Vörður - 01.03.1924, Qupperneq 3

V ö R Ð U R
3
Þetta þurfa allir að hafa hug-
fast, hvort heldur þeir selja eða
kaupa ull, ekki síst er gæði ull-
ariuuar hefir áhrif á pyngju og
tilveruskilyrði eigendanna.
Göllunum á ull vorri verður
hjer skift i tvo flokka sem sje:
— a) Galiar sem koma á með-
an ullin er á skepnunni; b)
Gallar sem koma eftir, að ullin
er tekin af skepnunni.
Fyrri flokkurinn snertir bænd-
urna og aðra fjáreigendur, og
verður hann gerður að umtals-
efni i þessum kafla. —
a þessir gallar eiga rót sína
að rekja til: —
1.) Fjárkyns; 2.) Tíðarfars og
annara náttúruskilyrða og 3.)
Slæmrar meðferðar á skepnun-
um. Á tveimur fyrsttöldu atrið-
unum verður ekki ráðin bót
nema með löngum tfma og
mikilli fyrirhöfn, en því fyr sem
haflst er handa, því betra, en á
þriðja atriðinu, sem ef til vill er
aðalatriðið og undirrót flestra
gallanna, má og á að ráða bót
á strax.
Of náin skyldmenna æxlun er
óholl og skaðleg, en slíkt gildir
eigi síður hjá sauðfje en mönn-
um, því þurfa bændur og aðrir
fjáreigendur, að vera vel heima
i ættfræði fjenaðar sins, og æxla
fjárstofn sinn eftir vissum regl-
um, ella úrkynjast hann, og
verður lingerður og rýr. Ber
slikt að bæta með »nýju blóði«,
það er kynbótum og úrvali.
Hvergi hafa verið gerðar jafn
tjölbreyttar og stórkostlegar
kynbætur eins og i Ástralía og
Suður Afríku, nú á seinni árum,
og hefir árangurinn orðið bæði
mikill og góður. £ar hefir hver
kynblöndunin eftir aðra átt sjer
stað, eftir nákvæmum reglum
og skýrsiuhaldi, og sú fjárteg-
und er bestan árangur hefir
gefið til kynbóta mun vera
»Leicester« fjeð. Jeg mundi ráð-
leggja þessu fjártegund til kyn-
bóta á íslandi, ef jeg ekki ótt-
aðist eitt, sem sje, að það sje
ekki nógu harðfengt fje, til að
standast okkar köldu veðráttu.
Vissa fyrir slíku fæst aðeins
með reynslu, en færi svo, þá er
til önnur fjártegund náskyld, en
miklu harðfengari en »Leicester«
fjeð, sem heitir »Border Lei-
cester - fje, og hefir þaö einmitt
fjölda af kostum til að bera,
sem okkar íslenska fjárkyni
væri fengur í að ná, svo sem
fína ull, gott kjet og er stór-
vaxið samanborið við íslenskt
fje.
Fleiri fjártegundir gætu hjer
komið til greina, og hvað fram-
kvæmdirnar snertir, ættu ríkið
og stjórnin að hafa hjer foryst-
una t. d. gegnum búnaðarskól-
ana. Einstaklingsframkvæmdir á
þessu sviði, yrðu aldrei eins
skipulegar og nákvæmar, eins
og hjá þar til gerðum tilrauna-
stofnunum, sem búnaðarskólar-
nir geta talist, auk þess sem
þær yrðu bæði illa þakkaðar og
illa launaðar. Kynbætur taka
auk þess svo langann tíma, og
eru svo kostnaðarsamar á til-
raunastiginu eða þar til fullum
árangri er náð, að slíkt er ekki
einstaklingum kleift, heldur
stofnunum er styrks njóta. En
þörf á slíku er engu siður þess-
vegna, og gágnið þarf ekki að
efast um.
