Vörður - 29.08.1925, Blaðsíða 1

Ritstjóri og ábyrgð-
armaður
nristján Albertson
Túngötu 18.
III. ár.
TJtg-efandi: Miðstjórn ílialdsflokksins.
Reykjavík 29. ágúst 1925.
36. blað.
Kiötsalan.
Kjötið er aðalframleiðsluvara
bæuda hjer á landi. Á kjöt-
markaðnum veltur afkoma þeirra
meir en nokkru öðru. Óðum
eru augu manna að opnast fyr-
ir því að nýrra leiða verði að
leita í því efni. Um langt skeið
hefir kjötmarkaðurinn verið
bundinn að mestu við eilt land,
Noreg. Allir skilja, að ekki er
lieppilegt að markaðnum sjeu
settar svo þröngar skoröur, því
að þetta þýðir í rauninni ekki
annað en það, að Norðmenn
sjeu nær einráðir um kjötverð-
ið. Kunnugt er það líka, að
Norðmenn eru sem óðast að
búa sig undir að geta búið að
eigin framleiðslu sinni, hvað kjöt
snertir. Er því brýnni nauðsyn
nú enn nokkru sinni fyr á því,
að nýrra markaða sjeleitað fyr-
ir kjöt vort. Enginn veit nema
Noregsmarkaðurinn kunni að
lokast á næstu árum.
Síðustu árin hafa verið gerð-
ar tilraunir um nýja markaði
Kælt kjöt hefir verið flult til
Englands og lifandi fje til Belg-
íu og Euglands. Ekki er fengin
fullkomin raun í þessu efui, en
allir verða að vona, að fram-
hald geti orðið á þessum út-
flutningi og það miklu stórfeld-
ari en verið hefir. Síðasta Al-
þingi skildist vel við málið,
Stjórninni var heimilað að veita
lán til frystihúsbygginga áhelstu
útflutningshöfnum. Er málið
þegar komið á allgóðan rek-
spöl.
Á Hvammstanga er verið að
útbúa frystihús, sem áætlað er
að rúmi um 6000 lambsskrokka,
miðað við 14 kg. meðalþyngd.
Auk þess hefir Sambandið tek*
ið á leigu frystihús á Akureyri,
sem rúmar um 14000 skrokka.
í*á hefir Sambandinu tekist
að fá leigt frystiskip til þess að
flytja kjötið. Er talið að mikl-
um erfiðleikum hafii veriðbund-
ið að fá skip af hæfilegri stærð.
Þarf að endurbæta kæliútbúnað
skipsins og kemur sá kostnað-
ur niður á því kjöti, sem út
verður flutt í hausl. Þetta verða
menn að hafa hugfast eftir á,
þegar dæma á um árangurinn
af þessari tilraun.
Þingeyingar eru undir það
búnir að flytja út farm af lif-
andi sauðfje, en ekki er kunn-
ugt um það, hvort viðunanleg
tilboð hafa fengist.
Tvö undanfarin haust hefir
Sambandið flutt út fjárfarma. I
hitt eð fyrra var 1 farmur flutt-
ur til Belgiu. Lánaðist sú til-
raun vel. Fjeð var þá líka ó-
venju vænt á útflutningsstöðv-
unum, í*ingeyjar- og Múlasýsl-
unum. Höfðu menn þá einnig
búið sig undir útflutninginn.
svo að til var nægilegt fje á
góðum aldri. í fyrra haustflutti
Sambandið tvo farma til Eng-
lands. Fór annar farmurinn
hjeðan að sunnan, en hinn frá
sömu stöðum og árið áður.
Reyndist farmurinn sem fór frá
Norður og Austurlandinu ver
enn árið áður. Bar ýmislegt til,
undirbúningsleysi og iil veðr-
átta, svo að fjeð reyndist með
rýrara móti. Leiddi þetta til
þess að útflytjendurnir austan-
lands freistuðust inn á þá ó-
heillabraut, að taka eldra fje
enn tilskilið var, að eins ef það
»náði vigt«. Verður aldrei nóg-
samlega brýnt fyrir mönnum að
vanda vöruna sem best, og þá
einkum þegar verið að leyta
nýrra markaða.
