Vikan - 23.02.1950, Side 3

VIKAN, nr. 8, 1950
3
Séra Jón Sveinsson
og Nonnabœkurnar
Framhald af forsíðu.
atburðir verða að ævintýrum, og sálar-
göfgi höfundarins og mannást og ást hans
á íslandi er undirstraumur í öllum sög-
unum. Það hafa allir gott af að lesa þær,
Pálshús, húsið, sem Nonni ólst upp í á Akureyri.
auk skemmtunarinnar. Ársæll bókbands-
meistari Árnason hóf útgáfu Nonnabók-
anna á íslenzku 1924, fyrst Nonna og síðan
hverrar af annarri, sem þá voru komnar
út, og Freysteinn skólastjóri Gunnarsson
þýddi þær allar. Urðu bækur séra Jóns
Sveinssonar mjög vinsælar hér heima,
einsog allstaðar annarsstaðar. Árið 1948
hóf ísafoldarprentsmiðja nýja útgáfu á
ritum séra Jóns og kom það fyrsta þeirra,
Á skipalóni, út fyrir jólin það ár. Á síð-
astliðnu ári komu út Nonni og Manni og
Sólskinsdagar, en á þessu' ári eru væntan-
legar Nonni og ferðasagan frá 1894, sem
ekki hefur áður komið út á íslenzku.
Gert er ráð fyrir, að í þessu safni verði
öll rit séra Jóns Sveinssonar, þ. e. átta
Nonnabækur, tvær ferðabækur, eitt bindi
ritgerðir og bréf og loks Japansförin í
tveim bindum eða samtals þrettán bindi.
Ennfremur má gera ráð fyrir, að gefin
verði út ýtarleg ævisaga Nonna. Freysteinn
Gunnarsson hefur þýtt allar sögubækurn-
ar og mun þýða Japansbókina, en Harald-
ur Hannesson, samverkamaður hans við
þessa útgáfu, ferðabækurnar tvær og ann-
ast útgáfu ritgerðasafnsins. Freysteinn
hefur á hendi stjórn úcgáfunnar. Bókun-
um í safninu verður raðað eftir réttri
tímaröð, eftir því, sem næst verður komizt.
Fyrri útgáfan var alveg uppseld. Engin
hætta er á öðrp en þessi nýja útgáfa ísa-
foldarprentsmiðju verði mjög vinsæl og
er það mikið fagnaðarefni, að unnið skuli
vera svona myndarlega að því að koma
öllum ritum þessa öndvegishöfundar á
íslenzku.
Hér fer á eftir erindi, sem Magni Guð-
mundsson flutti í útvarp um Nonna, og að
lokum nokkur æviatriði þessa víðförla og
vinsæla landa okkar.
„Haustið 1938 var ég kynntur fyrir manni ein-
um í Parísarborg, sem bað mig um að kenna
sér íslenzku. Sagðist hann hafa í hyggju að ferð-
ast til fslands, ef til vill setjast að um stundar-
sakir og skrifa bók um lanrt og þjóð.
Mér var að sjálfsögðu ljúft að verða við beiðni
hans. 1 fyrstu kennslustundinni, sem fór fram á
heimili hans, skýrði harrn mér frá því meðal ann-
ars, að hann hefði spurzt fyrir um Islendinga, er
væru búsettir í París, hjá danska sendiráðinu í
borginni. Sendiráðið kvaðst vita um einn Islend-
ing, en hann væri kominn á háan aldur. Væri
það rithöfundurinn Jón Sveinsson, Nonni. Ég tók
næstum viðbragð, þegar ég heyrði þetta nafn.' Bað
ég nemanda minn óðar að segja mér hvar Nonna
væri að finna. „Nonni býr í klausturbyggingu,"
svaraði hann, „sem er rétt hjá, aðeins nokkrum
fótmálum neðar við götima.“ Síðan sagði hann,
að sér myndi þykja gaman að fá okkur báða til
hádegisverðar næstkomandi sunnudag, enda
myndi hann gera Nonna boð.
Mér fannst undarlegt að uppgötva allt í einu,
að ég væri svo nærstaddur þessari viðförlu og
víðfrægu söguhetju. Ég hafði lesið Nonna-bæk-
urnar, þegar ég var barn, þá fyrstu raunar áður
en ég varð full-læs, og þær höfðu hrifið mig,
eins og alla jafnaldra mína. Nonni var í mínum
augum nokkurskonar æfintýraprins, og þegar mér
bauðs nú að hitta hann i eigin persónu, var fögn-
uður minn meiri en lítill.
Sunnudagurinn rann upp. Ég ferðaðist með
neðanjarðarlest 3ja stundarfjórðunga leið og var
mættur til hádegisverðar á tilskyldum tima.
Nonni var kominn, og heilsaði hann mér hjart-
anlega á móðurmálinu.
Ég varð ekki fyrir vonbrigðum, þegar ég sá
hann. Það var blátt áfram hrífandi að kynnast
honum. Hann var 81 árs, en ótrúlega unglegur og
ern. Og eitthvað þótti mér i fari hans, sem var
drengjalegt og minnti á hnokkann, sem hann
segir frá í sögum sínum. Noimi var bjartur yfir-
litum. Blá augun voru einkennilega lifandi og
áhugasöm, einnig hreifingar hans. Hárið var
hvítt og silkislétt, skipt I öðrum vanga. Höku-
skegg hafði hann vel hirt. Hann var hár vexti
og herðabreiður, aðeins lítið eitt lotinn. Fram-
koman öll var vingjarnleg og látlaus. Mér fannst
samstundis, að ég stæði frammi fyrir gömlum
og góðum kunningja.