Þá kem jeg að öðru atriðinu:
— .Tiðarfari og öðrum náttúru-
skilyrðum. Þar i er innifalið
loftslag, veðrátta, jarðvegur og
gæði haganna. Breyting á þessu
er að mestu leyti fyrir ofan
okkar mannlegu getu, en áhrif-
anna gætir engu að siður, og
þau eru bæði mikil og marg-
vísleg. —
Af þessum tveimur atriðum
orsakast hinir svokölluðu eðlis-
gallar ullarinnar, sem sje litblær
ög hárafar. Nú er þvi þannig
farið, að þaö sém því nær úti-
lokar fslenska ull frá þvi að
vera unnin i fína dúka, — þótt
engar aðrar orsakir væru — er
hve úllin er ójöfn að lengd,
með öðrum orðum, hve mis-
munurinn er mikill á þeli og
togi, hvað lengd snertir, og hve
togmikil hún er. —
Slíka ull er ómögulegt að
spinna i fint og ógallað band,
orsökin er sú, að þegar lopinn
er »dreginn« i spunanum eins
mikið og hægt er. — Það er
eins mikið og löngu hárinleyfa,
— geta stuttu hárin ekki fylgst
með í »drættinum«, heldur safn-
ast í hnapp. Mjódd myndast því
beggja megin við hvern hnapp,
og þegar svo snúður er settur
á þráöinn, verður hann mestur
þar sem þráðurinn er mjóstur,
og þannig myndast bláþráður.
Slíkur þráður er því stórgallað-
ur, því hann er altaf veikari,—
auk þess sem hann er ljótari,—
en jafn þráður.
Sje aftur á móti tog og þel
aðskilið, — eða sem betra væri
lengdarmismunur á þeli og togi
minkaður, — má spinna miklu
ffnni þráð, án þess að bláþráð-
ur sje.
Galla þessum, sem af lengd-'
armismun togs og þels stafar,
mun seint vera hægt að útrýma
að fullu, en minka mætti hann,
að minni hyggju, með bættu
kyni, betra viðurværi, betrihirð-
ingu og minkun á útigangi í
stórhríðum og slagviðri íslensks
veturs. Einkum mun það, sem
getið er um í siðasta atriðinu,
gera sitt til að auka togið, og
er það skiljanlegt. Þegar sauð-
fje er beitt að staðaldri, hvern-
ig sem viðrar, — f stórhríðar-
byljum og hellirigningu — fær
togið alveg sjerstakt hlutverk,
sem sje, að vera einskonar »regn-
hlíf«; vörn gegn því að skinn-
ið og hársvörðurinn vökni að
mun, og skepnan þannig verði
gegndrepa, líkt og grófa fiðrið
sundfuglanna. Að þörf gerist á
slíkum »regnvörnum« er orsök
þess aö togið bæði eykst, og
verður grófgerðara, en það ella
jmyndi vera, ef fjeð lifði undir
öðrum betri kringumstæðum. —
Bændur munu nú fljótt koma
auga á þann aukna kostnað,
sem betri fóðrun, betri húsa-
kynni, betri hirðing, bætt kyn
og minni útigangur, en tíðkast,
hefir í för með sjer. Til þess
að ljetta af þeim fjárhagslegum
kvjða í þessu efni, ætla jeg að
skýra þeim hjer frá tilraun sem
jeg gerði á ullariðnaðarskólan-
um hjer i Huddersfield siðast-
liðinn vetur.
Mjer voru sendir tveir pokar
af íslenskri ull, f öðrum pokan-
um óofanaftekið, það er tog og
þel óaðskilið, en i hinum pok-
anum ofanaftekið, þ. e. tog og
þel aðskilið.
Jeg spann fyrsl úr fyrnefnda
pokanum, og byrjaði með grófu
sokka- og teppabandi, 8 York-
shire Shein1), og bar þá ekki
1) Orðið »shein« táknar fínleik-
ann á præðinum, pannig er 1 »shein«
neitt á neinu, þráðurinn var
bæði jafn og sterkur. Síðan
spann jeg smámsaman fínni og
finni þráð, og þegar jeg var
kominn upp í 14—16 »shein«,
fór fyrst að bera á bláþræði
fyrir alvöru, og varð þá þráð-
urinn ójafn og veikur. Með öðr-
um orðum þessa ull var ekki
hægt að vinna i gallalaustband
fínna en 14 »shein« og þar af
leiðandi ónothæft i fina dúka.
Síðan tók jeg hinn pokanntil
meðferðar og spann fyrst togið
notaði jeg sömu aðferð og áður,
og var það band ágætt í»dugg-
ara«-peysur, brekán, togsokka,
o. m. fl., en of hart viðkomu
og óþjált til dúkagerðar.
Tókst mjer að spinna úr því
eintómu jafnvel öllu finna band
en úr hinu fyrra, án þess að
gallí á findist, eða ca. 16—18
shein. öllu finna var ekki hægt
að spinna það, vegna gróf- og
þykkleika háranna, en galla-
laust varð það einungis vegna
hinnar jöfnu háralengdar.
