Vörður - 29.08.1925, Blaðsíða 4

4
T ö R Ð U R
þegar Óiafur Friðriksson var
tekinn höndum haustið 1921.
Fjelagsskap JónasarogTryggva
Ijet hann sjer fátt um finnast
og bar þann kross í hljóði.
Hann vakli meira að segja máls
á þvi i fjelaginu »Stefni«, að hjer
væri mikil þörf á ihaldsflokki
til þess að berjast á móti öfga-
stefnum þeim, sem væri að ryðja
sjer til rúms í þjóðfjelaginu.
Rannig var Kiemens áður en
hann varð ráðherra fiokkanna,
sem hann hafði verið í and-
stöðu við.
En hvað skeður?
í einu vetfangi varpar hann
sínum fyrra manni fyrir borð,
selur sig á vald Jónasar og
jafnaðarmanna með húð og hári,
gerist eldheitur framsóknarmað-
ur og gengur þar fram fyrir
fylkingar í hverri atrennu. Hann
bauð sig fram fyrir flokkinn og
»það tókst að koma« bonum
að — á kostnað Gunnars á
Selalæk.
Mikil eru afrek tengdaföður
yðar, Tryggvi Þórhallsson! Mig
furðar ekki þótt þjer sjeuð á-
nægður með hann nú, þegar
hann afneitar sjálfum sjer svo
rækilega, tekur á sig hinn þunga
kross og fylgir yður eftir.
En hvar eru týndu miljón-
irnar? Zejphyros. ,
íslensku þjóðlögin,
Neðanskráð brjef hefir að
geyma athugasemdir og hugleið-
ingarút af greininni »Jón Leifs«
í siðasta tbi. Varðar.
Brjef þetta vil jeg, málefnis-
ins vegna, birta alveg óbreytt.
Á. M.
Kæri herra 1 Jeg þakka grein
yðar í siðasta Veröi og vil nú
skýra stuttlega frá afstöðu minni
til þessa máls, svo að einkis
misskilnings verði vart.
. . . Jeg hefi áður reynt að
útskýra það, að þjóðlög eru
ekki list, heldur listarefni. Þó
er eðlilegt að menn noti orðiö
list i islensku máli, þvi að mál-
ið gerir ekki greinarmun á »mu-
sik« og »kunstmu'sik«. En þjóð-
lögin eru frumefni hugvitsins,
»geni»-leiftur þjóðernisins og
náttúrunnar, óræktaður eða lítt
ræktaður jarðvegur, sem má
þroska óspiltan sem wnáttúru-
músik«. Það mun rjett vera, að
tvísöngurinn og sálmalögin hafi
að mestu lifað norðanlands og
vestan, lítið austanlands og jafn-
vel alls ekki sunnanland3. Þó
skal farið varlega í að fullyrða
neitt um það, því að menn eru
farnir að skammast sin fyrir
islensku þjóðlögin og fara í fel-
ur með þau. Húnvetningar hafa
lengi verið álitnir mestu kvæða-
menn og tvísöngsmenn lands-
ins. En nú hafa margir sagt
mjer að Skagfiröingar sjeu öllu
meiri kvæðamenn og gleðimenn
hinirmestu. Það varfrændi minn
Jón Lárusson á Refsteinsstöðum
í Húnaþingi, sem kvað fyrir
mig, ekki 30, heldur um 130
stemmur. Það má geta þess að
sá maður hefir svo háa tenor-
rödd (hann komst alla leið upp
á físs), að hann væri nú orð-
inn miljónaeigandi, hefði hann
notið listkenslu í söng á yngri
árum. Bróðir hans Hjálmar trje-
skurðarmeistari Lárusson, sem
nú er í Reykjavík, kann 142
stemmur. í ferðinni heyrði jeg
um 10 kvæðamenn, en nokkra
heyrði jeg utan ferðarinnar1, alls
líklega um 220 stemmur. Eins og
jeg skýrði frá í Skírnisritgerð
minni 1922 er fallandinn aðal-
einkenni rímnalaganna. Fallandi
óspiitra rímnalaga er ávalt takt-
breytingafallandi. Jeg skrifaði upp
um 30 mismunandi taktbreyt-
ingafallanda. Nokkrar tilraunir
gerði jeg til þess að skrifa upp
lónana, en jeg fer mjög varlega
í það í byrjun, því að það er
nærri alveg ómögulegt án þess
að skemma lögin. Það er bæði
um »millitóna«, hnykki, »vibrat-
ionir« og »glissando« að ræða.
