Vikan - 08.09.1949, Blaðsíða 3

VIKAN, nr. 36, 1949
3
Á heimsenda köldum
Framhald af forsíðu.
hugði á landnám. Hann sá í hendi sér,
eins og hver annar dugandi fasteigna-
sali, að menn mundu verða fúsari að nema
landið, ef það héti vel. Þess vegna kall-
aði hann það Grænland.
Eiríkur hafði verið dæmdur í þriggja
ára útlegð. Að þeim tíma liðnum sneri
hann aftur til íslands og lofaði mjög hið
nýja land, er hann hafði fundið. Næsta
vor létu 25 skip í haf áleiðis til Græn-
lands. Sum urðu aftúrreka, sum týndust,
en 14 skip koniust heilu og höldnu alla
leið, og um 350 landnámsmenn sátu á
Grænlandi um veturinn án þess að þola
harðrétti eða bíða tjón á annan hátt.
Landnámið hélt áfram, unz landslýðurinn
var orðinn 9 þúsund, að því er menn ætla.
Fimm árum eftir komu fyrstu lands-
manna var þing stofnað og Grænland
varð lýðveldi.
Nokkrum árum síðar lenti Leifur
sonur Eiríks rauða í hafvillu á leið sinni
frá Noregi, svo sem frægt er orðið. Hann
tók of suðlæga stefnu fyrir Hvarf á Græn-
landi, enda má og vera, að þoka hafi legið
við annes þetta. Hann fór að minnsta
kosti fram hjá Grænlandi. Þá gerðist það,
— um 500 árum áður en Kólumbus „fann
Ameríku" —, að Leifur Eiríksson sá land,
er hann vissi, að ekki var Grænland, og
þar lenti hann skipi sínu. Þetta var megin-
land Norður-Ameríku. Leifur nefndi land-
ið Vínland eftir vínberjum, er uxu þar.
Hann þóttist vita, að hann hefði farið
fram hjá Grænlandi og sneri því við og
sigldi til norðausturs, unz hann og félagar
hans tóku land á Grænlandi samsumars.
Þar sögðu þeir frá landfundi sínum.
Á 15. öld slitnuðu verzlunarsamböndin
milli Noregs og Grænlands og aðrar sam-
göngur við Evrópu urðu mjög strjálar.
Stöku verzlunar- og hvalveliðiskip hafa
efalaust komið til Grænlands um þessar
mundir, einkum frá Englandi, en engar
Á HEIMSENDA KÖLDUM
Prentsmiöjan Oddi hefur gefið út mjög
fagra bók með þessu nafni. Höfundur
hennar er frú Evelyn Stefánsson, kona
Vilhjálms landkannaðar, en þýðandi Jón
veðurfræðingur Eyþórsson.
Bókin fjallar um löndin norðan heims-
skautsbaugs, og er kaflaskipting svo sem
hér segir:
1 norðurvegi; Komir þú á Grænlands-
grund; Diskey; Grímsey, nyrzta vagga
skáklistarinnar; I Lapplandi; Kiruna og
Gállivara; Hin hvítu kol í Lapplandi;
Nyrztu byggðir Rússlands; Igarka, upp-
gangsbær í Síberíu; Nú víkur sögunni til
Alaska; Á Vonarhöfða; Landareign Kan-
ada; Aklavík, mjólkurbú við nyrzta haf.
Bókin er alþýðlega skrifuð og ,,ólærð“,
en full af yfirgripsmiklum fróðleik um
nyrztu byggðir heimsins. Sá kaflinn, sem
við Islendingar getum notað sem mæli-
stiku á sannfræði bókarinnar, er kaflinn
um Grímsey. Er hann mjög ljóst og fjör-
lega ritaður, enda óspilltur í þýðingu. Bók-
ina prýða yfir eitt hundrað myndir og upp-
drættir, efninu til skýringar. Þýðingin hjá
Jóni Eyþórssyni er frábærlega góð, eins og
hans var von og vísa.
Forsíðumyndin og greinin, sem henni
fylgir, er úr bókinni ,,Á heimsenda köld-
um“.
áreiðanlegar heimildir eru til um þær
ferðir, unz Martin Frobisher kemur til
sögunnar í tíð Elísabetar drottningar.
