Vörður - 22.08.1925, Blaðsíða 3

V Ö R Ð U R
3
Jón Leifs.
i.
Tónskáldið Jón Leifs hefir á-
samt konu sinni verið á ferð
um Húnavatnssýslu og eru þau
nýkomin úr'þeirri ferð.
Jón Leifs hefir hlustað á
kvæðamenn og skoðað æsku-
stöðvar sinar. Hann er fæddur
í Sólheimum í, Svínadal í Húna-
þingi.
Á ferðum sinum hittu þau
marga kvæðamenn og þótti feng-
ur hinn mesti. Islensk tónlist
lifir hvað helst í Húnaþingi.
Jón Lárusson í Miðhópi kunni
um 30 stemmrur og kvað við
raust. Margar af þeim telur
hann mjög fagrar og hvergi
skrásettar.
II.
íslenskum kvæðamönnum er
líkt farið og hestinum, sem eigi
þekkir afl sitt. I*eir hafa litla
eða enga hugmynd um gildi
kunnáttu sinnar. Peir fara dult
með kveðskap sinn, til þess að
verða ekki heimskingjum til at-
hlægis.
»Svona er feðranna frægð
fallin í gleymsku og dá« —
mundi J. H. hinn mikli endur-
reisnarmaður tungu vorrar, hafa
sagt, ef lifað hefði hann nú og
haft sama skilning á alíslenskri
tónlist og hann hafði á islenskri
tungu á sinni tíö.
III.
Jón Leifs metur til fullnustu
gildi alíslenskrar tónlistar.
íslensk tónlist birtist í rímna-
lögum, tvísöngslögum o. fl. af
líku tagi, sem hvergi er til í
hreinni mynd svo teljandi sje
nema á lifandi tangu þjóðar
vorrar.
Hann hefir ritað um »Eðli
islenskrar tónlistar« og hann
hefir tekist á hendur að hefja
sanna islenska tónlist til vegs
og gengis og hann hefir lifandi
skilning á fegurð hennar og
verðmætum.
Fyr eða síðar verður starf
hans og viðleitni metin sem vert
er.
En hann metur að litlu laga-
smiðar íslenskra höfunda frá
síðustu timum, þó eigi vegna
sem hún er á skepnunni eða
ekki.
Einn aðalþátturinn í tilraun-
um þeim, er gerðar hafa verið
til útrýmingar sullaveiki, eru
hundalækningarnar. Hafa þær
verið framkvæmdar viöast um
land síðustu þrjá áratugi, en
nokkuð hefir bólað á vantrausti
á gagnsemi þeirra. Prófessor
Guðm. Magnússon dró mjög í
efa, að þær kæmu að nokkru
haldi, bæði vegna þess, að hann
taldi framkvæmdir á þeim lje-
legar og mjög hæpið að orma-
meðalið dræpi sullaveikisband-
orminn. í sama strenginn taka
ýmsir aðrir, t. d. Jónas Krist-
jánsson, Sig. Hlíðar, og líkt
heyrist mjer á Magnúsi Einars-
syni. Yfirleitt virðist það vera
álit flestra lækna, að þær sjeu
gagnslitlar. Einstaka telja þær
óbeinlinis skaðlegar, sökum
þess, að fólk vegna hreinsunar-
innar gæti nú minni varúðar í
sambúð við hundana en áður
þess að þær standi svo langt
að baki erlendum smálögum af
sama tagi, heldur vegna þess að
þær eru að eins bergmál út-
lendrar sönglistar. En erlenda
sönglistin eða útþynning afhenni
hefir þegar unnið sannri ís-
lenskri sönglist hið mesta mein.
Hún hefir spilt smekk þjóðar-
innar og kastað skugga gleymsk-
unnar á alt það sem fyrir var
og þroskast hafði í þúsund ár.
IV.
Vegna sjerstæðra skoðana og
hæfileika hefir Jón Leifs komist
í deilur, eigi litlar, við ýmsa
höfunda nýtísku tónlaga hjer á
landi. Alþjóð manna veit eigi
hverju trúa skal og hefir ekk-
ert getað lagt til þeirra mála.
