sem hafði tæki-
færi til að fylgjast með aðgerðum hans
fyrstu tiu ár þessarar aldar hefir sagt
um liann:
Venjulega starfaði hann fyrir um-
boðslaun. Hann náði í sambönd með
einhverju dularfullu móti, við áhrifa-
menn. — Hugmyndir hans voru oft
snjallar og rökfastar. Og hann var
framúrskarandi laginn að sætta keppi-
nauta, sem lent hafði saman. Hann
hafði alltaf eitthvað til sölu og hann
vissi hvernig hann átti að halda á spil-
unum.
Mesta afrek sitt vann Gulbenkian
1907 er honum tókst að jafna deiluna
milli Shell og Royal Dutch og sam-
eina þcssi olíufélög. Þegar öll plöggin
höfðu verið undirrituð var liann með
stærstu hluthöfunum i þessu jötun-
fyrirtæki.
Hann hafði nána samvinnu við sir
Henry Detering, aðalforstjóra Royal
Dutch, i fjöldamörg ár. En 1926 urðu
þeir saupsáttir út af olíusérleyfum í
Venezuela. Og átökin milli þeirra voru
svo alvarleg að það hrikti i olíu- og
fjármálastofnunum víða um heim. Svo
alvarleg voru þessi átök að jafnvel
Hotel Ritz í Paris fékk að kenna á
þeim. Frú Detering var gamall gest-
ur á hótelinu og það var Gulbenkian
lika. Og hann sagði að Ritz yrði að
velja milli sin og hennar. Og gistihús-
stjóranum þótti ráðlegra að reka frúna
út en Gulbenkian gamla.
Árið 1931 gerðist atburður, sem
nærri lá að hefði stóralvarlgar afleið-
ingar fyrir Royal Dutoh-Shell. í Lond-
on, París og Berlín var skyndilega
farið að hjóða fram kynstur af hluta-
bréfum í þessu félagi og jafnframt
voru breiddar út Gróusögur um ráð-
andi menn félagsins. Á einum einasta
degi í apríl féllu hlutabréf Royal
Dutoh og Shell um 40 milljón dollara
og á næsta ári nam gengisfallið 400
milljónum dollara. En félaginu tókst
að standast þessa gegnisfallshríð, sem
efalaust er sú mesta sinnar tegundar
í heiminum, og að þetta tókst var fyrst
og fremst bresku stjórninni að þakka,
þvi að hún var hluthafi og lét rikis-
sjóðinn hlaupa undir bagga, til að
verjast árás Gulhenkians. Því að það
var hann, sem stóð á bak við þetta.
Og hann var sá eini sem græddi á
tiltækinu. Hann hafði selt öll sín
hlutabréf meðan þau voru í hágengi,
en keypti svo aftur meðan þau voru
i lægsta verðinu.
Næsta bragð Gulbenkians var enn
víðtækara en sameining olíufélaganna
1907. Eftir byltingu Ungtyrkja 1909
hafði Gulbenkian fyrst orðið fjármála-
ráðunautur tyrknesku sendimannanna
í London og París og síðar aðal-
fjármálaráðunautur tyrknesku stjórn-
arinnar. í raun réttri var hann líka
aðalfjármálafulltrúi bresku stjórnar-
innar í Tyrklandi — hann hafði orð-
ið breskur ríkisborgari árið 1902. —
Hann varð aðalforstjóri tyrkneska
þjóðbankans og í þeirri stöðu stofn-
aði hann Tyrkneska steinolíufélagið,
sem skyldi starfrækja olíulindirnar í
Mesopotamíu. En þegar greiða skyldi
ágóðahlut kom það á daginn að sjálfur
þjóðbankastjórinn átti 5% af öllum
oliunámum í Mesopotamíu!
Árin milli heimsstyrjaldanna átti
Gulbenkian lengstum heima i París,
en þar á hann glæsilega liöll við Aven-
ue de Iéna. Eigi að síður býr hann í
látlausri íbúð á Hotel Ritz, ef maður
á annað borð getur kallað nokkuð lát-
laust á þeim stað. Þegar styrjöldin
hófst var Gulbenkian, sem breskur
rikisborgari, sendiherra íraks i París.
Eftir að Frakkar gáfust upp fluttist
hann til Vichy og áður en varði var
hann orðinn sendiherra Persa þar.
Hann kunni engan veginn vel við sig
í Vichy en var tilneyddur að dveljast
þar áfram, meðal annars af þeirri á-
stæðu að maðurinn, sem átti svo mikið
af olíunni i heiminum, gat ekki fengið
hensín á bílinn sinn! En hvað sem
því líður þá er svo mikið víst að
ViOhy-sendiherra Persa komst til
Lissabon vorið 1942 og liefir átt þar
heima síðan.
