Vörður - 11.07.1925, Qupperneq 3

V Ö R Ð U R
3
£ram líkingu í því sambandi á
þessa leið: Maður þykist sjá
vofu eða^draug, og hræðist, en
þegar nánar er aðgætt, er vofan
eða draugurinn ekkert annað en
handklæðisrýja eða einhver dula.
Samlíkingin virðist óneitanlega
smellin, hvernig sem Jónasi kann
að hafa iíkað hún, enda er
bóndi þessi allskýr maður og
greindur.
Sigurður Balduinsson mintist
meðal annars á landnámssjóðs-
frumvarp Jónasar Jónssonar á
síðasta þingi. Sýndi fram á hve
það væri að ýmsu leyti skringi-
lega vitlaust, og mikil fjarstæða
eins og það kemur fram.
Hafsteinn Pjetursson gerði grein
fyrir afstöðu sinni til flokkanna.
Taldi sig ekki geta aðhylst Fram-
sóknarflokkinn eða neinn slíkan
flokk, sem bygður væri á svo
einhliða stjórnmálagrundvelli eða
engum raunar. Var þar á móti
samþykkur stefnu íhaldsflokks-
ins og taldi hann á góðum
grundvelli bygðan.
Jón i Stóradal talaði um flokk-
ana, einkum Ihaldsílokkinn og
Framsóknarflokkinn og stefnu
þeirra. Taldi stefnu hins fyr-
nefnda óljósa, en reyndi að
sýna fram á að stefna Fram-
sóknar væri skýrari og ákveðn-
ari. Ekki færði þó ræðumaður
þar önnur rök lii, en þau ein,
að Framsóknarflokkurinn styddi
eindregið samvinnufjelögin (þ. e.
kaupfjelögin) í landinu. Þetta
síðasta var öldungis rjett hjá
ræðuraanni, og önnur rök um
grundvöll Framsóknarflokksins
og stefnu eru engin til. Með
öðrum orðum, þsssi flokkur, sem
alþjóðlegur sljórnmálaflokkur, er
ekki bggður á neinum heilbrigð-
um stjórnmálagrundvelli. Hvað
liggur eftir þennan flokk á
stjórnmálasviðinu, alþjóð til hags
eða rjettarbóta? Samvinnulögin
fyrst og fremst, mundi verða
svarið — og síðast, mætti bæta
Það er sniðið, sem fyrst og
fremst setur svip á klæði manna,
en íslenski skraddarinn leitast
við að gera þau þannig úr garði
að maðurinn sem ber þau sýn-
ist sem mest jafnbola, liðamóta-
minstur og búralegastur. Þar
sem fötin eiga að falla fast að
^ryggnum, fer sjaldnast hjá þvi
að belgur komi í jakkabakið í
staðinn, ermarnar venjulega
helmingi viðari en vera á, og
ná undantekningarlaust fram
undir hnúal Hvort þessar löngu,
íslensku jakkaermar eru upp
fundnar af skröddurunum eða
tilkomnar af hvöt íslendinga til
að spara þvott á handlínum,
veit jeg ekki. Hins vegar getjeg
trautt hugsað mjer menn, er sjeu
jafngersneiddir því að hafa hug-
mynd um list sinnar eigin starfs-
greinar, eins og íslenskir klæð-
skerar og íslenskir iðnaðarmenn
yflrleitt, eða láti sig minna skifta
hvað uppi er á teningnum í
iðju deirra, í hinum útlenda
menningarheimi.