Hún mun loks tekin að festast
í hinum nýja sið. Laga-ómynd-
ir, eins og: Hvað er svo glatt
— með tafsið í upphafi og há-
vaðann mikla á endingunni »ar«,
eða : Ó, fögur er vor fósturjörð
— sem heggur »fósturjörð« í
þrent, er orðið að hálfgildings
helgidómum. Forvígismennhinn-
ar erlendu sönglistar hafa því
eigi notið svo lítillar samúðar,
enda hafa þeir einnig viljað
þjóð sinni vel.
Islendingum hefir farnast við
sönglist sína líkt og Grímu kerl-
ingu, þá er hún fann Áslaugu
ina fögru í hörpu Heimis er
drepinn var.
Hún sagði:
» . . . ek mun láta gera henni
koll og ríða tjöru ok öðru, er
vænst er, að eigi komi hár upp;
hon skal eiga hött síðan ; eigi
skal hún vel klædd vera . . . «
íslensk tónlist hefir í fylsta
skilningi lagst í öskustó. Ein-
stöku þulur varðveitir hana frá
algerðum dauða, en' alþjóð
manna sjer eigi nje skilur feg-
urð hennar vegna tötralegs ytra
búnings. Nú er hún á takmörk-
um lífs og dauða. Nú á hún að
rísa úr öskustónni. Ella glatast
hún með öllu.
Jón Leifs er hinn eini núlif-
andi manna, sem metur hana
og skilur til hlýtar. Honum er
lifandí áhugamál að bjarga henni
frá glötun. Hann vill leiða hana
inn i kirkjur og skóla auk held-
ur annarsstaðar. Hann vill af-
(G. Magnússon), svipað og um
sótthreinsun eftir næma sjúk-
dóma, t. d. taugaveiki; að sótt-
hreinsun iokinni hverfur öll
varúð og þrifnaðaraðgætni, og
að því leyti er hundahreinsun
verri en engin (Jónas Kristjáns-
son).
Jeg er nú ekki allskostar sam-
mála þessu, fyrst og fremst
held jeg, að hundahreinsunin
eigi þátt í þvi, að vekja athygli
fólks á því, að eitthvað er að
varast, og hugsi menn nokkuð
um það, þá verður þeim fljótt
ljóst, að þótt hundarnir sjeu
hreinsaðir (með árangri) einu
sinni á ári, þá geta þeir ekki
verið tryggir allan hinn tímann.
Hitt mun satt, að framkvæmd
hreinsunarinnar er oft slæleg og
kemur því að minna haldi, þó
hafa tæníur iðulega sjest ganga
niður af hundum eftir slfka
hreinsun, og er það best merki
um áhrifin. Að vísu hefir eng-
inn sjeð t. e. koma niður af
hundi eftir hreinsun, en það
hjúpa fegurð hennar. Hann vill
leiða hana til hásætis en þoka
burt erlendri listarlíking sem
þjóðin hefir lifað á í heilan
mannsaldur. Mæti hann samúð
og skilningi, þá hefi jeg trú á
að honum takist það.
Á. M.
Álit hinna gáfuðustu.
AUmikiI deila hefir undanfarið
staðið um samábyrgðina. Hjer
í blaðinu hafa birst greinar eftir
G., en P. ritar i Tímann. P.
prjedikar ágæti samábyrgðar-
innar af krafti miklum. Verður
ekki betur sjeð en að hann trúi
á almætti hennar, því engum
dettur í hug að hann sje gædd-
ur svo miklum hæfileikum, að
hann geti blekt aðra til að trúa
því, sem hann trúir ekki sjálfur.
Ekki er ætlunin að rekja efui
þessara greina P. nú, eða fara
nákvæmlega út í kosti og lesti
samábyrgðarinnar. Verðursenni-
lega vikið að því innan skams
hjer í blaðinu.
P. reynir auðvitað að vitna í
merka menn máli sínu til stuðn-
ings. Er það háttur sumra rit-
höfunda Tímans, svo sem J. J.
og J. Á,, að fara með skjalli
og fagurgala um þá menn, sem
þeir telja sin megin, en niðr-
andi orðum og iilum um þá,
sem ekki hafa »umvenst« til
hinnar einu sjáluhjálplegu trúar.
Misjafn mun jarðvegurinn vera,
sem skjallfræjunum er í sáð.
Sumstaðar vaxa upp vindfyltar
belgplöntur, fullar gorgeirs og
sjálfsánægju. Aðrir, sem fyrir
skjallinu verða, láta sjer fátt
um finnast. Þeir vita sem er,
að á skamri stund skipast veður
í lofli, ekki síst í hinu pólitíska
pestarlofti Tímans.