Nokkur þessi einkenni hefi jeg
reynt að skrifa upp. En jeg
vona að jeg fái seinna færi á
að skýra opinberlega frá öllu
er að þessari rannsókn þjóðlag-
anna lýtur. Annars finst mjer
að þjer ættuð að birta opinþer-
lega nöfn þeirra manna, sem
mest kváðu fyrir mig í ferðinni,
svo að þeir verði metnir að
makleikum. Þeir eru þessir :
Jón Ásmundarson, i Norðtungu
í Borgarfirði. Hann lærði mik-
ið af Guðrúnu móður sinni
sem nú er komin yfir nírætt
*) Jón bankagjaldkeri Pálson og
Jón læknir Jónsson hafa líka tekið
nokkuð á hljóðritaraog sýnt mjer pá
velvild að mega verða þess njót-
andi.
og býr á Hermundarstöðum í
Þverárhlíð.
Ouðjón Jónsson f Fornahvammi.
Lærði hann einnig mikið af
Guðrúnu þessari, en kvað þó
ekki alveg á sama hátt og
Jón.
Sigurbjörn Björnsson á Geitlandi
(við þjóðveginn) í Húnavatns-
sýslu.
Ólafur Bjarnason i öxl eða á
Akri.
Jón Pálsson (líka náfrændi minn)
á Akri.
Ágúst Sigfússon í Stóradal.
Mætti vel aðra telja, eins og
t. d. þá Sporðsbræður. Um ýmsa
fleiri Húnvetninga heyrði jeg
gelið, sem jeg ekki gat náð til.
Það má sjá á þessu að rímna-
kveðskapurinn er vel lifandi.
En af tvisöngnum er sorgar-
saga að segja. Hann virðist vera
alveg á takmörkum lífs og dauða.
Jeg heyrði mjög litið af honum
og þá mest ófullkomnar tilraun-
ir. Mjer var að eins sagt frá
tveim tvísöngsrnönnum, en jeg
gat ekki náð til þeirra. Það eru
þeir Böðvar Þorláksson póstaf-
greiðslumaður á Blönduósi og
Kristján Blöndal á Gilsstöðum.
Væri óskandi að menn glæddu
nú rækilega þann eld, sem eftir
er í öskunni.
Þjer þakkið mjer alt of mik-
ið. Það sem jeg hefi aðhafst í
þessa átt er ekki nema byrjun-
artilraunir og jeg verð að játa,
að það sem jeg hefi aðallega
gert í þessum efnum, er að taka
upp þennan neista tónlistarefn-
isins í tónsmíðar mínar, jafnt í
þær stærri sem smærri; með
öðrum orðum: jeg hefi í raun-
inni að eins verið að leita að
sjálfum mjer eða að drögum
míns eigin listarefnis. Alþjóð
manna og þá um leið jeg sjálf-
ur eigum enn öðrum jnanni
mest að þakka i þessum efnum.
Það var sjera Bjarni Þorsteins-
son á Siglufirði, sem fyrir hálf-
um mannsaldri tók rjetta stefnu
í þessum efnum og safnaði þjóð-
lögum eftir mætti. Það er eng-
inn vafi á því að honum tókst
það 'eins og kostur var á. Hvorki
hann nje aðrir hafa verið á-
nægðir með stóru bókina hans,
»íslensk þjóðlög«, en hún er þó
það verk, sem ekki hefir verið
þakkað sem skyldi. Sjerstaklega
á seinni tímum hafa kröfurnar
til slíkrar rannsóknar vaxið
mjög og ýmsar leiðir hafa opn-
ast og hefir það auðvitað einn-
ig dregið nokkuð úr gildi verks-
ins.
Þjer talið um »nýlísku tón-
lög íslenskra höfunda«. Ef bor-
ið er saman við þjóðlögin okk-
ar, eins og þjer gerið, þó má
segja að um nýliskulög sje að
ræða, en á heimsmælikvarða til-
heyra lögin að mestu leyti dansk-
þýskri stefnu einni frá miðbiki
19. aldar1. Danir hafa reynt aö
losa sig við þá stefnu og það
þurfum við að gera líka. Ann-
ars vil jeg að talaðsje meðfullu
rjettlæti um þessa íslensku tón-
lagasmiði seinasta mannsaldursi
Þeir hafa líka verið meira og
minna börn sinna tlma og bafa
lög þeirra sorglegt sögulegt gildi.