Síðast spann jeg þelið og tókst
mjer hindrunarlaust að spinna
það upp. i 20 »shein« gallalaust,
komst jafnvel upp i 24 »shein«,
en öllu finni gerist ekki ullar-
þráður til venjulegra fatadúka.
Þess má geta, að í báðum pok-
unum var samskonar ull, góð
vorull, svo af þessu dæmi sjest
skýrt hve hin misjafnlega hára-
lengd íslensku ullarinnar, er
mikill þrándur í götu að úr
henni sje hægt að vinna fint
band, eða svo fint sem ella
mundi hægt vera, en i þvi er
gallinn fólginn.
Hjer um slóðir og ugglaust
viða annarstaðar, er algengt, að
miða markaðsverð ullarinnar
við, hve fínan þráð er hægt að
spinna úr henni, þ. e. spuna-
gildi ullarinnar. Það, að ekki
er örugt að spinna gallalausan
þráð finni en 12 »shein« úr ís-
lensku ullinni upp og ofan, mun
vera orsök þess, að öllu hærra
verð en 12 »pence« pundið, er
= 256 yards = 1 pund (enskt) eða
ca: 260 metrar i einu pundidönsku.
8 shein er þvi sama sem 8x256
yards = 1 pd. (enskt) 16 shein er
= 16X256 yards = 1 pd. (enskt) o.
s. frv. Eftir því sem talan fyrir
framan orðið shein er hærri, þvi
fínni er þráðurinn.
Höf.
hjer trauðla hægt að fá. Væri
á hinn bóginn hægt að spinna
20—24 shein þráð gallalausann
úr islensku ullinni upp og ofan,
eins og hægt er við þelið, mundi
ugglaust, engu siður en aðra
lika ull, mega selja hjer islensku
ullina fypr 20—24 pence pund-
ið ; ef ekki væri hið iágaspuna-
gildi hennar, því til fyrirstöðu.
Þvi togminni ogjafnariað hára-
lengd, sem ullin okkar er, þvi
meira spunagildi hefir hún, og
þvi hærra verð fæst fyrir hana,
að þvi ber að stefna, og er galli
þessi á ull vorri auðsær, ekki
sist frá fjárhagslegu sjónarmiði
sjeð.
Þetta var nú um hárafar ull-
arinnar islensku, og kem jegþá
næst að litblæ hennar. Er ull
vorri einnig að þessu leyti á-
bótavant, en hjer er verra við
að gera, þvi hjer er orsökin
aðallega hagarnir og jarðveg-
urinn, og þar fáum við litlu
umbreytt. (Framh.)
Á tímamótum.
Aldrei verðum við frjáls þjóð
þrátt fyrir fengið fullveldi, án
þess að vera sjáifbjarga að viti
manndómi og efnum.
En getur hjá því farið, að
sundrungar kenni bjá þjóð og
þingi?
Rekur þetta sig ekki alt hvað
á annað? Hagsmunir: vinnu-
veitenda og verkamanna, útvegs-
bænda og sveitabænda, atvinnu-
veganna, stjettanna og jafnvel
einstaklinganna?
Margir halda því fram, bæði
í ræðu og riti að hjá því geti
ekki farið. Og það gerið það oft.
En hversvegna?
Ágirndin og öfundin reka sig
oft hvor á aðra hjá vinnuveit-
endum og verkamönnum og er
vafasamt hvor er þar verri
þrándur í götu. Að ala 6 öfund-
inni er að hella oliu i eldinn
og ágirndin tapar sjer ekki við
það.
Ræktun lýðsins ein og ekkert
annað fær jafnað þær sakir.
Að öðru leyti felst jeg á það,
að hjá ófriði verður ekki kom-
ist, ef ekki má gera ráð fyrir
73
kvillarnir, sjerstaklega meltingarkvillar,
iif ýmsu tæi og aðrir sjúkdómar þeim
skyldir vaxa jafnt og þjett. Þessir kvillar
voru svo að segja ekki til áður. Eftir
50—100 ár hefir næstum hver maður
magasár, botnlangabólgu og líka kvilla
með sama áframhaldi, ef krabbameinið
heflr þá ekki ráðið niðurlögum þeirra
á barnsaldri.