Þegar Jón Sveinsson hafði spurt mig um mína
eigin hagi, barst samtalið að heimalandinu. Það
kom i ljós, að honum var kunnugt um, hverju
hér fór fram. Hann fékk send blöð og tímarit,
og var hann fróður um umbótamál, sem þá voru
og verið höfðu á dagskrá.
Hann talaði íslenzku, raunar með nokkurri
fyrirhöfn; en málið var laukrétt og framburð-
urinn eðlilegur. Stöku sinnum, þegar hann vantaði
orð, byrjaði hann skyndilega að tala frönsku. Ef
ég bað hann að tala heldur íslenzku, gerði hann
það. Ég var ákaflega undrandi, hve vel hann
gat talað móðurmálið. Mér fannst það í raun
réttri ganga kraftaverki næst. Hann hafði dval-
ið erlendis, síðan hann var 12 ára, eða í nær-
felt 70 ár. Islendinga umgekst hann lítið, og
heim mun hann hafa komið aðeins tvisvar sinn-
um i stutta ferð.
Jón Sveinsson var án efa málamaður. Hjónin,
sem veittu okkur, sögðu, að hann talaði frönsku
eins og innfæddur. Bækur hans voru samdar á
þýzku, svo að það mál hlýtur hann að hafa kunn-
að til fullnustu. Ég vissi og, að hann talaði dönsku
og ensku með ágætum.
Menntaður Frakki, sem þekkti Jón gerla,
sagði við mig eitt sinn: „Bækur Jóns Sveinsson-
ar eru prýðilega vel þýddar á frönsku, en þó
harma ég, að hann þýddi þær ekki sjálfur."
Árið 1940 fékk ég bréf frá Jóni Sveinssyni.
Hluti þess var skrifaður á íslenzku, og varð ég
ekki var við stafvillu.
Þessi fyrsti fundur minn við Jón Sveinsson
varð upphaf góðrar vináttu. Það eitt, að ég var
Islendingur, virtist nægilegt til þess, að hann var
boðinn og búinn að hjálpa mér í einu og öllu.
Ég hitti hann oft, og hann víldi leysa hvern vanda,
sem bar að höndum. Hann kynnti mig fyrir
ágætisfólki, sem greiddi götu mina við námið
og útvegaði mér atvinnu, þegar hlé varð við
skólann. Ég lá rúmfastur nokkra hríð þennan
vetur. Þá gerði Jón sér það að reglu að heim-
sækja mig tvisvar í viku. Til þess þurfti hann
að fara nærfelt þvera borgina í neðanjarðarlest,
því kð heimavistarskólinn var í andstæðum
borgarhluta; en það aftraði honum ekki, og þó
átti hann dálítið erfitt um gang. Mér finnst
skemmtilegt að rifja upp samtölin við Nonna,
þegar hann sat á stóli við rúmstokkinn minn.
Ef til vill var frásagnargáfa hans aldrei aug-
Ijósari en þá. Honum veittist auðvelt að láta mig
gleyma tímanum, enda hafði hann frá nógu að
segja, og hann talaði með lífi og sál. Ég minnist
þess, að ég spurði hann eitt sinn, við hvaða að-
stæður, eða í hvaða umhverfi, honum léti bezt
að skrifa. Hann sagði, að sér þætti þægilegast
að skrifa að kvöldlagi undir berum himni. Kvaðst
hann oft hafa setið við skriftir úti á svölum í
heimkynnum sínum í Hollandi, og væri sérkenni-
lega örfandi að láta lifa á kastljósum í öllum
regnbogans litum.
Jón Sveinsson dvaldi að þessu sinni aðeins vet-
urlangt í París. Hann hafði komið aðallega sér
til lækninga. Hann hafði óþægindi i mjöðm, enda
gekk hann litið eitt haltur. Grunar mig, að það
hafi verið einhverskonar liðagikt. Um vorið 1939
fór hann til Hollands. Nokkru áður bauð hann
mér að heimsækja sig í klaustrið við Rue de
Vaugirard. Dvaldi ég með honum allan seinni
hluta dags. Hann sýndi mér bygginguna, sem
var hvorttveggja bústaður klerka og heimili fyrir
munaðarlaus börn, sem reglan hafði á sinum veg-
um. Jón hafði þokkalegt herbergi til eigin af-
nota, og sérstakri stúlku var ætlað að annast
hann. Þegar hann vantaði hlut, studdi hann
fingri á rafmagnshnapp, og kom stúlkan þá von
bráðar. Hún bar okkur heitt kaffi og var afar
kurteis og lipur. Kvöldverðar neytti ég með
Jóni og fjölda annarra kennimanna. Sátu þeir í
svörtum kuflum við langborð. Létt vin voru bor-
in með matnum, og var rætt af fjöri. Það var
greinilegt, að Jón Sveinsson naut mikillar virð-
'Fravihald á bls. lJf.
Séra Jón Sveinsson andaðist í Köln í Þýzkalandi
16. október 1944, 87 ára að aldri og var jarðað-
ur í Melatenkirkjugarði þar. Fyrr eða síðar mun
fara um þann kirkjugarð eins og aðra slíka garða.
Hvað segja landar hans um að flytja jarðneskar
leifar hans heim og jarðsetja þær á Þingvöllum?
— mannsins, sem Freysteinn Gunnarsson segir
um í formála að fyrsta bindi nýju útgáfunnar:
,,. . . Hann ferðaðist um flest lönd Norðurálfu,
Vesturheim og Austurlönd, alla leið til Japan.
Erindi þau, sem hann flutti um Island og Islend-
inga á þessum ferðum sLnum, urðu á fimmta
þúsund talsins. Ættjarðarástin var líftaug
hans . . .“
i