Vörður - 26.07.1924, Page 1

5
II. ár.
Reykjavík 26. júli 1924.
29. b!að.
Gummistimpiar
fyrirliggjandi,' svo sem: »Greitt« — »Prentað mál« —
»Móttekið — Svaraða — »Original« — »Copy« — »Af-
rit« — »Frumrit« — »Sýnishorn án verðs« — »Sole
Agent for Iceland«, — »Póstkrafa, kr.«, — »Mán-
aðardagastimplar« — »Eftirrit: Vörurnar afhendist að
eins gegn frumriti farmskirteinis« — »Stimpilpúða og
BIek« (rautt, svart og blátt). Ennfremur: Auglýsinga-
letur í kössum, stórt og smátt, alt ísl. stafroíið, með
merkjum og tölustöfum; er letur petta einkar hent-
ugt til gluggaauglýsinga og við skólakenslu.
6tvega einnig allsk. Handstimpla, Dyranafnspjöld
úr postulíni og látúni, Signet, Brennimerki, Tölusetn-
ingarvjelar, Eiginhandarnafnstimpla, Brjefhausa og
nöfn á umslög, Pokastimpla, Kvittanastimpla, Stimpil-
púða og Blek, YALE-Hurðarlása, YALE-Hurðar-
lokara Merkiblek o. m. m. 11.
Allar pa.uta.nii.' eru algreiddar á
mjögr stnttum tima og nðkvœmt.
Hjörtur Hansson
Lækjartorgi ð.
. (Aðalumboðsmaður á tslandi fyrir Jolin B.
Hanson’s Stempelfabrik Köbenhavn).
Aðsóknin að
æðri skólunum.
Stöðugt hefir hún farið vax-
andi aðsóknin að æðri skólun-
um nú síðustu árin og stendur
mörgum beigur af ef svo held-
ur áfram.
Er nú svo komið, að margir
útskrifast af Háskólanum ár-
lega úr sumum deildum hans,
sem litlu hafa að að hverfa að
námi sínu loknu en eru með
stórskuldir á baki.
Námið hjer í Reykjavík hin
siðari árin hefir orðið öllum
□ámsmönnum geysi dýrt, tæp-
ast undir 2000 kr. að meðaltali
á hinum hærri skólum og fyrir
minstu af þeim kostnaði hafa
námsmennirnir unnið sjer inn.
Mun því mega segja, að all-
alment sje nú, að kandídatar
sjeu skuldugir um 5—10 þús.
kr. þegar þeir ganga frá próf-
borðinu, en flestir þessara manna
eignalausir, sem orðið hafa að
kosta sig af eigin ramleik.
Þegar svo náminu er lokið,
standa þessir menn uppi með
sjerþekkinguna og skuldirnar,
en atvinnan er, því miður, rír.
Gott þykir ef næst í starf,
sem er launað með 300—400
kr. á mánuði, en það er lítið
meira en til að borga brýnustu
lffsnauðsynjar hjer í Reykjavík
nú og vexti af skuldunum, en
ekkert er til að láta í afborg-
anir, og fyrirsjáanlegt er, að
fjöldi ára lfður fyr en menn
þessir geta verulega um frjálst
höfuð strokið vegna skulda,
hvað þá, að þeir geti lagt nokk-
uð upp.
Aðstaða þessara manna er f
raun rjettri hin erfiðasta. Peir
eru búnir að tapa bestu árum
sínum, þeim árum, sem ílestir
framtakssamir menn safna fje á
°g leggja grundvöll undir lifs-
starf sitt.
Þeir eru orðnir, all-flestir ó-
nýtir til líkamlegrar áreynslu
og þótt þeir vildu fara að vinna
stritvinnu, þá er hún svo illa
launuð, að lítil er von til með
henni einni saman að komast
úr skuldum, fyr en einhvern
tfma á efra aldri.
Ekkert veltufje hafa þessir
menn þótt þeir vildu ráðast í
einhver stærri fyrirtæki, enda
þekkingarlausir á þeim verklegu
sviðum, svo að hætt yrði við
að illa myndi takast.
Um ekkert er þvf annað að
gera, en að reyna að fleyta
fram lifinu á þeim sultarlaun-
um, sem bjóðast kunna, og gera
það sem unt er, til að halda
lánunum gangandi, vonandi það,
að úr kunni að rætast einhvern-
tíma.
Við þessi kjör, sem nú hefir
verið lýst, á fjöldi stúdenta
vorra og kandídata að búa og
er síst hægt að segja að glæsi-
leg sjeu.
í*arf talsverðan kjark til þess
að þola hinar seigdrepandi
skuldaáhyggjur og sjá hvert
árið á eftir öðru, á besta aldr-
iuum, fara i ekki neitt.
Ef aðsóknin aftur á móti
væri hæfileg, fengju þessir menn
nægilegt og lífvænlegt að starfa
þegar að námi loknu og stuttur
tími liði þangað lil að þeir
hefðu fengið embætti.