Margt bendir til þess að mannkynið,
eða sjerstaklega hinn hvíti kynflokkur
sje á hraðri leið til úrkynjunar og tor-
timingar. Það er á leið, sem dr. Helgi
kallar vitisstefnuna og það með rjettu.
Ef bót á að ráðast á þessu verður
mannkynið að söðla um og breyta lifn-
aðarháttum sinum. Við íslendingar verð-
um að kappkosta að lifa meira af því
sem landið sjálft framleiðir, og kapp-
kosta að rækta hjer margt, sem áður
hefir ekki verið reynt að rækta og nota
til þess jarðhitann, þar sem hans er
kostur. Vjer verðum að hætta við að
kaupa þá vöru sem osb er skaðleg, en
til þess tel jeg kaffl og sykur, hveiti og
74
hrísgrjón i þeirrí mýnd sem þau flytj-
ast inn nú, og margt fleira að gleymdu
vini og tóbaki. Reynsla okkar og vis-
indin eru að sanna að þessar vörur
eru allt annað en heilnæmar.
Ef litið er á hina efnalegu hlið þessa
máls, verður útkoman hin sama. Vjer
megum tæplega við þvi, að kaupa og
flytja inn fyrir margar miljónir króna
árlega þá vöru, sem vjer getum án verið
og skaða þar að auki heilsuna.
Þegar litið er yfir kaupstaðarúttekt
sumra bænda, má sjá að nær þvi
þriðjungun ársúttektarinnar er þessi luxus
vara, eða kaffi sykur og hveiti. Það eru
ekki svo fáir dilkar, sem þeir verða að
svara út úr búi sínu fyrir þessar vörur.
Bændur þurfa fyrst og fremst að leggja
miklu meiri áherslu á mjóikurframleiðsl-
una, rækta sem mest af kálmeti og
kaupa sem minnst af útlendri kornvöru.
Vjer verðum lika að læra að meta meira
smjörið en smjörlíkið vegna þess, sem
áður er sagt um þaö. Það ber brýna
nauðsyn til þess að gera kaupstabarbú-
75
um sem auðveldast fyrir með að afla
sjer sem mest af ódýrri mjólk til þess
að börn i kaupstöðum fái sem best
uppeldi. Þjóðfjelaginu er ekki að borgn-
ara þó að lagður sje steinn i götu þess-
ara manna með því að gera þurrabúð-
armönnum erfitt fyrir með að afla sjer
heyja eins og þingið gerði með breyt-
ingu á sveitarstjórnarlögunum 1919.
Mönnum verður að lærast að skilja
það, að gengismunurinn þ. e. munur-
inn á okkar ísl. króna og útlendum
peningum, stafar ekki af öðru en þvi,
að Isl. þjóðin kaupir of mikið af út-
lendri vöru i samanburði við það, sem
hún selur eða flytur út þ. e. hún eyðir
meiru en hún aflar. Það verður ekki
minna heimtað af þeim mönnum, sem
vilja gerast leiðtogar þjóðarinnar, en að
þeir segi satt til um það, af hverju
gengismunurinn stafar; meðan svo er
ekki er engin von þess að ólaginu Ijetti
af. Ef hver einstaklingur þjóðarinnar
skilur þetta og lifir samkvæmt þvi eftir
76
megni, þá er landinu uppreisnarvon en
fyrri ekki.
Jeg þykist vita, að margir bændur
munu svara því til, að ef þeir minnki
kaffigjöf við fólkið, geti þeir ekki leegur
fengið fólk til vinnu. En er það rjett,
að það fólk, sem að eins hugsar um
að fá munaðarvðru í magann hversu
skaðlegar sem þær eru, og spilli heilsu
þeirra, ráði yflr efnahag þjóðarinnar,
þvi vissulega standa þeir menn ekki á
háu menningarstígi, sem hirða lítið um
heilsu sina eða afleiðingarnar af kröf-
um sinum. Bændur stæðu sig lika bet-
ur við að gjalda verkafólki sinu hærra
kaup ef þeir sleppa þessum kostnaði
og hætta við að fleygja peningum út úr
landinu fyrir ónauðsynlega vöru og litt
heilnæma.
1 sambandi við það, sem jeg hefi hjer
sagt má minnast á klæðnað manna
nokkra nákvæmlegar en gert var áður.
Árið 1919 var flutt inn i landið föt og
fataefni fyrir meira en 9 miljónir króna.
Annað ár eru flutt út nær 8 miljónir
í