Mestmegnis hafa verið flultar
út ungar ær geldar á aldrinum
frá 1—4 vetra, því að sauða-
eign var víðast gengin til þurð-
ar þegar þessar tilraunir hófust.
þetta fyrirkomulag er ekki til
frambúðar, en um annað var
ekki að fræða á byrjunarstigi.
Lánist tilraunir þessar verða
bændur aftur að snúa sjer að
sauðahaldinu eins og tíðkaðist
fyrrum. t*ví að auk þess sem
sauöirnir verða ávalt þyngri til
jafnaðar eu ær á sama aldri, er
hætt við að bændur yröu ó-
fúsir á að láta ær sinar fara
lamblausar þegar vel heyjaðist.
Mundi það leiða til þess að eft-
ir góðærin yrði lítið framboð á
fje, en eftir slæmu árin mikið,
og væri það auðvitað markaðn-
urn skaðsamlegt.
En jafnframt þvi sem menn
tæki aftur upp sauðahaldið yrðu
fráfærur að komast á. Auk þess
beina hagnaðar, sem af sauða-
sölunni kynni að leiða, má benda
á ýmislegt annað, sem mælir
nieð því að fráfærur yrði aftur
teknar upp.
Nú er svo komið að ýmsir
bændur lifa hálfgerðu þurra-
búðurlífi. Afurðir búanna ganga
til þess að gréíða erlendu kaup-
staðarvöruna. Sjálflr neyta þeir
að litlu leyti hinnar góðu vöru,
sem þeir framleiða. Það er öm-
urlegt til þess að vita, að bænd-
ur þurfi að kaupa vöru eins og
smjörlíki, en þetta á sjer þó
stað. Einn af merkustu læknum
landsins gaf fyrir skömmu skýrslu
um heilbrigðisástandið í Iækn-
ishjeraði sínu. Hagar þar svo
til að nokkur hluti læknisbjer-
aðsins er í sveit, en nokkur
hluti í kaupstað. Leiddi rann-
sókn hans í ljós að heilsufarið
var lakara í sveitinni eníkaup-
staðnum. Svona mun víðar vera,
þótt ekki sje það rannsakað. Og
þetta er ekkert undrunarvert,
þegar tillit er tekið til þess að
húsakynni í sveitum eru yfir-
leitt lakari en í kauptúnum og
matarhæfi engu betra. Fráfær-
urnar færa marga þá björg í bú,
sem bæta kynni úr þessu á-
standi. Væri fróðlegt að heyra
álit lækna um það, hver áhrif
nýja búskaparlagið hefir haft
á heilsufar þjóðarinnar.
Tilraunir þær, sem um er
getið, um útflulning á kældu
kjöti og lifandi fje, eru spor í
rjetta átt. Að þvi veröur að
stefna, að sem víðastur mark-
aður táist fyrir kjölið. En til
þess verður það að koma á
markaðinn í sem fjölbreyttastri
mynd. Skal bjer að eins drepið
á fátt eitt af því, sem enn er
ógert í þessu efni.
Niðursoðið kjöt er ekki flutt
út, hangið kjöt ekki heldur.
Væri þó vafalaust hægt að fá
markað fyrir hvorttveggja, ef ó-
sleitilega væri að því unnið.
Saltkjötið er alt verkað á
sama hátt, »sterk«-saltað. Fað
verður því svo brimsalt, að ó-
ætt er nema afvatnað sje. Vita
allir að kjötið missir mikið,
bæði aö næringargildi og keim
við að afvatnast. Tilallrar ham-
ingju eru Norðmenn fíknir í
saltmeti svo að þessi mikla sölt-
un stendur ekki markaðnum
fyrir þrifum. En eins og áður
er sagt verðum vjer að vera við
því búnir, að fyrir markaðinn
taki í Noregi. Er þáhendinæst,
að breyta til um saltkjötsverk-
unina, meðan annar útflutning-
ur kjöts er ekki kominn í full-
komið horf. Skal að þessu vik-
ið nokkru nánar.
