Vörður - 31.10.1925, Blaðsíða 4

4
VÖRÐDR
13%. Kaup kyndara og aðstoð-
armanna í vjel haldist þó ó-
breytt. Nýmæli er það, að sjó-
menn íái sumarfrí.
Kauplækkun þessi jafngildir
því, að kaupið hefði iækkað um
8%—10% þegar samningar
runnu út, eftir því hvort skipin
hefðu stundað ísfiskveiðar eða
saltfisksveiðar.
»Vörður« mun, ef til vill, at-
huga nánar þessa tillögu, en nú
skal að eins á það bent, að svo
sýnist, sem hjer sje mjög í hófi
stilt um kauplækkun, og eigi
síður gætt hagsmuna sjómanna
en útgerðarmanna.
Svo sem lög gera ráð fyrir,
kom tillaga sáttasemjara til at-
kvæða í Fjelagi ísl. botnvörpu-
skipaeigenda og Sjómannafjelagi
Reykjavíkur, og fjellu atkvæði
á annan veg, en við var búist,
því útgerðarmenn samþyktu til-
löguna, en sjómenn feldu hana
með miklum meiri hluta at-
kvæða (620 atkv. gegn 149).
íþrótt íþróttanna.
Þar sem að Árni frá Múla,
er nú búinn »að meðganga«,
er þessum orðaviðskiftum okkar
lokið hjer í blaðinu, af minni
hálfu. En af því að það hefir
á þessu ári, veiið í annað
skiftið synt á milli Viðeyjar og
Reykjavíkur, býst jeg við að
lesendum blaðsins þyki gaman
að heyra um fleiri þolsundraunir.
Sú sundraunin, sem ílestir
hafa reynt að að leysa af hendi,
enda mesta frægð hlotið fyrir,
er að synda á milli Englands
og Frakklands, — yfir Ermar-
sund. Og hafa sennilega fleiri
freistað þess, en í frásögur er
fært. Vegalengdin er 21% ensk
míla (þ. e. 34 rastir og 593’/s
stika), þar sem skemst er sund-
ið, en sundraunin verður altaf
lengri, fyrst og fremst vegna
straums, öldugangs og brims í
lendingu. — Hefir sjórinn oft
verið svo úfinn, að margursund-
kappinn hefir fengið sjósótt á
leiðinni, og orðið að hætta þess
vegna. — Þann 25. ágúst s. 1.
voru liðin 50 ár síðan Englend-
ingurinn Mathew Wehl synti yfir
Ermarsund. Hann lagði af stað
frá hafnarbænum Dover (Eng-
landi), 24. ágúst 1875, og»lenti«
daginn eftir í Calais (Frakk-
landi), og hafði hann þá verið
á leiðinni 21 klukkustund og 45
minútur. Hann synti bringu-
sund alla leiðina. í tilefni þessa
bálfraraldar afmælis lögðu bresk-
ir íþróttamenn blómsveig á leiði
þessa brautryðjanda, er fyrstur
synti yfir Ermarsund. Þó nokkr-
um hafi síðan tekist að synda
yfir Ermarsund, þá þykir sund-
raun M. Webbs að mörgu leyti
merkilegust og það meöfram
vegna þess, að á þeim tíma var
mönnum ekki eins kunnugt og
nú, um hin ýmsu hjálpartæki,
sem þolsundsmenn nú þekkja
og nota sjer til hlífðar, t. d.
smyrsli, höfuðbúnað, andlits-
grímur, sjógleraugu o. fl.
Það var ekki fyr en 36 árum
seinna, að T. William Burgess
tókst að synda yfir Ermarsund.
Það var 5. september 1911, sem
hann lagði á stað frá Dover.
Hann var 22 kl.st. og 34 mín.
á leiðinni að »Cap Griz Nes«
(Frakklandi) og synti yfihand-
ar hliðsund. Átján sinnum áð-
ur var hann búinn að reyna
þessa þolsundraun, en án árang-
urs. í nítjánda skiftið tókst hon-
um það, og kom þar vel í ljós
þrautsegja Bretans.
Hinn þriðji, sem leysti þessa
sundþraut af hendi var Henry
Sullivan. Hann lagði einnig af
stað frá Dover. Pað var 5. ág.
1923, og var hann á leiðinni
26 kl.st. og 50 mín. Viku seinna
C1/*) synti ftalinn S. Tirscboahi
yfir Ermarsund, og var að eins
16 /cl.st. og 33 mín. á leiðinni,
og er það met, í þessu þolsundi.
Hann er sá fyrsti sem byrjar
sundið frá meginlandinu (Frakk-
landi). Sagt er að hann hafi
synt bringusund, 32 sundtök á
mínútu. Hann hafði áður reynt
að synda yfir Ermarsund, árið
1922, en gafst upp, er hannátti
eftir ófarna % röst.
Þann 8. sept. 1923, sydti Ame-
ríkumaðurinn Charles Toth frá
»Cap Griz Nes«, og »lenti« í
St. Margarets-flóa, sem er nokkr-
um röstum norðan við Dover.
Hann vai^ 16 kl.st. og 54 min.