Meðal þeirra, sem orðið hafa
fyrir hinu vafasama lofi P. í
Tímanum, er Sigurður bóndi
Jónsson á Arnarvatni.
P. segir um hann:
»Sumir afgáfuðustusamvinnu-
mönnum landsins, svo sem Sig-
urður Jónsson á Arnarvatni,
telja samábyrgðina einmitt hyrn-
ingarstein samvinnufjelagsskap-
arins, sem ekki megi hrófla við«.
kemur til af því, að hún er svo
smágerð. Og þó má gera ráð
fyrir, að bandormameðulin verki
kröftugast á t. e., því þær sitja
allar í hnapp efst uppi í mjó-
girni, 10—12 ctm. frá magaopi
(H. Krabbe). Allar aðrar tæníur
búa neðar. T. d. t. coenurus
neðst i mjógirni, en t. marginata
að vísu ofan til, en ekki eins
ofarlega og t. ech.
Ef hundurinn er sveltur ögn
fyrir hreinsun, kemur meðalið
alveg óblandað með fullum
styrkleik á t. ech., en er mikið
farið að þynnast, þegar neðar
dregur í þarmana og þ\í kraft-
minna. Það er því ekki sam-
bærileg áhrif ormameðala á t.
ech. og oxyuris vermicularis
(G. Magnússon), sem hefir að-
setur sitt neðst í mjógirni og
niður um allan ristil. Jeg tel því
mjög líklegt, að hundahreinsun
geti haft banvæn áhrif á tæníur
í hundsgörnum og sjerstaklega á
t. ech., vegna aðsetnrs þeirra.
Pað má því ekki hælta við
Ekki skal það vefengt, að
Sigurður á Arnarvatni sje einn
af gáfuðustu samvinnumönuum
landsins. Það skal jafnvel ekki
vefengt, að ummælin sjeu rjett
höfð eítir.
En fleiri mundu vera, sem
P. mundi vilja telja í hópi gáf-
uðustu samvinnumannanua.
Mætti þá fyrst benda á Hall-
grím heitinn Kristinsson. Hann
hafði orð á því fyrir nokkrum
árum á Sambandsfundum og
víðar, að innan skams mætti
takmarka samábyrgð hinna ein-
stöku fjelaga gagnvart Sam-
bandinu.
»Einn af gáfuðustu samvinnu-
mönnum landsins«, Sigurjón
Friðjónsson, ber hálfgerðan kvíð-
boga fyrir því, að sjálfsbjargar-
hvöt einstaklinganna kunni að
»visna í faðmlögum samábyrgð-
arinnar«. Hann líkir samábyrgð-
inni við ýms vopn fornaldar-
innar, sem að ýmsu voru góðir
gripir, en þó viðsjárgripir, ef
ekki var rjett með þau farið.
Það á ekki alt af við að nota
samábyrgöina, segir Sigurjón.
Yitanlegt er að sumir af »gáf-
uðustu samvinnumönnum lands-
ins« á Alþingi telja samábyrgð-
ina ekki heppilega og vilja af-
nema hana sem fyrst.
Síðast en ekki síst skal á það
bent, að þegar afnám hinnar
ótakmörkuðu samábyrgðar var
til umræðu á síðasta aðalfundi
Sambandsins, þar sem auðvitað
voru saman komnir »sumir af
gáfuðustu samvinnumönnum
landsins«, var málið afgreitt með
rökstuddri dagskrá með þeim
ummælum, að ekki væri »tími
til kominn« að afnema samá-
byrgðina.
í þessum ummælum felst það,
að afnema eigi samábyrgðina,
þegar timi sje til kominn, að
samábyrgðin sje í sjálfu sjer
ekkert hnoss, enginn sáluhjálp-
arvegur, enginn hyrningarsteinn,
heldur óhjákvæmileg þörf,»slysa-
nauðsyn«, eins og Dagur mundi
kalla það. Auðvitað er það mis-
skilningur einn, að samábyrgðin
sje nauðsynleg, eins og á mun
verða bent, þegar mál þetta
verður tekið til nánari athugunar.
