Vikan - 25.06.1953, Blaðsíða 12

AÐ voru margir,
sem hugðu að
hinum ,,opinbera“
ferli Elanor Roose-
velt yrði lokið með andláti mannsins
hennar, Franklins D. Roosevelt forseta,
12. apríl 1945. Þetta voru þeir, sem
sögðu að hún ætti vinsældir sínar fyrst
og fremst manni sínum að þakka — að
hún hefði aldrei á eigin spýtur getað
komizt svo langt, sem raun hefur á
orðið.
En hún er líka
stjórnmálamaður, sem
hefur einlæga trú á
lýðræðishugsjóninni.
Hún var forsetanum
manni sínum mikil hjálp i hinu pólitíska lífi
hans, en eignaðist um leið nokkra ofstækis-
fulla óvini, sem segja má að aldrei hafi lát-
ið hana í friði síðan. Menn, sem ala á kyn-
þáttahatri, eru í þessum hóp, enda er frú
Roosevelt einn skeleggasti talsmaður hinna
,,lituðu“ manna í heimalandi sínu og annars-
staðar. Þó má slá því föstu, að frúin hafi
hingað til haft betur í þessum skæruhernaði,
enda vel gefin og einörð og hreint ekki hrædd
að láta skoðanir sínar í ljósi við hvern sem
TIIIILONDUM
ELEANOR ROOSEVELT
Nú líður hinsvegar varla sá dagur, að menn
sjái það ekki betur og betur,
hversu rangur þessi spádómur
var, því að það er ekki nóg
með, að frú Roosevelt hafi
síður en svo lagt árar í bát,
heldur má segja, að hún hafi
sennilegast aldrei haft í fleiri
horn að líta en einmitt núna.
Hún er ein kunnasta konan
i heiminum, og vafalítið ein
sú vinsælasta.
Þegar Ameríska kvennablað-
ið Woman’s Home Companion
spurði lesendur sína, sem
skipta milljónum, hvaða konu
bandaríska þeir dáðu mest, bá
svaraði yfirgnæfandi meiri-
hluti þeirra: Eleanor Roose-
velt. Þegar hún gekk inn í fundarsal allsherj-
arþings Sameinuðu þjóðanna, skömmu eftir að
þingið hafði samþykkt mannréttindayfirlýs-
inguna, sem hún hafði barist fyrir í yfir þrjú
ár, þá reis allur þingheimur á fætur og fagn-
aði henni með lófataki. Og þegar hún fór til
Englands vorið 1948, til þess að afhjúpa minn-
ismerki til heiðurs manni sínum, þyrptist
fólkið út á göturnar til þess að sjá hana og
votta henni vináttu.
Hún hefur frá öndverðu verið frjálslynd
kona og viðsýn og barist gegn hverskyns
hleypidómum. Hún studdi mann sinn ötullega
og stjórnmálastefnu hans, ekki síst þau stefnu-
skráratriði, sem Bandaríkjamenn kölluðu
„New Deal“ og sem voru allt að því róttæk
á bandaríska vísu. „Deal“ getur þýtt „gjöf“,
eins og til dæmis í spilum, og með „new deal“
var því átt við „nýja gjöf“, þ. e. nýja tilraun
eða breytta stefnu. Þessi nýstefna var hins-
vegar óneitanlega mörgum Bandaríkjamann-
inum þyrnir í augum — og er það raunar
enn — þó að meiri hluti þjóðárinnar fylgdi
henni og efldi með því að kjósa Roosevelt
forseta fjórum sinnum og síðan eftirmann
hans, Harry Truman.
Rithöfundurinn John Gunther hefur skrifað
um Eleanor Roosevelt, að hún væri „stór-
hjörtuð kona“. Hann á við, að hún láti sér
ekki í léttu rúmi liggja erfiðleika annarra,
enda tólc hún snemma upp vopn gegn þeim.
Hún er svarinn óvinur hverskyns báginda,
og mikill og góður vinur „mannsins á göt-
unni“. Hún hefur árum saman háð ákveðna
baráttu gegn fátækt og hörmungum, ekki ein-
asta í Bandaríkjunum heldur um heim allan.