á leiðinni, og kom það því aft-
ur í ljós að betra er að þreyta
sundið frá Frakklandi en Eng-
landi. Sjávarhiti i Ermarsundi
er venjulega yfir 20 stig C , en
var í þetta skifti að eins 14 st.
og hefir aldrei áður verið synt
yfir Ermarsund í svo »köldum«
sjó. — Fleiri áundgörpum, en
hjer hafa verið nefndir, hefir
ekki enn tekist að synda yfir
Ermarsund. — Bein Iína á milli
hafnarbæjanna Calais og D»ver
er um 41 röst, en frá Cap Gris
Nes til Dover er um 38 rastir.
En eins og gefur að skilja rek-
ur sundmaðurinn fyrir »veðri
og vindi«, svo sundleiðin yfir
Ermarsund veröur altaf langt-
um lengri, eins og áður er sagt.
Fyrir nokkrum árum reyndi
hin heimsfræga sundkona, An-
ette Kellermann að synda yfir
Ermarsund, en tókst það ekki.
Síðan hafa margar sundmeyjar
freistað þess, t. d. reyndu þrjár
það í sumar, en engri hefir enn
þá tekist það. Nú er mestur á-
hugi fyrir því meðal sundmanna,
að vita hvaða kona verður fyrst
til þess að synda á milli Eng-
lands og Frakklands. Og getur
verið að jeg láti lesendur blaðs-
ins vita um árangur þessara
srndrauna siðar, ef rúmblaðsins
leyflr. Bennö.
Kappskákirnar milli íslendinga
og Norðmanna, eru nú byrjað-
ar. Af okkar hálfu tefla aðra
skákina þeir Brynjóljur Stef-
ánsfon, Sigurður Jónsson og
Guðmundar Bergsson, en hina
þeir Eggert Gilfer, Erlendur
Guðmundsson og Pjeiur Zóp-
hóníasson.
Landhelgisbrot. Islands Falk
tók fyrir nokkrum dögum, 3
þýska togara í landhelgi fyrir
sunnan land. Fjekk einn þeirra
7000 kr. sekt, hinir 12500 kr.
hvor.
Hljómleikar. Hinir ágætu og
vinsælu listamenn Páll lsólfsson
og Emil Thoroddsen efna til
hljómleika í Nýja. Bíó kl. 3 á
morgun. Ætla þeir að leika sam-
an á tvo flygla fræg tónverk
eftir Bach, Sinding og Saint-
Saens.
Sjera Björn Þorláksson prestur
að Dvergasteini, hefir, sam-
kvæmt beiðni sinni, fengið lausn
frá prestskap frá næstkomandi
fardögum að telja.
Jakob Krlstinsson og frú hans,
voru meðal farþega á Botníu til
útlanda í fyrradag. Ætla þau fyrst
um Leith til Lundúna, þaðan
til Parisar og til Ítalíu. Dvelur
frúin í Ítalíu meðan sjera Jakob
fer til Egyptalands og Indlands.
Ætlar hann að dvelja hálfsmán-
aðartíma í Egyptalandi og sex
vikna tíma í Indlandi.
Prestskosning. Nýlega var kos-
inn prestur að Stað í Súganda-
firði sjera Halldór Kolbeins í
Flatey á Breiðafiröi með 133
atkv., af 167, sem greidd voru.
Sjera Helgi Árnason past. emer.
fjekk 33 atkv., en eitt atkv. var
ógilt.
Frá Isafirðí. (Slceyti 26. þ. m.):
Taugaveikin breiðist hjer út.
Fimtán sjúkdómstilfelli. Álitið
er að veikin hafi breiðsi hjer
út frá mjólkursölu bæjarins, en
ekki fullvíst um hin eiginlegu
upptök hennar. Einn þeirra bæja,
er hingað flytur mjólk grunaður
og settur í sóttkví. Botnía krafð-
ist heilbrigðisvottorðs af hverjum
farþega hjeðan.
Stórflæði varð i siðustu viku í
Bolungarvík. Braut það fiskhús
Pjeturs Oddssonar og tók mikið
af fiski út.
Prentsmiðjan Gutenberg.
Baldvin Einarsson
Aktýgrjasmiður
Hverfisgötu 56 A. — Rvík
un. Hitt kváðu þeir ókleift að
gjalda sama kaup og verið hefði,
en sæta 30°/o verðfalli afurð-
anna. Lauk samningum svo, að
fulltrúar sjómanna neituðu allri
lækkun.
Kom þá málið fyrir sátta-
semjara, hr. bankastjóra Georg
Ólafsson. Átti hann marga fundi
með aðiljum, en tókst þó eigi
að koma á sættum, enda ber
mikið á milli. Barhann þá fram
miðlunartjllögu þá er hjer fer
á eftir:
»Samningur milli Fjelags is-
lenskra botnvörpuskipaeigenda
og Sjómannaíjelags Reykjavikur,
dagsettur í Reykjavík 1. október
1924, haldist óbreyttur til 1. fe-
brúar 1926. Frá þeim degi til 1.
október 1926 gildi sami samn-
ingur með eflirgreindum breyt-
ingum:
1. gr. Mánaðarkaup skal vera:
hásetar (lágmarkslaun) kr. 226,00
— tvö hundruð tuttugu og sex
krónur —, matsveinar kr. 297,00
—tvö hundruð niutíu og sjö krón-
ur —, aðstoðarmaður í vjel kr.