Hitt er þó enn meiri fjarstæða
er æstustu postular samábyrgð-
hundalækningar að órannsök-
uðu máli, að eins vegna ágisk-
ana. Annað mál er það, að þær
verða að vera sæmilega fram-
kvæmdar, og væri þvi betra, að
landlæknir og dýralæknir settu
reglur fyrir landið, um tryggi-
legar framkvæmdir, en að fela
það sýslunefndum og bæjar-
stjórnum.
Jeg verð að minnast fáum
orðum á uppáslungu Jónasar
Kristjánssonar um munngrimu.
Hafa tveir læknar, Gunnlaugur
Claessen og Guðmundur Hann-
esson, lokið lofsorði á hana.
Jeg verð að játa, að jeg er þeim
ekki sammála. Fyrst og fremst
hefi jeg enga trú á því, að fólk,
sem undanfarna áratugi hefir
ekki fengist til að varna hund-
um að komast i sullæti, — til
þess að vernda sig og aðra frá
heilsu- og fjártjóni, — eins fyr-
irhafnarlítið og það virðist vera,
muni gera sjer það ómak að
mýla hund, því það er ólíkt
fyrirhafnarmeira (og útheimtir
arinnar, P. og hans nótar, pre-
dika evangelium hennar eins
taugaveiklaður trúboðsprestur
afturhvarfið. Hefir hjer verið
sýnt að meðal »gáfuðustu sam-
viunumanna landsins« eru æði
skiftar skoðanir á eðli samá-
byrgðarinnar. Margir þeirra líta
á hana að eins sem bráða-
byrgðaástand, neyðarúrræði, sem
verði að lagfæra þegar tími sje
til kominn. Hyrningarsteina rífa
menn ekki undan húsunum,
nema kofinn sje orðinn fúinn.
Sannkristnum trúboðspresti dett-
ur ekki í hug að »afnema«
afturhvarfið þegar tfmi sje til
kominn, af því að hann álítur
það hyrningarstein undir eilifri
sáluhjálp mannsins.
Samvinnumenn mundu ekki
bollaleggja neitt um afuám sam-
ábyrgðarinnar, ef þeir hefðu al-
ment þá trú, að hún væri hyrn-
ingarsteinn undir samvinnunni.
En augu þeirra eru að opnast
fyrir því að svo sje ekki. Margir
þeirra líta á samábyrgðina sem
tvíeggjað sverð og versta við-
sjárgrip. P. setur kíkirinn fyrir
blinda augað og sjer ekki merkin,
sem hvaðanæva eru gefin.
Það er næsta kátbroslegt að
sjá P. vera að flaðra upp um
Sigurð á Arnarvatni. Sigurður
var í kjöri við síðustu kosning-
ar í Suður-Þingeyjarsýslu. Þá
heyrðist ekkert um það í sam-
vinnublöðunum, að hann væri
einn af »gáfuðustu samvinnu-
mönnum landsins«. Þá sneru
blöðin Dagur og Tíminn bök-
um saman og börðust með hnú-
um og hnefum gegn kosningu
hans. Þeim tókst að fella hann.
Þeim hefir sennilega þótt hann
of gáfaður til að vera eitt af
peðunum á taflborði þeirra.
Nú eru kosningar ekki fyrir
dyrum. Nú er óhælt að láta
manninn njóta sannmælis. Nú
er gott að geta vitnað i hann.
Nú er hann óskeikull. Hvernig
ætli hann verði um næstu kosn-
ingar ?
íþróttir. Allir mnuu gleðjastyfir
áhuga þeim fyrir líkamsment,
sem á seinni árum hefir glæðst
einnig skilning á eðli veikinnar).
í öðru lagi myndi munngrímu-
siðurinn, ef hann yrði að venju,
verða þess valdandi, að menn
yrðu enn hirðulausari um sull-
ina en hingað til. í þriðja lagi
verður það alls ekki svo ljett
verk, að mýla, ekki betur
tamda hunda (J. Kr.) en okkar.
Það myndi takast nokkrum
sinnum, svo myndu þeir fljótt
verða það varir um sig, að ó-
gerningur myndi verða að koma
múlnum á þá. Þeir þjóta út í
buskann, og jeg býst ekki við,
að fólk yrði þrautseigt í þeim
eltingaleik, svo að lokum yrði
enginn til þess að »hengja bjöll-
una á költinnw.1
1) Sammála mjer um gagnsemi
hundalækninga og vantraust á mýl-
ingu (J. K.). er Óskar Einnrsson
læknir, i grein er kom út í maí-
hefti Lbl.