Vikan - 20.07.1939, Blaðsíða 3

Nr. 29, 1939
VIKAN
3
Skdldið vid sundið.
I þessari ritgerð gerir Sigurður Einarsson, dósent,
grein fyrir þeim einu persónulegu kynnum, er hann
hafði af Jeppe Aakjær, þessu merkasta alþýðuskáldi
Dana á síðari árum. Ennfremur rekur Sig. Einars-
son ritmennskuferil Jeppe Aakjær og gerir grein
fytir hverjum vinsældum og hverrar virðingar hann
naut meðal landa sinna. Sigurður hefir nefnt þessa
ritgerð sína: Skáldið við sundið, en eins og margir
vita ól Jeppe Aakjær allan aldur sinn á smájörð
sinni við Limaf jörð, og þar ákvað hann legstað sinn.
Sigurður Einarsson.
að var í febr. 1929. Ég stóð á Ráð-
hústorginu í Kaupmannahöfn, og var
að bíða eftir sporvagni. Á stéttinn var orð-
inn saman kominn talsverður hópur
manna. Þá vekur það athygli mína, að
maður kemur í áttina til hópsins, hár og
herðibreiður, stórskorinn og karlmannleg-
ur. Hann er mikið haltur. Undir hendinni
heldur hann á litlu áhaldi, sem við Reyk-
víkingar köllum kjaftastól. Hann ber hann
samanbrotinn eins og skjalatösku, eða eitt-
hvert annað „fínirí“. Þegar hann kemur á
stéttina til okkar, spennir hann í sundur
stól sinn og sezt. Ég man, að hann var
gríðar hár í sessi, háleitur með arnarnef,
og silfurhvítt hár hans blakti í vindinum.
Hann var mjög svipmikill til augnanna,
augun stór og skær undir kafloðnum brún-
um. I þessum svifum kemur vagninn. Við
förum inn. Gamli maðurinn haltrar upp í
vagninn, fær sér sæti og leggur kjafta-
stólinn samanbrotinn á hné sér. Það er
ys og skvaldur og hávaði í vagninum. Allt
í einu dregur úr masinu og skvaldrinu.
Sessunautur minn hnippir í mig og hvísl-
ar: Det er Jeppe Aakjær! — Þessi vit-
neskja hefir farið í hvíslingum um allan
vagninn, og það verður samstundis hljótt
og hátíðlegt í vagninum eins og í kirkju.
Svona varð þessum hóp Hafnarbúa við það
að sitja og standa andspænis einhverjum
yndislegasta söngvara og ljóðasvan, 'sem
Danmörk hefir alið. Menn urðu gripnir
lotningu. — Langt út á Gammel Kongevej
fór Jeppe Aakjær úr vagninum. Ég sá það
seinast til hans, að hann settist með tigin-
mannlegri ró á kjaftastól sinn og beið eftir
næsta vagni. Hann sat þar keikur og hár
í sessi, mikilúðlegur og virðulegur og þó
var einhver ósegjanlegur blær af mann-
legri mildi um alla persónu hans. Ég sá
hann aldrei síðan, og tæpum tveim árum
síðar dó hann. Það var 1930. En aldrei get
ég verið nógsamlega þakklátur fyrir það,
að ég skyldi slæpast þarna niður á torg
þennan dag. Ég sé hann ennþá fyrir mér,
þar sem hann sat. Hann minnti mig á kon-
ungörn, sem hefði svifið ofar öllum skýj-
um, og klofið bylgjur loftsins á ókunnum
leiðum um óravegu, en sem nú hefði lagt
saman vængina og tyllt sér niður á lág-
lendinu hjá okkur smælkinu. Og ég býzt
við, að ég muni hann til dauðadags, á sama
hátt og ég vona að ég elski hann til dauða-
dags.
Mér var búið að þykja vænt um Jeppe
Aakjær í mörg ár þegar þetta skeði. Hið
fyrsta, sem ég las eftir hann, var smá-
saga í Nýjum kvöldvökum — Jólabakstur
í Engidal. — Þá var ég 14 ára, lá í koju
minni á skútunni Sæbjörg frá Seyðisfirði,
með brunasár á fæti, og gleymdi sviða
þeirrar stundar við hina yndislegu sögu.
Ég vissi ekkert um það þá, hvílíkur snill-
ingur Aakjær var, en síðan hefi ég aldrei
getað gleymt nafninu hans. Og nú leið íiann
ekki úr huga mér, það sem eftir var þessa
dags, er ég hafði séð hann. Þau tóku að
óma í huga mér á ný Ijóðin hans, sem ég
kunni. Hið yndislega vorljóð: Nu er Dagen
fuld af Sang, og ótal mörg önnur.