Hann á heima á Aviz Hotel, en það
borgar sig ekki að skrifa honum eða
reyna að leita hann uppi. Hann hefir
lag á þvi að verjast öllu sambandi við
aðra en þá, sem hann sjálfur vill tala
við. Ein þeirra, sem hann vill alls
ekki sjá, er frú Gulbenkian, armensk
kona, sem hann hefir verið giftur í
meira en fimmtiu ár og samið bölvan-
lega við jafn lengi. Hún býr ýmist í
höll hans i Paris eða á Palace Hotel
í Estoril, skammt frá Lissabon. Annar
fjölskyldulimur, sem fer í taugarnar á
honum er Nubar sonur hans, sem nú
er um fimmtugt. Hann cr jafn mikill
samkvæmismaður og faðir hans er
mannafælinn og nærri þvi jafn slýng-
ur að eyða peningum og faðir hans er
að afla þeirra.
Nuhar, sem starfar fyrir Gulbenkian
i London, er með svart alskegg, ein-
glirni og er töfrandi upp á austur-
lenska vísu og þess vegna atkvæða-
maður í samkvæmislífinu i London.
Hann ekur í tveggja tonna Rolls Royce
og gengur jafnan með orkídeu i
hnappagatinu, sem hann skiptir um
tvisvar á dag. Jafnvel þótt hann fari á
tófuveiðar er liann með orkideuna,
en það þykir Englendingum að fara
aftan að siðunum.
Gulbenkian gamla semur best við
Ritu dóttur sína og mann hennar, sem
heitir Kcvork Essaian og er armensk-
ur höfðingi. Gamli maðurinn valdi
hann sjálfur handa dóttur sinni. Hjón-
in eiga heima í höllinni við Avenue
de Iéna, en þar eru 106 herbergi og
málverkasafn að auki. Þótt kynlegt
megi heita hrófluðu Þjóðverjar ekki
við neinu í liöllinni á hernámsárun-
um, en annars staðar rændu þeir og
rupluðu. Þó að eigandinn hafi ekki
sofið þarna nema fáar nætur hefir
hann kosið að geyma flest listaverk
sín þarna. Og hann hefir verið nærri
þvi eins heppinn i listaverkakaupum
sínum og hann var í olíubraskinu.
Enginn hefir komist yfir betri lista-
verk siðan Habsborgarar stóðu upp á
sitt besta. Það er sagt að safn hans
sé það stærsta í einstaklingseign, og
að minnsta kosti er það verðmætast
allra slikra safna.
Hvergi hefir hnífur hans komið í
jafn feitt og hjá þáverandi vinum
hans, kommúnistum, sem hann útveg-
aði markað fyrir olíuna frá Baku
skömnm fyrir 1930. í þakkarskyni fyr-
ir það Ieyfðu þeir honum að velja úr
listaverkum á Erimitage, ogþar komst
hann m. a. yfir nokkur málverk eftir
Rembrandt.
í íbúð hans á Aviz Hotel sést ekki
eitt einasta listaverk, en hins vegar
mikið af peninga- og skjalaskápum,
svo að ibúðin er eins og skrifstofa.
Þar vinnur hann frá kl. 8í4 á morgn-
ana og langt fram á nótt ásamt ritara
sínum, sem er falleg frönsk dama um
fertugt, og tveim hraðriturum, sem
njósna hver um annan. Þjón liefir
hann, hvítrússneskan, og konu hans,
sem snúast kringum hann, auk þjón-
ustufólks gistiluissins. 110 herbergi
eru í Aviz Hotel og af þeim ræður
Gulbenkian yfir 26. Þegar gott er veð-
ur ckur hann út árdegis, til að hvíla
sig. Ríkasti maður heimsins á ekki bíl
RYKLAUS BANGSI
Bangsarnii' hafa lengi veriö vin-
sæl leikföng, en sá er gallinn á
þeim, aö þeir eru fljótir aö safna
ryki. Nú er lögð meiri áhersla á
þaö en áður að leikföngin séu ekki
óheilnæm og þess vegna eru amer-
ískar leikfangagerðir farnar að
gera bangsana úr gervisilki og
gegndrepa það þannig, aö ryk geti
ekki festst við þá.
RÚSSNESKT BRÚÐKAUP.
Odile Vesois og Jacques Dacquime
sem léku elskendurnar í frönsku
kvikmyndinni „Ami-ami“ í vor,
hafa nú verið gefin saman í rússn-
esku kirkjunni í París. Hér sést
presturinn vera að blessa yfir þau,
en á meöan er gylltum kórónum
háldiö yfir höföi þeirra, aö fornum
rússneskum sið
sjálfur, en leigir sér bíl fyrir um 200
krónur á dag. Það cr De Soto-bifreið,
smíðuð fyrir striðið, með gráum silki-
tjöldum fyrir gluggunum. Venjulega
ekur Gulbenkian á afskekktan stað í
Parque National og sest þar á tré-
bekk og les bréfin sín. Þegar heitt er
fer hann úr skóm og sokkum og sól-
baðar á sér sviðin, en rússneski þjónn-
inn stendur hjá með hlævæng og hrek-
ur flugurnar á burt.
Af gömlum manni að vera étur Gul-
benkian talsvert mikið. Hann reykir
aðeins þrjár sígarettur á dag, en aust-
urlandasætindi, ostrur og kampavín
lætur hann í sig ómælt.
Vinnutími lians fer mest í að taka
á móti skýrslum frá umboðsmönnum
sinum í finun heimsálfum og senda
þeim fyrirskipanir, ýmist í dulmáls-