Að einu leyti hafa þau unnið
gagn. Þau hafa ekki verið mann-
lega siðspillandi og hafa að
vissu leyti verið varnargarður á
móti vændishljómslætli og svert-
ingjalögum þeim, sein annafs-
staðar eitruðu þjóðirnar. En nú
er þessi hljómsláttur farinn að
festa rætur hjer líka og þá er
ekki um aðra björg að ræða,
en þjóðlög þau, sem hjer hafa
geymst í þúsund ár og hafa á
sína visu sama gildi og aldur
sem mál vort og bókmentir. Það
mætti einkennilegt heita efþess-
ir íslensku tónlagahöfundar hefðu
allir algerlega getað afneitað þvi
listareðli sem, þjóðin hefir eða
hafði geymt í 1000 og má það líka
einstaka sinnum sjá bregða fyr-
ir íslenskum þjóðlagablæ, en þó
alveg á huldu og af tilviljun og
svo sjaldan, að það erekkiauð-
fundið. Ekki eru þessi óþjóð-
legu lög heldur list og vita höf-
undarnir sjálfir það ekkimanna
sist. Jeg hefi getið þessara manna
í úllendu riti og ræðu með vel-
vild og í sama skilningi og hjer
er frá skýrt og álít jeg að þeir
megi, án nokkurrar ádeilu, þar
vel við una og hafa fulla sam-
úð með þeim málum sem þjer
og jeg berum svo fyrir brjósti.
Þjer segið, að jeg vilji leiða
íslensku þjóðlögin »til hásætis«.
Að vísu vil jeg endurreisa þau,
einnig utan minnar persónulegr-
ar listar, en hvernig má það
takast? Eins og sakir standa
sje jeg ekki leið til þess. Fyrir
tómu bölvuðu atvinnuvafstri
') Nema lög Páls ísólfssonar, sem
bæði hann og fleiri telja til stefnu
Brahmss og Regers.
kemst jeg ekki einu sinni til
þess að ganga frá tónsmíðum
minum. T. d. þyrfti jeg nú
tveggja mánaða næði til þess
að hreinrita hljómleika mína
við »Galdra-Loft« og leikstjórar
bíða eftir ýmsum plöggum er
verkið snertir, en jeg verð að
fresta framkvæmdum um heilt
ár. Jeg er ekki að skorast und-
an skyldunni, en margar hönd-
ur vinna Ijett verk. Ef þjer og
aðrir, sem hafa áhuga ogskiln-
ing á þessum efnum, vilja fórna
endurreisninni eitthvað af störf-
um sínum, þá skal ekki standa'
á mjer.
Kveð jeg yður svo með þökk
fyrir góða viðleitni og islensk-
um óskum, yðar
Jón Leifs.
Þetta er birt til þess að ís-
lenskir kvæðamenn og alþjóð
manna sjái, eigin álit og um-
mæli þess manns, sem skilur
og metur íslensk þjóðlög, allra
manna best.
Jeg er að vísu sannfærður
um gildi þjóðlaga vorra, en jeg
veit að margir líta á þau með
lítilsvirðing. Vil jeg því leyfa
mjer að benda á að þelta er
álit manns, sem er bæði tón-
skáld og hljómsveitarstjóri. Hann
hefir hlolið mikið lof með öðr-
um þjóðum fyrir hvorttveggja,
og hann er sem vænta má
kunnugur öllu því besta, sem
til er 1 sönglist Norðurálfu-
manna.
Eann telur þjóðVóg vor dýr-
mœta eign á sinn hátt jafngóða
og tungu vora og bókmentir, sem
enginn efast um að eigi sjer fylsta
tilverurjett.
Kona hans er sömuleiðls mjög
þroskuð i sönglist og heldur
hljómleika ásamt manni slnum,
þar sem gerðar eru miklar kröf-
ur, og föðyrland hennar er
heimsins ilíesta sönglistarland.
Engu að síður metur hún þjóð-
lög vor mjög svo mikils og
finnur í þeim fegurð. Listamenn
og kunnáttumenn þekkja mæta-
vel innihald frá umbúðum. öðr-
um villir ytri búningurinn sýn.
Vera má að eigi hvíliánæstu
árum sama dauðaþögn yfir ís-
lenskri tónlist og verið hefir
undanfarinn mannsaldur. Er þá
gott að minnast þess, að fyrir
rúmum eitt hundrað árum, var
talið vafamál meðal menta-
manna, hvort íslensk tunga ætti
sjer tilverurjelt, og erlendar tung-
ur voru stældar í ritmáli. Þá var
það alþýða manna sem hjelt lífinu
í tungu vorri uns augu menta-
inanna opnuðust og viðreisnin
hófst. Eins er nú von min —
og annara, sem unna íslenskri
tónlist — að alþýða geymi lífs-
neista tónlistar vorrar, þangað
til eitthvað það kemur til sög-
unnar, sem leysir hana úr læð-
ing, Asgeir Magnússon,
Prentsmiðjan Gutenberg.