Fyrir 20 árum, þegar bænd-
ur breyttu búskaparlagi sinual-
ment í núverandi horf, var góð-
ur markaður fyrir »ljett«-saltað
kjöt í Danmörku. Hjelst svo í
nokkur ár. En misbrestir þóttu
verða á þessum markaði, þvi
að kjötið reyndist oft skemt
þegar þangað kom. Var þvi
kent um að kjötið væri ekki
nógu mikið saltað. Af þessu
leiddi að menn þorðu ekki að
eiga á hættu að flytja út ljett-
saltað kjöt, en tóku upp hina
aðferðina, að sterk-salta það
alt. þetta varð til þess að spilla
markaðnum í Danmörku og
varð kjötsalan með ári hverju
einskorðaðri við Noreg.
En ekki var björninn unninn,
þótt kjötið væri brimsaltað. Við
og við voru að koma fram
skemdir á »sterk-saltaða« kjöt-
inu. Rannsóknir leiddu í ljós,
að skemdirnar áttu ekki rætur
sínar að rekja til söltunar, held-
ur ýmislegs annars, sem menn
höfðu ekki gert sjer grein fyrir.
Ef fjeð er þreytt þegar því er
slátrað getur það orsakað »súr«
í kjötinu. fá var og fyrrum al-
gengt, að kjötið var ekki nægi-
lega kælt, þegar það var lagt
niður. þrifnaðar var ekki gætt
sem skyldi, meðan ekki voru
sláturhús nema á stöku stað.
Alt hefir þetta stórum breytst
til batnaðar. Nú eru viðast hvar
komin sláturhús, mesta þrifnaöar
er gætt við alla meðferð kjötsins
og vandlega litið eftir því, að
kjötið sje hvorki saltað niður
áður enn það er orðið fyllilega
kælt, nje heldur. að það bíði
söltunar svo lengi, að hætta sje
á skemdum af þeim sökum.
Það er því alls ekki gefið, að
þótt oft hepnaðist illa að flytja
út »ljettsaltað kjöt« fyrir 15—20
árum, með því slælega eftirliti,
sem þá var á verkun þess,
sláturhúsleysi og óþrifnaði al-
ment, þá þurfi svo að vera nú.
Það er meira að segja ólíklegt,
að svo muni vera. Hitt er skilj-
anlegt, að menn væri ófúsir að
breyta verkunar-aðferðinni með-
an álitið var að Noregsmarkað-
urinn væri tryggur og til fram-
búðar.
Hjer lieima fyrir geymist kjöt
óskemt til vors, þótt það sje
helmingi minna saltað en út-
flutningskjötið. Það er því ó-
hugsandi, að ekki mætti flytja
út eitthvað af kjötinu miklu
minna saltað enn nú er til
skjótrar neyslu. Ætti að mega
takast að endurlifga markaðinn
fyrir »ljettsaltað« kjöt í Dan-
mörku og sjálfsagt að tilraunir
sjeu gerðar í þá átt.
Nú er svo komið, aö Danir
lita varla við saltkjöti hjeðan.
Af þeim 4000—5000 tunnum,
sem árlega eru fluttar til Dan-
merkur, er mikill hluli flutt út
aftur til Noregs. Yfirleitt neyta
Danir ekki íslenskra afurða.
Aftur á móti er meiri hluti neyslu-
vara, sem til landsins flytst,
keypt frá Danmörku. Danir
leggja sig mjög fram til að auka
viðskiftin milli landanna enn
meir. Pess verður að krefjast
af þeim, að þeir greiði fyrir sölu
á afurðum vorum þar í landi.
Annars er ójafn leikur.
Sambandið er nú orðið stærsti
kjöt-útflytjandi hjer á iandi.