Hún hefur skrifað mikinn fjölda blaðagreina,
til þess að vekja athygli á þjóðfélagsmeinum,
og hún hefur ferðast um allan heim, til þess
að kynnast kjörum fólks með eigin augum
og hvetja menn til baráttu fyrir betra lífi og
réttlátari skiptingu þeirra gæða, sem heimur-
inn hefur upp á að bjóða. Sjálf hefur hún svo
gefið að minnsta kosti tíu miiljónir króna til
ýmiskonar góðgerðar- og menningarstarfsemi.
Hún var fædd í New York 11. október 1884
af ríkum foreldrum. (Theodor Roosevelt, föð-
urbróðir hennar, varð 26. forseti Bandaríkj-
anna). Barnæska hennar var
þó ekki hamingjusöm. Foreldr-
arnir dóu frá henni kornungri,
og hún var alin up í húsi
ömmu sinnar við strangan
aga. Auk þess var hún ófríð
ung stúlka og óframfærin, og
í einni af bókum sínum segir
hún frá því, hve þakklát hún
hafi orðið, þegar Franklin D.
Roosevelt bauð henni upp í
dans í veizlu einni. tJr þeim
dansi varð ást og úr ástinni
hjónaband 17. marz 1905.
Það mun hafa verið fyrst og
fremst umönnun Eleanor að
þakka, að lömunarveikin, sem
Roosevelt fékk 1921, reið hon-
um ekki að fullu. Ennfremur var það fyrir
hennar orð, að hann tók aftur að skipta sér
af stjórnmálum. Hún sannfærði hann um, að
hann gæti enn átt mikla framtíð fyrir hönd-
um. Þó var það ekki að hennar skapi að vera
einungis kona mikilvægs manns, heldur vildi
hún líka taka nokkurn þátt í hinu opinbera
lífi, ef ske kynni að hún gæti með því orðið
þjóð sinni að einhverju liði.
Roosevelt varð forseti Bandaríkjanna 1933,
og alt frá þeirri stundu lét konan hane meira
til sin taka en noklcur önnur húsmóðir í Hvita
húsinu. Hún varð til þess fyrst allra forseta-
frúa bandarískra að efna til funda með blaða-
mönnum, sú fyrsta, sem fór í fyrirlestraferð-
ir, sú fyrsta, sem kom fram í útvarpi, og sú
fyrsta, sem skrifaði sinn eigin dálk í blöðin:
My Day (Dagur minn), sem brátt hafði nærri
fimm milljónir lesenda. (1940 hafði hún ferð-
ast 280,000 mílur, skrifað yfir 1,000,000 orð,
flutt hundruð fyrirlestra og útvarpserinda,
móttekið og svarað nærri 1,000,000 bréf-
um).
TRUMAN forseti skipaði hana fulltrúa hjá
Sameinuðu Þjóðunum í desember 1945.
1 fyrstu var eins og henni gengi illa að
„finna sjálfa sig“, og hún var hikandi og svo-
lítið taugaóstyrk. Þó leið ekki á löngu unz
hún náði sér á strik, enda varð hún fyrr en
varði einn áhrifamesti bandaríski fulltrúinn
hjá S.Þ. (Hún lét af fulltrúastarfinu, þegar
Eisenhower, sem er republikani, varð for-
seti).
Frú Roosevelt er kona lítillát og alúðleg i
framkomu. Ekki telur hún eftir sér að ferð-
ast í strætisvögnum eins og aðrir borgarar,
og mjög hefur hún gaman af að rabba við
ókunnugt fólk, sem þekkir hana á götunni og
vill gjarnan spjalla við hana í nokkrar mín-
útur. Börnunum sínum fimm er hún líka góð
móðir og í miklu uppáhaldi hjá þeim sæg af
barnabörnum, sem hún á. Hún reykir ekki,
drekkur ekkert sterkara en vín, hatar bridge
eins og pestina og notar aldrei varalit.
„Jæja,“ sagði hann. „Hvernig líður yður ?“
„Eg hef ekkert að segja.“
„Þetta er orðið skemmtilegt samtal, eða hitt
þó heldur. Ég held áfram að leggja fyrir yður
sömu spurningarnar, og þér haldið áfram að
gefa mér sömu svörin. Án efa lítið þér nú á
sjálfa yður sem hetju, en á mig sem ófreskju.