V etrarbrant.
Jafnvægi heims.
Ekkert verður að engu,
27. Eins og vænta má er flest á
huldu, sem lýtur að sveimi efnis þess,
eða »ryks«, sem berst undan geisla-
spyrnu sólnanna út um rúmið. Eigi er
líklegt að náttúran sói því. Vfsast er að
hún hagnýti það á ýmsan hátt.
Sumt af því hyggja menn að berist
viðstöðulítið inn í lofthöf reikistjarna.
Ætti það að eiga þar dálítinn þátt 1
viðhaldi ýmissa efna, sem gróðurinn
lifir á. Sólirnar eru arineldar geimsins.
Þær lffga og fæða alt sem lífsanda dreg-
ur og hafa til þess margvisleg ráð. Enn
meira berst þó að líkindum inn í hin
miklu þokuríki himingeimsins, sökum
viðáttu þeirra, og tekur á sínum tfma
einhvern þátt i myndun nýrra veralda.
Norðurljós jarðar örvast við mikil
gos f sólunni. Eykst þá geislaspyrna og
efnastreymi út um rúmið. Sumir telja
að norðurljósin stafi af ryki frá sólu,
hlöðnu rafmagni. Ætti það að safnast
með vissum hætti, að segulskautum
jarðar. Þau eru ljós í myrkrum skamm-
degisnátta heimskautabeltanna — hjer
á jörð og ef til vill um allan heim.
Loks telja sumir að samband sje
millum ryks og vígahnatta1. Liklegt er
að þeir eigi upptök sin í einhverri lind,
1) Millum vlgahnatta og halastjarna er
einnig samband. Sumir álita »höfuö« hala-
stjarna mikil vígahnattasöfn, en »halann«
aðeins ryk. Sífeldir árekstrar ættu þá að
gera höfuðin lýsandi. — Bielas halastjarna
týndist með einhverjum hætti, en á braut
hennar vita menn að er óvenjumikill straum-
ar vígahnatta. — Sumir álíta mestu sólgosin
svo öflug að gosmekkirnir eigi aldrei aftur-
kvæmt og þar sje að leita upptaka hala-
stjarna. — Annars eru þær kynlegar í flestu
og óvissa mikil um upptök þeirra og æfilok.
sem aldrei tæmist. Sumum virðist gerð
þeirra likust þvl, að þeir hafi myndast
snögglega. Öðrum sýnist samsetningin
bera vitni um að þeir sjeu myndaðir á
óralöngum tima, eins og ögn hafi bætst
á ögn ofan, á sveimi þeirra um himin-
geiminn.
Loftsteinar þessir falla óaflátanlega
niður á hneltina — einkum þó sólirn-
ar, vegna stærðar þeirra. Á falli sínu
verða þeir ofsaheitir og skila þá dálitl-
um hita, gegn hita þeim, er sólirnar
varpa út í rúmið.
Sííeld hrlngráa.
28. Væri þetta svo, þá ætti rykið í
himinngeimnum að fara áþekka hring-
rás og vatnið á jörðu vorrri. Það gufar
upp af vötnum og raklendi í ósýnileg-
um ögnum. Þær sameinast í loftinu og
renna saman i örsmáa dropa, sem hlaða
sí og æ utan á sig, uns loftið getur eigi
borið þá. Loks falla þeir til jarðar,
starfa þar ýmislegt í þágu náttúrunnar,
hverfa síðan upp i loftið af völdum
sólarljóssins og hefja nýja hringrás.
Á svipaðan hátt ætti rykið að hefjast
frá ljósgjöfum rúmsins, sveima um
geiminn í óratlð, mynda smákorn og
ef til vill stórbjörg. Falla um síðir inn
á einhvern hnött, eða fórna tilveru sinni
á altari einhverrar sólar, sem lífgar og
yljar hinn auða geim.
N i ð u r 1 a g.
89. Heimsmögnin virðast þannig heyja
eilíft stríð. Einu veitir betur á einum
stað, en öðru betur á öðrum stað.
Sundrun og sameining skiftist ávalt á.
Heimssmíðin virðist að því skapi
traustari, sem hún er betur athuguð og
jafnvægi heims er í augum nútíðar-
manna órjúfanlegt með öllu.
Ásgeir Magnússon.