ís). sjentilmaðurinn er venju-
lega skóaður sprungnum box-
calf-stígvjelum með látúnsgulum
krókum upp eftir leggnum. En
þegar hann sest niður, eða ef
svo lekst til á annan hátt að
buxurnar lyptast upp, þá kemur
í ljós mórauður ullarsokkur í
mörgum digrum fellingum, og
við. Athugi maður svo hinn
unga Ihaldsflokk, þá blasir þett-
að við: Á þinginu 1923 eru það
nokluir þingmenn, einkum í
neðri deild, þar á meðal núver-
andi þingmaður Vestur-Húnvetn-
inga, Rórarinn Jónsson, sem
Jónas var á fundinum að brígsla
um eyðsluloforðin, sem blöskrar
svo mjög hve fjárhagur lands-
ins er kominn í öngþveiti, að
þeir mynda nokkurskonar sam-
tök til þess að reyna að halda
aflur af eyðslunni, (sparnaðar-
bandalagið svo nefnda). Fessi
flokksmyndun, sem að vísu var
veik í fyrstu og fjekk litlu áork-
að, er bygð á alþjóðar nauðsyn,
án tillits til einnar stjettar eða
eins atvinnuvegar öðrum frem-
ur. þetla var heilbrigður grund-
völlur til flokksmyndunar, enda
viðurkent af þjóðinni, því á
þinginu 1924 er þessi flokkur
orðinn svo efldur, að hann tek-
ur stjórn landsins í sínar hend-
ur og fær þá nafnið íhalds-
flokkur. Fyrsta og helsta stefnu-
skráratriði flokksins er að rjetta
við fjárhag ríkissjóðs, sem kom-
inn var i kaldakol á undanförn-
um árum, og svo giftusamlega
tekst lil að í fjármálaráðherra-
sessinn fæst einn hinn viður-
kendasti fjármála- og dugnaðar-
maður sem landið á til, núver-
andi fjármálaráðherra Jón Þor-
láksson. Annað stefnuatriði
flokksins er að styðja atvinnu-
vegi og framleiðslu til lands og
sjávar og í því skyni meðal
annars afnema hina nú orðið
óþörfu og dýru þjóðnýtingu og
viðskiftahöft (Landsverslun og
innflutningshöft) sem gripið var
til sem örþrifaráðs á hinum ó-
heilbrigðu tímum er heimsstyrj-
öldin olli. Þriðja stefnuatriði
flokksins er að vinna sjerstak-
lega að stóraukinni ræktun og
bygging landsins.
Enn hefir flokknum og stjórn
þeirri er hann styður farnast
væri bersýnilega kominn niður
á hæl, ef leggurinn á stigvjelinu
hefði ekki staðið í vegi. Jeg hef
einu sinni sjeð fót á íslenskum
menlainanni, þannig tilhafðan,
teygja sig fram undan borði á
Vífli1 og jeg verð að játa að
það snavt mig illa. En ein-
hver helsta óprýðin á íslenska
sjentilmanninum er hárlubb-
inn. Þar sem erlendur snyrti-
maður lætur hárskerann föndra
við hár sitt þvi nær daglega,
þá lætur íslendingurinn að eins
klippa sig fáeinum sinnum á
ári. Annars eru íslendingar illa
hærðir (sennilega þó meir sakir
hirðuleysis en náttúrufars), hár-
ið er lint, litlítið, þvalt, sjaldan
sveipað, nema ef það er beyglað
og dælólt undan höfuðfati eða
jakkakraga. Hvort maður kem-
ur inn á dansieik, leikhús, kaffi-
hús, kirkju eða alþingi, þá mæt-
ir hvarvetna auga manus þelta
ruddalega, óbragðlega hárafar.
Mjer er jafnan i minni þegar
jeg fór í fyrsta sinni, sem sext-
án ára drengur, að sjá og heyra
eitt af ágætustu skáldum lands-
ins; hann hjelt fyrirlestur í Bár-
unni. Jeg hafði hlakkað mikið
til aö sjá persónu hins marg-
l) Restaurnnt Wlevel, glæsilcgur gilda-
skáli i Khðfn, sem ber svip af al-
þjóðlegu samkvæmislíil.
vel og staðið við sína stefnuskrá.
En skamt er farið og reynslan
ein sker úr um framtíðina. En
um það verður varla deilt til
lengdar, að stofnun flokksins og
stefna öll er bygð á alþjóðleg-
um, heilbrigðum og traustuin
grundvelli, enda aðhjdlast fleiri
og fleiri flokkinn og stefnu hans.
Er slíkt heldur ekki undarlegt
um bændur, sem um þjóðmál
hugsa, því ólíkt náttúrlegra virð-
ist að þeir geri það, heldur en
snúast á sveif með andstæðing-
um sínum í skoðunum, sem
fyrst og fremst eru kommunist-
ar eða hinir róttækari socialistar.
1. júli 1925.
Húnvetningur.
lldagará,SkaIiagrími\
Niðurl.
Mig langaði ekkert heim; jeg
var nú orðinn sæmilega sjóvan-
ur, svaf eins og steinn, hvað
sem á gekk, og gerði það þegar
aðra nóttina á skipinu, þegar
kaslað var við Ingólfshöfða, án
þess jeg vaknaði. Matarlystin
var ólastandi og skapið ágætt.