Er það eitt meinið af inörg-
um, sem leiðir af því hve seint
þessir menn fá embætti, að
bestu starfsár þeirra eru liðin
og áhuginn og framtakssemin
farin að minka hjá mörgum
þegar loks staðan er fengin. —
Sá þróttur og sá áhugi, sem til
starfsins í þágu þjóðfjelagsins
átti að ganga, hefir farið i von-
lítið og ömurlegt brauðslitið.
Á þessu getur enginn bót orð-
ið ráðin nema aðstreymið að
æðvi skólunum minki, því að
engin efni hefir ríkið á því, að
fjölga sifelt embættum og spurn-
ing um það líka, hve holt það
er þjóðfjelaginu annara hluta
vegna. Er það vafalaust hollast,
að opinberir starfsmenn hvers
þjóðfjelags sjeu ekki fleiri en
það, að þeir hafi nægilegt að
starfa og hafi sómasamleg laun
fyrir.
Hitt er á fárra manna með-
færi hjer, að ganga gegnuui Há-
skólann og jafnvel Mentaskól-
ann án þess, að þurfa svo á
stöðu að halda á eftir.
Því miður eru íslensku bænd-
urnir alment ekki svo efnaðir,
að þeir geti veilt börnum sín-
um svo mikla mentun, enda
mun sannast, að sú mentun yrði
alment ófrjóvari fyrir þá í lífinu
en góð almenn mentun samfara
sjermentun i lífsstarfi þeirra —
búnaðinum.
Er vonandi, að menn vilkisl
svo, áður en i meira óefni er
komið en orðið er, að þeir fari
ekki til náms í æðri skólum,
nema því að eins, að þeir finni
sjerstaka köllun bjá sjer til ein-
hvers ákveðins starfs eða þá
þeir hafi svo mikil efni, að þeir
þoli að kosta upp á sig tugum
þúsunda króna í nám og lifa
svo mörg ár á eftir við litil
laun, sem að eins eru næg til
lifsframdráttar.
Að hinu ætti íslensk alþýða
að huga, að afla sjer góðrar al-
mennrar mentunar og ódýrrar
sjermentunar í því starfi, sem
hver og einn ætlar að gefa sig
við.
Hneygist mentunarviðleitni
þjóðarinnar inn á þær brautir
er vel farið og sú mentuu skil-
ar aftur áreiðanlega þeim höf-
uðstól, sem til hennar hefir ver-
ið kostað, með góðum vöxtum,
en eitthvert mesta böl, sem get-
ur komið fyrir eina þjóð, er að
eignast mentaðan öreigalýð, sem
hefir ekkert starfssvið fyrir sjer-
mentun sína, en er orðinn ófær
ýmsra hluta vegna, að ryðja
sjer aðrar brautir.
ReikuiDgur LaDdebankass
árið 1923.
Reikningur - Landsbankans
fyrir árið 1923 er fyrir nokkru
komin út.
Framan við reikninginn er
mjög greinilegt yfirlit, sem sýnir
verðmagn inn og útfluttrar vör-
ur á tímabilinu frá 1913—1923.
Ennfremur sýnir yfirlit þetta
gjaldeyrisgengi lijer, reiknað í °/o
af gulljafngengi og einnig verð-
lag miðað við frainleiðslukostnað
1914—1923. — Til samanburð-
ar eru sýndar samsvarandi töl-
ur fyrir Norðurlönd.
Sökum þess, að reikningur
þesái og yfirlitið mun ekki vera
í svo ýkja margra höndum
þykir »Verði« rjett að birta yfif-
litið í heild, og fer það hjer á
eftir:
Arið 1923 var í heild sinni
sæmilegt allaár bæði til lands og
sjávar. Heynýting varð góð á
Suðurlandi, en slæm yfirleitt á
Norðurlandi og viða á Austur-
landi. Sömuleiðis var sjávarafli
góður á Suðurlandi, þótt ýmsir
staðir yrðu þar úlundan, en á
Austurlandi, og þó einkum á
Vesturlandi, var aflalítið, eins og
undanfarin ár. Landafurðir seld-
ust mun betur en undanfarin ár;
aftur á móti varð fiskurinn fyrir
miklu verðfalli, er kom fram á
sumarið (lægst um 125 kr. skp),
og að eins lítill hluti fiskjarins
seldist viðunandi verði hjer inn-
anlands. í neyslulöndunum fjell
fiskverðið aldrei viðlíka og hjer
innanlands, og er verðfallið hjer
því eingöngu að kenna ólaginu,
sem verið hefir á fiskversluninni.
Verðlagið innanlands lækkaði
lítið eitt á árinu. Samkvæmt
skýrslum Hagstofunnar um smá-
söluverð í Reykjavík hafa verð-
breytingarnar verið þessar: með-
alverð í júlí 1914: 100, í oktbr.
