Tímarit iðnaðarmanna - 01.07.1933, Blaðsíða 7

T í M A R I T
I Ð N>. A Ð A R M A N N A
Gísla heitinn Guðmundsson til að gera á þeim
efnagreiningu (Rvalitativ Analyse), og jafn-
framt skýrðu þeir stjórnarráðinu frá athugun-
um sínum og fóru þess á leit, að það Ijeti gera
itarlega rannsókn á leirnum.
Stjórnarráðið fól mjer svo um haustið, þeg-
ar jeg kom frá Austfjörðum, að fara austur að
Geysi og rannsaka leirtegundir þessar. Fór
Einar Jónsson málari með mjer. Með tveggja
metra löngum jarðbor gerðum við 15 liolur og
tókum sýnishorn af öllum aðallitunum, mis-
munandi djúpt í holunum.
Leirinn er sýnilegur ofanjarðar á 64 lia
svæði, en getur auk þess verið á álíka stóru
svæði austan Beinár, milli hennar og Almenn-
ingsár. Af þessum 64 iia eru % eða um 24 ha
með leir, sem til greina gat komið.
Leirinn er myndaður við ummyndun jarð-
og steinefnanna, sem hafa verið i kringum
hverina, og hefir sú ummyndun orsakast af
heita hveravatninu og gufunni, sem stöðugt
þrengir sjer í gegnum jarðlögin. Ummyndun
þessi' liefir orðið á löngum tíma og með milli-
bilum eða hvildum. í leirholunum í miðju
svæðinu mældum við t. d. efst 20—40 cm. þykt
lag af liverahrúðri (kisilhrúðri), þar undir 100
cm. þykt lag af góðum leir, þá 200 cm. þykk-
an hverahrúður, þar næst 100 -180 cm. þykt
leirlag og undir því fast berg, gátum við far-
ið svo djúpt með því að grafa holur. Þessi lag-
skifting liefir orðið af því, að hvérirnir hafa
flntt sig til. Vellirnir, sem hverirnir eru á, liafa
í fyrstu v.erið nokkuð jafnflatir og brekkan
lieldur ekki eins liólótt og giljótt og hún er nú.
Eftir að neðsta lagið hafði myndast af lieitum
gufum, sem leysti upp efsta malar-leirlagið,
liefur komið upp liver á blettinum og hlaðið
upp kisillagi í kringum sig. Getur hann hafa
verið hundruð ára að því. Síðan hefur hann
stiflast, þornað, af einni eða annari ástæðu og
nýr liver myndast annarsstaðar við jarðskjálfta
eða önnur urnbrot, nýr jarðvegur með aur og
möl berst yfir kísilhólinn, og heitu gufurnar,
sem enn koma upp úr gömu holunni breyta
því jafnóðum í linan leir. Loks myndast nýr
Iiver á svæðinu og býr til annað lag af hvera-
hrúðri og svo koll af kolli.
Lögin eru misþykk mjög og stafar það bæði
af hólmyndununum og svo þvi, að lækir liafa
rumrið þarna um, borið burt ummyndaðan og
hálfummyndaðan leir og lirúgað því upp ann-
arsstaðar, og myndað þannig gildrögin og mót-
að hólana.
Sem dæmi um þykt og litskiftingu leirlag-
anna skulu lijer tilfærðar nokkrar holur.
Hola nr. 1.
Rautt lag (limonite og turgit) ..... 53 cm.
Rauðgult lag (okkur með fjólulitum
æðum) ............................ 22 —
Ljósgult lag (kísilblandið okkur) .... 8
Grátt lag ........................... 50 —
Gulgrátt lag ....................... 100 —
Hoia nr. 3.
Gult, chromgull og Terra cotta lag . . 80 cm.
Blágrátt og umbragrátt lag ......... 150 —
Hola nr. 4..
Grófur, gulgrár leir ................ 35 cm.
Grófur, rauðgulgrár leir ............ 30 —
Fínn, rauður leir.................... 26 —
Steingrár leir ..................... 100 —
Hola nr. 8.
Rauður, mjúkur leir ................. 85 cm.
Rauðgulur, grófur leir............... 95 -—
Þar fyrir neðan aur.
Rakinn i efstu lögunum er fró 55 til 69%, en
i þeim neðri, sem eru miklu þjettari og liarð-
ari, 36 til 52%. Að jafnaði mun mega telja að
rakinn i leirnum sje um 55%.
Litir þeir, sem við tókum sýýnisliorn af,
voru þessir:
Ljósbleikt, gulhleikt, gult (okkur og Terra
de Sienna), chromgult, brúngult, rauðgult,
rautt, hárautt, rauðgrátt, grátt, svartgrátt
(umbra), blágrátt, blátt (meðan það var vott,
en umbragrátt þegar það þornaði), fjólublátt,
hrúnt, grænbrúnt.
\rið efnagreiningu sýnishornanna reyndist
aðalefni þeirra að vera járnsambönd og kisil-
ildi (Si02), og auk þess magnesia og kalk í
í 37 [