Jeg var farinn að kynnast skip-
verjum, mjer til mikillar ánægju,
allir vildu þeir liðsinna mjer
svo að jeg mætti hafa sem mest
gagn af ferðinni, og jeg xniðlaði
þeim á móti af þeim fróðleik.er
jeg hafði fram yfir þá á fiski-
fræðissviðinu og fór yfirleitt
mjög vel á með okkur — sóma-
fólk alt það fólk. — Ferðin var
fyrst og fremst gerð ti! þess að
safna fróðleik og upplýsingum
viðvikjandi lífsháttum þeirra
fiska, er kostur yrði á. En á-
rangurinn af þeim athugunum
mun jeg væntanlega birta á öðr-
um stað. Hann varð meiri en
jeg gat búist við og var það
bæði að þakka ofangreindu lið-
lofaða stílsnillings augliti til aug-
litis, og þarna kom þá upp á
pallinn hið stíllausasta sam-
blandsfyrirbrigði sveitamanns og
borgarbúa, með hárið stand-
andi í allar áttir og ókliptan
skeggkraga á efri vörinni eins
og skrípakarl í »Strix«, í krypl-
uðum kambgarnsfötum, sem litu
út fyrir að vera fermingarfötin
af syni hans, með stóreflis slaufu,
rauða. Hefði maðurinn stigið í
stólinn með hár niður á herðar
og skegg niður á bringu, klædd-
ur í skinnsokka, vaðmálsbuxur og
duggarapeisp, mundi manni hafa
þótt til um slíkan hreinræktað-
an persónuleik og litið á skáld-
ið sem ímynd hinnar »kjarn-
góðu bændamenningar«. I þess
stað leit hann út eins og af-
káralegur »parvenu«: sveitamað-
ur í húð og hár, sem er að
reyna að ganga á mála bjá
tískunni.
Án þess að jeg ætli að fara
að gagnrýna klæðaburðinn á
leiksviðinu í Reykjavík (jeg veit
að þar ræður fátæktin ríkjum),
þá get jeg ekki stilt mig um að
minnast þess frá í vetur, hversu
mjög var óviðkunnanlegt að sjá
uugan glæsilegan Frakka leik-
inn þar af pilti með gríðarmik-
inn, skolgráan hárlubba, sem
hann var stöðugt aðstjrúkaupp
með Jingrunum, því í hvert skifti
sinni skipverja, og velvild skip-
stjóra, sem bæði miðlaði mjer
af sinni löngu reynslu og glöggu
athugun á háttum fiska og gerði
sjer far um að jeg fengi sem
mest að sjá og jafnvel gera at-
huganir, sem ekki flýttu fyrir,
og oft hafði hann tíma til að
spjalla við mig og gefa mjer
upplýsingar mitt í sínu ábyrgð-
armikla starfi.
Ábyrgðin sem hvílir á skip-
stjóra á nýtísku botnvörpung er
eigi lítil. Skipið er eina athvarf
manna, eins og skip er ávalt á
sjó, en það er meira, það er
veiðistöð, sem aflar fisk með
tækjum sem þurfa mikillar að-
gæslu, ef ekkert á að fara í ó-
lag, aflar á við meðal veiðistöð
á landi. t*að er líka fiskverkun-
arslöð í stórum stíl, þar sem
þúsundir skippunda af fiski fá
sína fyrstu, mjög áríðandi und-
irbúningsmeðferð í saltið. Það
er eins konar verksmiðja, þar
sem flest gengur fyrir gufuafli,
það ex rafmagns og loftskeyta-
stöð og stórt heimiii. En alt er
þetta á floti og stundum getur
skipið, þó stórt þyki, orðið leik-
soppur Ránardætra, og margs-
konar hættur veiið á ferðum,
ekki síst fyrir viðvaninga. Á
öllu þessu ber skipstjóri ábyrgð
og eftir öllu þessu verður hann
að líta, eða sjá um að eftirlitið
sje í lagi, og það mörgu af því
í einu: útselningu botnvörpunn-
ar, meðferðinni á fiskinum, taka
eftir öðrum skipum, þegar þau
eru þjelt, að ekki verði árekst-
ur, athuga fjarlægðina frá landi,
þegar nærri er verið laudhelgis-
línunni — sjávarlagið, gá að
miðum, hugsa um, hvernig best
muni að haga næsta drætti,
hægja á ferö, ef varpan festist
og hver veit hvað — jafnvel
rækja loftskeytastöðina, og vera
læknir ef slys eða sjúkdóm ber
að höndum, og allra mest tekur
til hans, ef skipiö kemst i hættu
sem hann hreyfði höfuðið, hrap-
aði reifið alla leið niöur iaugu.
Forn-íslendurinn hefir, að því
er sögur segja, verið glæsileg í-
mynd snyrtimensku og stílfeg-
urðar í fasi öllu, nútiðar-íslend-
ingurinn skilur enn ekki menn-
ingargildi þeirra hluta. Orðað á
öfuga visu mundi sagt vera að
menningin hefði enn ekki náð
þeim tökum ú islenskri þjóðar-
sál, að frarakoma íslendingsins
bæri henni vitni í glæsileik,
snyrtimensku og siðfágun.