Nokkrum árum síðar sigldi John Davis
til Grænland's og við hann er Davíðssund
(Davis Strait) kennt. Henry Hudson tók
land við New York eða Hudsonfljót að
minnsta kosti árið 1607 og sigldi norður
með austurströnd Grænlands, þar sem nú
heitir Hudsonland.
Um sömu mundir hófu Danir og Norð-
menn, sem þá lutu sama konungi, að leita
hinnar fornu, íslenzku nýlendu á Græn-
landi. Gerðu þeir út leiðangra öðru hverju
í því skyni, unz Hans Egede hinn norski
, stofnaði nýlendu á nýjan leik 1721. Hann
fann rústir af bæjum og kirkjum, en enga
menn, er líktust Evrópubúum að hans
dómi. Nú er okkur ljóst, að fólk það,
karlar og konur, er hann áleit hreinrækt-
aða Eskimóa, af því að það kunni ein-
ungis að mæla á þeirra tungu og lifði al-
farið af veiðiskap, var í raun réttri af-
komendur hinna norrænu bænda og græn-
lenzku veiðimanna, sem byggðu landið
sameiginlega nokkrum öldum áður og
höfðu smám saman blandað blóði.
Á 18. öld er tekið að telja Grænland til
Danmerkur, og nýlendur eru stofnaðar
þar á nýjan leik, þótt hægt fari. Viðskipti
hefjast við Eskimóana, hvalveiðar eru
stundaðar af kappi, og síðan taka land-
könnuðir að fylla út jyðurnar á landa-
bréfinu. Hin mörgu n, fn, sem þar koma
við sögu, vekja enduriuinningar um ævin-
týri og afreksverk, þjáningar og dauða.
Baffin, Hall, Greely og slysför hans, leið-
angur Friðþjófs Nansens yfir jökulinn,
hraðferð Peary’s til norðurskautsins, ferð-
ir Knuds Rasmussens og MacMillans —
og þannig mætti lengi teljat Hver um sig
lagði sinn skerf til þess að eyða myrkri
vanþekkingar, sem hvíldi yfir þessu tor-
sótta landi.
Enda þótt Grænland standi öðrum
heimskautalöndum að baki í atvinnu-
rekstri, er það um félagslegar framfarir
langt á undan Kanada og Alaska. Til þess
að vernda hin seytján þúsund Eskimóa,
sem byggja landið, frá áfengisnautn og
sjúkdómum, hefur danska stjórnin haldið
landinu lokuðu fyrir öllum útlendingum,
Dönum sem öðrum. Auk Eskimóanna eða
Grænlendinga eru þar um 500 danskir
embættismenn og fáeinir Norðmenn. Eru
þá upp taldir allir íbúar þessa geysimikla
eylands.
Ekkert erlent skip má taka höfn í
Grænlandi nema af ýtrustu nauðsyn, svo
sem vélbilun eða vatnsskorti. Nokkrar
tilteknar hafnir standa erlendum jafnt
sem dönskum skipum opnar með því skil-
yrði, að strangrar varúðar sé gætt um
sóttvarnír. Engum verzlunarfélögum,
hvorki dönskum né öðrum, hefur verið
leyft að taka upp viðskipti við Græn-
lendinga. Aðeins vísindamönnum, örfáum
listamönnum og stöku ferðamönnum er
leyft að stíga fæti á Grænlands grund, en
allir verða þeir að útvega sér leyfi fyrir
fram, fyrrum hjá grænlenzku stjórninni
í Kaupmannahöfn, en nú um stundar sakir
— meðan landið er hernumið — hjá
danska aðalræðismanninum í New York.
Fararleyfi eru ógjarnan veitt og því að-
eins að gildar ástæður séu fyrir hendi.
Danska stjórnin áskilur sér alla verzl-
un við Grænlendinga, kaupir framleiðslu
þeirra og ákveður verðlagið. Fimm sjöttu
hluta andvirðisins fær seljandinn, en einn
sjötti hluti rennur í landssjóð Grænlands,
sem varið er til opinberra framkvæmda,
framfærslu og nauðhjálpar. Nauðsynja-
vörur eru seldar mjög vægu verði, jafnvel
með tapi, en öll munaðarvara, svo sem
tóbak og kaffi, er mun dýrari, enda þótt
verð á þeim geri vart betur en vega móti
innkaupsverðinu og hinum mikla flutn-
ingskostnaði.
Innflutningur áfengis er stranglega
bannaður, nema lítill skammtur handa
• Framhald á bls. 7.