En ég er engin ófreskja. Ég er þjónn Foringja
míns, Adols Hitlers, og ég sé ekki hið minnsta
eftir því sem ég hef gert. Það er bezt þér gerið
yður fulla grein fyrir því, að ég læt ekkert
hindra mig í að ná þeim upplýsingum sem ég
sækist eftir. 1 gærkvöldi varpaði brezki flug-
herinn tvö þúsund tonnum af sprengjum á Dort-
mund. Ég veit ekki, hve margir góðir Þjóðverjar,
karlar, konur og börn, fórust í þeirri loftárás.
En ef fjöldamorð brezka flughersins eru álitin
löglegar hernaðaraðgerðir, haldið þér þá að ég
taki nærri mér að sjá eina franska konu þjást
lítið eitt ?“
„Það gleður mig að finna, Monsieur, að þér
sjáið ástæðu til að reyna að bera fram einhverj-
ar afsakanir fyrir þvi sem þér voruð að gera.“
„Alls ekki. Við Þjóðverjar þurfum ekki að af-
saka okkur fyrir fólki af lægri kynflokkum."
Hann stóð yfir henni með reiðilegum svip. „Ætlið
þér að svara spurningum mínum?“
„Nei.“
„Þá mun ég nú sjá um, að sama aðgerð verði
framkvæmd á fingrum yðar eins og sú sem ver-
iB var að framkvæma á tám yðar.“
Odette starði á fingur sína, hinar lifandi neglur
þeirra og kvikuna. Siðan varð henni litið á blóð-
ugar tær sínar, og hræðileg tilfinning greip hana.
Hún heyrði að dyrnar voru opnaðar og einhver
gekk inn i herbergið. Gestapo-foringinn spratt á
fætur og heilsaði að hermannasið.
„Zur Befelil, Herr Major.“
Annar maður i borgaralegum fötum gekk að
borðinu og leit kæruleysislega á blóðpollinn á
gólfinu. Hann sagði: „Wer ist das Weib?“
„Frau Churchill." Þeir ræddust við stundarkorn
á þýzku, en að lokum yppti aðkomumaðurinn
öxlum og gekk aftur út úr herberginu. Gestapo-
foringinn sagði:
„Majorinn segir, að ég sé að eyða timanum til
ónýtis, þér munið aldrei tala. Hann hefur meira
álit á þrautseigju Frakka heldur en ég. Ég fellst
ekki á skoðun hans, en hann hefur skipað svo
fyrir að þér verðið fluttar uþþ á loft. Þér eruð
mjög gæfusöm kona, Lise. Ég efast ekki um að
við munum hittast aftur. Eitt enn. Ef þér segið
nokkurri lifandi manneskju frá því sem hér hef-
ur gerzt, þá mun verða komið með yður hingað
aftur, og þér munuð fá að reyna ennþá verri
hluti.“ Hann gaf skipun og dökkhærði maðurinn
lagði frá sér tengurnar og talaði nú í fyrsta
sinn. Hann opnaði dyrnar og sagði á máli, sem
Odette heyrði sér til skelfingar strax að var
móðurmál hans, frönsku:
„Gjörið svo vel, Mademoiselle."
Hún tók upp sokka sína og skó og haltraði
sárþjáð til dyranna.
Klefi eitt hundrað og átta, Fresnes.
Með veikum burðum reif Odette strimla úr lak-
inu, vætti þá og batt um fætur sér. Svo lagðist
hún aftur á bak í rúmið, og lá þannig hreyfing-
arlaus. Hún heyrði að Michele kallaði aftur og
aftur. Hana langaði til að fara að glugganum og
segja að hún væri komin aftur lifandi, og sér
þætti fyrir því að vera ekki með neina kartöflu,
en hún var of máttfarin til að hreyfa sig. Geisl-
ar sólarinnar dofnuðu smátt og smátt á glugg-
anum, og það varð skuggsýnt i klefanum. Ein-
hverntíma um kvöldið kom SS-kona inn í klefann
og færði henni súpuskál. En Odette gat með
engu móti risið upp til að borða súpuna, og
skálin hélt áfram að standa þar sem SS-konan
hafði skilið við hana hjá rúminu. Hún hafði ekki
látið neitt í sér heyra, en hún var hrædd, hrædd
við alla þá hluti sem hún hafði heyrt að Gestapo
gerði við líkama kvenna.
Tveim eða þrem dögum síðar kom presturinn
Framhald á bls. 14.
12