íslendingurinn er haldinn
þokukendri villukenningarmein-
loku um að það vitni um ein-
hvern skort á siðferðilegri heil-
brigði, að vera glæsilega til fara,
og fíkur í hann ef einhver vandar
um við hann, fyrir álappalegan
útgang. Minnist jeg þess oft hve
bálreiður kennari nokkur að
norðan varð mjer, af þvi að jeg
atyrti hann fyrir aðliafa gúmmí-
flibba um hálsinn, í gleðskap
miklum, þar sem við vorum
staddir, í Þýskalandi; hann sak-
aði mig um uppskafningshátt,
hjegómaskap og heimsku fyrir
tilvikið og gaf mjer alls ekki
tækifæri til að rökræða málstað
minn. Siðmenningarleg slílatriði
er yfirleilt ekki hægt að ræða
við íslendinginn. Til þess að
vera »finn maður«, finst hon-
um aðalatriðið að hafa stígvjel
á einn eða annan hátt, eins og
til skipstjóra yfirleitt.
Jeg ætla ekki að fara að segja,
hvernig Guðmundur stendur í
þessari stöðu, það vita aðrir
betur en jeg. Hann þykir sæmi-
legur aflamaður og hefir hlotið
opinbera viðurkenningu fyrir og
margur hefir fengið hana fyrir
minna, hann er búinn að draga
mikla björg i þjóðarbúið þau
12—13 ár sem hann hefir ver-
ið skipstjóri. En heimtufrekur
er hann ekki við gjafarann allra
góðra hluta. Hann hirðir »skauf-
ann«„ tekur við »slöttungnum«,
þykir einskiftur poki góður, er
harðánægður með tvískiftan,
drepur ekki hendi við tí- tólf-
skiftum og hefir jafnvel lagt á
sig og menn sina það umsvifa-
mikla verk að innhyrða einn
nitján-skiftan, en þá sagði hann
líka »stopp«. Ef bændur vissu
hve mjög hann ann landbún-
aðinurn, mundu þeir gera hann
að ópólitiskum heiðurfjelaga í
Bændaflokkinum, ef sú virðing
veitist annars nokkrum manni.
Og svo er hann sæmilegur söng-
maður og lætur oft heyra lag
úr stýrishúsinu, i þetta skifti
með góðfúslegri aðstoð gestsins
— og þótti það góð skemtun
öllum áheyrendum.
Kl. næsta morgun, eftir 11
daga ánægjulega útivist lögð-
umst við aftur við kolabryggj-
una. Kl. 8 komst jeg með far-
angur minn upp í borgina, og
lá leiðin aftur um Ingólfsstræti.
Keldurnar voru eins og þegar
jeg fór, nema verri væru, en það
bætti úr, að bærinn ljet núloga
á öllum týrum með höfn og
nefndu stræti, svo að jeg slapp
heill á húfi, en litlu munaði að
vagninn, sem farangur minn og
allur hlutur var á, sykki með
hesti og vagni ofan í eina keld-
una — nú er loks búið að bera
ofan í þær. —
Rakka jeg svo skipstjóra og
og flibba, en hvort þessi flibbi
er með vörumerkinu Radiac eða
bara gúmmihólkur, sem maður
getur þerrað af óhreinindin með
snítuklútnum sínum, á morgn-
ana, áður en maður klæðir sig,
— það er umræðuefni fyrirhje-
gómadýrkendur og uppskafninga I
Daglegt látæði íslendingsins
er venjulegast dauft, stirt og ó-
ákveðið, eins og væri allur lík-
aminn í ósýnilegum liömlum,
einn af vinum mínum hefirsagt
að íslendingar væru ekki komn-
ir úr »vaðmálshömlunni«; per-
sónuleikann skortir lipurð og
mýkt; þó fer sjaldan ver, en þeg-
ar íslendingar ætla að dylja hið
eðlislæga uppburðarleysisitt, því
þá verða þeir venjulega uppi-
vöðslusamir, harkalegir og fram-
ir. — Kaupmannahafnar-íslend-
ingurinn hefir til skams tfma
ekki verið af öðru frægari.
Islendingurinn er að náttúru-
fari seinn að hugsa, og það
kostar hann erfiðismuni að segja,
þótt ekki sje nenia ómerkileg
athugasemd um daginn og veg-
inn; hann er málstirður, jafn-
vel þegar hann talar sitt eigið
mál. fetta kemur ljóst fram er
almennur íslenskur borgari rit-
ar sendibrjef eða blaðagrein;
mál hans skortir alla slíping,
glæsileik, auðveldleik. Er t. d.
gaman að bera saman kunn-