1920: 454, í oktbr. 1921: 327,
í oktbr. 1922: 286, í oktbr. 1923:
268. Ennfremur liggja fyrir
skýrslur um framfærslukostnað
þessi ár; eru verðlagsbreyting-
arnar þá miðaðar við útgjöld
meðalfjölskyldu með ákveðnum
tekjum fyrir stiíð.1) Sje fram-
færslukostnaðurinn talinn 100 í
júlí 1914, hefir hann verið haust-
ið 1920: 446, haustið 1921: 331,
hauslið 1922: 291 og haustið
1923: 277.
Utfluttar vörur hafa á síðast-
liðnu ári alls numið 55,7 milj.
kr. Um aðfluttar vörur liggja ekki
enn fyrir fullkomnar skýrslur,
en áætlað er, að flutlar hafi
verið inrt á árinu vörur fyrir
um 45 milj. kr. og líklega er sú
áætlun talsvert of lág. Síðan
1913 hafa að- og úlfluttar vör-
ur, samkvæmt skýrslum Hag-
stofunnar, numið þvi, er hjer
segir:
’) Rannsókn um frarafærslukostn-
aö hjer á landi geröi hagstofustjóri
Porsteinn Porsteinsson og birti ár-
angurinn í ritgerð í Tímariti lög-
fræðinga og hagfræðinga (1923) og
síðan framliald í Hagtíðindum.
Miðar hann við útgjöld 5 manna
fjölskyldu með 1800 kr. tekjum fyrir
strið.
Númeratalan á síöasta tbl. átti að
vera
Aðflutt Útflutt Útflutt umfr. aðflutt Aöftutt umfr. útflutt
Ár milj. kr. milj. kr. milj. kr. milj. kr.
1913 16,7 19,1 2,4
1914 18,1 20,8 2,7
1915 26,3 39,6 13,3
1916 39,2 40,1 0,9
1917 43,5 29,7 13,8
1918 41,0 36,9 4,1
1919 62,6 75,0 12,4
1920 70,0 59,0 11,0
1921 46,0 47,5 1,5
1922 50,0 48,2 1,8
1923 45,0 55,7 10.7
42,4 32,2
Tölurnarnar fyrir 1920 eru á-
ætlaðar bæði um aðfluttar og
útfluttar vörur og fyrir 1922 og
1923 er verðmæti aðfluttu var-
anna að nokkru leyti áætlað. Á
árunum 1913—1923 hafa út-
fluttar vörur, umfram aðfluttar
vörur, numið um 10 milj. kr.
Þar sem gera má ráð fyrir, að
yfirleitt sje talsverðar vanheimt-
ur á innflutningsskýrslunum, og
einnig með tillitj til þess, að á-
ætlunin um innflutning 1923
mun líklega reynast talsvert of
lág, er mjög vafasamt, að í raun
og veru hafi útfluttar vörur á
þessu timabili numið meiru en
aðfluttu vörurnar. Á þessum ár-
um hefir ríkissjóður og bank-
arnir greitt afborganir og vexti
til útlanda (að frádregnum vöxt-
um af innstæðum erlendis), er
alls hafa numið um 18 milj. kr.;
er vart of í lagt að gera ráð
fyrir, að greiðsluhallinn gagnvart
útlöndum hafi á þessu 11 ára
tímabili numið svipaði upphæð.
í ársbyrjun var gengi sterlings-
punda kr. 28,50 og hjelst það
til 19. júní, er það hækkaði upp
í kr. 29,50 og 10. júlí hækkaði
það enn upp í kr. 30.00 og hjelst
það gengi til ársloka. í árslok
1922 var gengi sterlingspunda
kr. 26,00 og ísl. króna var þá
66,31% af gulljafngengi, en i
árslok var ísl. króna 53,83°/o af
gulljafngengi.
Eins og kunnugt er, voru isl.
krónur f jafngengi við danskar
krónur fram á árið 1920. Síðari
hluta ársins kom í raun og veru
sjálfstætt gengi á ísl. kr., þótt
eigi kæmi það fram I opinberri
skráningu. Pegar um haustið
1920 og einnig 1921 fór mikið
af gjaldeyrisversluninni fram
utan bankanna, og er því eigi
unt nákvæmlega að tilgreina
gengi ísl. kr. þessi tvö ár, enda
mun oft hafa komið fyrir sam-
tímis mismunandi gengi. Eftir-
farandi tafla sýnir gjaldeyris-
gengi hjer, reiknað f % af gull-
jafngengi (dollar=gullgengi), og
verðlag, miðað við framfærslu-
kostnað árið 1914—1923, og eru
til samanburðar tilgreindár sam-
svarandi tölur fyrir Norðurlönd.
f*egar litið er á verðlagsbreyt-
ingar þær, sem orðið hafa hjer
á landi og í Danmörku, virðist
augljóst, að jafngengi fsl. kr. og
i
\