Verður helst að líta þangað til
forgöngunnar. Skal ekki, að ó-
reyndu, efast um áhuga þeirra,
sem þar fara með völdin. Auð-
vitað yrði að fá undanþágu frá
núgildandi ákvæðum um með-
ferð á saltkjöti, að því er snertir
útflutning á ljett-söltuðu kjöti.
Ælti sú undanþága að fást, þegar
um mikilvæga umbóta-tilraun
er að ræða, [hvort sem Sam-
bandið, eða einhver annar, riði
á vaðið. Einnig væri sanngjarnt,
að ríkið ábyrgðist halla, sem
verða kynni af hæfilegum kjöt-
útflutningi til þess að gera full-
komna tilraun í þessa átt, og í
fullu samræmi við þá ábyrgð,
sem rikið hefir tekið á sig út af
tilraunum þeim, sem gerðar hafa
verið um útflutning á kældu
kjöti og lifandi fje. Áhættan er
ekki mikil.
Framtíð krónunnar.
Framtið peninganna í þeim
löndum, sem komist hafa veru-
lega niður fyrir guligengi, er
eitt af þeim vandamálum, sem
nú hafa um hríð verið á dag-
skrá með fjármálaspekingum
heimsins. Og er það ekki neitt
undarlegt, því að hjer er áreið-
anlega eitt erfiðasta viðfangsefn-
ið, sem nú bíður úrlausnar.
Hjer hefir þetta mál lítið
komið til umræðu enn. Jón
Þorláksson víkur að vísu að
þvi i niðurlagskafla bókar sinnar
»Lággengi« og á siðasta þingi
kom það dálítið til umræðu en
þó mest óbeinlínis. En að þvi
fer nú samt að reka hvað af
hverju, að menn hjer verða að
fara að gera sjer ljóst, hvað í
málinu felst. Hitt er annað mál,
að heppilegast mun fyrir málið, að
menn byrji ekki á| því að komast
að niðurstöð unni, eins og gert hefir
verið í »Tímanum«, heldur
byrji á athugun málsins og láti
niðurstöðuna verða eftir því.
Jeg ætla mjer nú ekki að
komast að niðurstöðu i þessu
greinarkorni, en mig langar til
að setja fram nokkrar athugan-
ir á málinu.
Undirstaðan.
Varðar mest til allra orða
undirstaðan sje rjettlig fundin.
Hugmyndir manna um verð-
mæti gjaldeyrisins sýnast ekki
vera alveg heppilegar ávalt. Áð-
ur en stríðið velti öllu i rúslir
voru menn orðnir vanir því, að
peningar hvers lands stæðu i
ákveðnu hlutfalli við peninga
annars lands. íslensk króna var
jafngild öðrum Norðurlanda-
krónum. Hún gilti gegn þýsku
marki i hlutfallinu 100 móti 89
h. u. b., gegn franka 100 móti
71 o. s. frv. Það var gullmynt-
fóturinn sameiginlegi, sem hjelt
þessu hlutfalli óröskuðu. Gull-
þyngd peninganna er ákveðin i
þessu hlutfalli, og gerir það að
verkum, að meðan virkilegur
gullmyntfótur gildir getur hlut-
fallið aldrei raskast nema sem
því nemur að flytja gull milli
landanna, en það er svo lítið,
að nálega gætir ekki.
En stríðið og afleiðingar þess
kiptu burt þessari undirstöðu,
gullmyntfætinum. Hann gilti
að vísu á pappirnum, en engin
þjóð innleysti seðla sína með
gulli, og því var gullmyntfótur-
inn í raun rjettri afnuminn.
En þó að menn hafi kannast
við þetta, þá er samt sú hug-
mynd eftir sem áður rótgróin 1
flestum, að eitthvert »eðlilegt«
hlutfall sje milli gildis peninga
ýmsra landa. Mönnum finst t.
d. að krónur Norðurlanda eigi
»eðlilega« að gilda jafnt, og það
eins þólt reynslan sýni alt ann-
að, að »eðlilegt« verð pund ster-
ing sje rúmar 18 krónur þó að