Ég furðaði mig á þeirri lotningu, sem
Kaupmannahafnarbúarnir báru fyrir
Jeppe Aakjær, og seinna sá ég að hann
var þó fyrst og fremst skáld sveitafólks-
ins og æskulýðsins. Ég fór í fyrirlestra-
ferð til nokkurra ungmennafélaga í Dan-
mörku síðari hluta vetrar 1929. Það var
hvarvetna siður að byrja og enda með
söng. Ég gerði það að gamni mínu, að gera
aldrei neinar tillögur um, hvað syngja
skyldi. En langoftast voru það kvæði
Jeppe Aakjær, sem sungin voru undir lög-
um snillingsins Carl Nielsens. Þá fyrst
lærði ég að skilja, hvað þeir tveir höfðu
verið danskri æsku og allri hinni dönsku
þjóð.
Jeppe Aakjær fæddist 10. sept. 1866 á
bóndabænum Aakjær, sem hann kenndi sig
við jafnan síðan. Það er í Fly-sogn, rétt
hjá Skive í Norður-Jótlandi. Faðir hans
var bláfátækur, og drengurinn varð að
fara til vandalausra að vinna fyrir sér þeg-
ar hann var ellefu ára gamall. Hann komst
þó í æsku sinni á háskólann í Askov, og
var þar samtímis skáldinu Martin Ander-
sen Nexöe. Háskólalífið hafði lítil áhrif á
Aakjær. Hin gamla glóð, sem áður hafði
borið uppi þessa merkilégu menningar-
starfsemi, var mjög tekin að kulna um
þær mundir. Jeppe Aakjær fer svo ungur
til Kaupmannahafnar og tekur að leggja
fyrir sig ritstörf og blaðamennsku. Hann
þótti þá þegar einn slyngasti penninn með-
al ungra blaðamanna og rithöfunda í Dan-
mörku. Og nú ritar hann af kappi. Það
er engin grein ritstarfa, sem hann leggur
ekki gerfa hönd á. Hann er afkastamikill
blaðamaður, ritar stórar skáldsögur, smá-
sögur og leikrit. Hann ritar um bókmennt-
ir og sögu, verður dugandi sagnfræðingur,
fornfræðingur, örnefnarannsóknari og átt-
hagafræðingur. Hann verður ásamt Johan
Skjoldborg, Jakob Knudsen, Harry Söe-
berg og Thomas Olesen Lökken og Jo-
hannes V. Jensen til þess að valda algerð-
um straumhvörfum í bókmenntalífi Dana.
Allir þessir menn voru Jótar, og með þeim
færist þungamiðja hinna fagurfræðilegu
bókmennta burt frá Kaupmannahöfn til
Jótlands. Og þar með skiptir algerlega um
innihald og viðfangsefni þessara bók-
mennta. Það verður fyrst og fremst danskt
þjóðlíf, dönsk náttúra, hin daglegu störf
alþýðu manna, og það sálarlíf og menning-
arlíf, sem þetta umhverfi skapar, sem
verður viðfangsefni bókmenntanna. Það
er ekki lengur asfaltrennur borgarinnar,
heldur ilmur hinna dönsku heiða, akra og
skóga, sem líður í gegnum þessar bók-
menntir. Það er ekki sálarlíf miðstéttar-
mannsins í borginni, einangrað, persónu-
legt, ástir hans, ástríður hans, ófarir hans
eða sigrar, sem nú drottna lengur, heldur
sálarlíf þjóðarinnar allrar, séð á bak-
grunni sögu hennar, og í samhengi við
störf hennar og umhverfi; lífskjör hennar
og örlög, sem verður burðarásinn í bók-
menntunum, sem hinir ungu Jótar skópu.
Þeir leiddu nýtt bókmenntavor yfir land-
ið, og enginn lagði þar fram drýgri skerf
en Jeppe Aakjær.
Jeppe Aakjær bjó árum saman í Kaup-
mannahöfn, eftir að hann komst til
þroska, og ferðaðist á þeim árum víða um
lönd, England, ítalíu, og Þýzkaland. Sjón-
deildarhringurinn óx. Hann varð þjálfaður
í smekk og þaulkunnugur beztu bókmennt-
um heimsins. Og hann kom ungur og
ferskur úr hverri ferð. Eftir slík ferðalög
skrifaði hann beztu greinar sínar. Hann
hafði brennandi áhuga til dauðadags á
umbótum í alþýðufræðslu, búnaði, félags-
legri löggjöf og öllu því, sem horfa mátti
til að bæta kjör þeirra, sem harðast verða
úti í lífinu. Með ljóðum sínum, sögum og
greinum um þessi mál hefir hann gert við-
líka mikið til þess að milda og fegra hugs-
unarhátt dönsku þjóðarinnar, eins og t. d.
Þorsteinn Erlingsson gerði hér hjá oss,
með ljóðum sínum og dýrasögum.
Fyrsta skáldsaga Jeppe Aakjær kom út