360,00 — þrjú hundruð og sex-
tíu krónur —, kyndari kr. 336,00
— þrjú hundruð þrátíuog sex —,
hafi hann stundað þá atvinnu
samtals sex mánuði. Kaup óvans
kyndara skal vera kr. 300,00 —
þrjú kundruð krónur.
2. gr. Aukaþóknun sú fyrir
lifur, sem um ræðir í þessari
grein, skal vera kr. 26,00 —
tuttugu og sex krónur — fyrir
hvert fat.
4. gr. Aftan við greinina bæt-
ist: Ennfremur fái hver háseti,
matsveinn og kyndari viku sum-
arfrí með fullu kaupi, ef hann
hefir unnið samfleytt í 10 mán-
uði hjá sama útgerðarfjelagk.
Samkvæmt þessari tillöguhald-
ist kaupgjald óbreytt til 1. febr.
að ári, en falli þá um rúma
V etrarbraut.
Sólstjörnur,
Tvistirni.
36. Árum saman þreytti Herschel við
að mæla fjarlægð til einhverrar sól-
stjörnu. Vildi hann vita hvort stjörnur,
sem ætla mætti nálægar, gengjust ekki
fyrir. Mældi hann því nákvæmlega
stigatal millum ýmsra tveggja stjarna,
sem báru næstum því saman. Bjóst
hann þá við að millum þeirra lægi
mikið djúp og væri hin minni svo
langt að baki hinni stærri, að afstöðu-
breyting sæist frá gagnstæðum ásendum
jarðbrautar vorrar.
Eigi fann Herschel það sem að var
leitað. Hann fann engar sveiflur er svar-
að gætu til hreyfingar jarðar vorrar á
braut sinni. En í stað þess fann hann
aðrar afstöðubreytingar, meðal ýmsra
þessara stjarna, sem gáfu ástæðu til
þess að ætla, að þær væru nátengdar
innbyrðis. Hann fann tvístirni, um 800
að tölu og gat leitt líkur að því, að
um 50 af þeim gengju kringum eina
og sömu þungamiðju.
Örfá tvístirni sjást með berum aug-
um. Þó munu flestir sjá að stjarnan
Mizar — sem er næst yst í stangarenda
Vagnsins stóra — hefir dálitla fylgisól.1
Hún heitir Alcor.
Tvísólir hafa oftast mikinn stærðar-
mun. Þó er ekki hægt að álíta hina
minni reikistjörnu, vegna þess að þunga-
miðja kerfisins liggur ekki í aðalsól-
inni, heldur í geinanum á milli þeirra.
Báðar ganga utan um þá sömu þunga-
miðju. '
Brautir tvísólna eru mjög langar. Að
eins 2 ljúka umferð sinni á skemri
tíma en 10 árum. Flestar hafa mörg
hundruð eða þúsund ára umferðar-
tfma.
Uppgötvun tvísólna þótti . fengur
mikill. Sannaðist þá til fulls að þunga-
lögin gilda eigi að eins í voru sólkerfi
heldur víðsvegar í rúminu.
Nú þekkja menn um 18000 samstæð-
ur stjarna,2 sem ætla má að yfirleitt
sjeu tvístirni. Einstöku geta þó verið
hver annari alveg óháðar og að eins
borið næstum því saman. Stjörnufræð-
ingar telja það samt æði sjaldgæft.
Tvístirni eru mjög fögur á að sjá.
Oftast hafa sólirnar mismunandi lili.
Menn hafa orðið varir við reikistjörn-
1) Hundastjarna og Alfa í Finngálkni eru
tvístirni, en fylgihnettir þeirra sjást ekki
með berum augum.
2) Uppgötvuð tvístirni eru þannig þrefalt
fleiri en allar stjörnur, er sjást með berum
augum, alstaðar af jörðunni-
ur í námunda við sumar og má ætla
að þeir heimar sjeu dýrlegri en hægt
er að gera sjer í hugarlund.
Braytiatii'ni.
37. Stjörnur eru til sem breyla ljós-
magni sínu með ýmsu móti. Nefnast
þær einu nafni breytistirni.
Stjörnum þessum hafa menn leitast
við að skifta í flokka. Pickering skiftir
þeim svo :
I. Stj'érnur sem bírtast skyndilega tg smá-
dofna síðan eða nýjar stjörnur.
Stöku sinnum hirtast nýjar stjörnur
og vekja bæði undrun og aðdáun. Þá
er að líkindum heimur að fæðast eða
heimur að farast.
Einna kunnust er Tyge Brahesstjarna,
sem kom í ljós, alt í einu, hauslið 1572.
Hún varð björtust allra stjarna himins-
ins. Hjelst það nokkrar vikur og sást
hún um hódag. Tyge Brahe staðsetti
hana mjög nákvæmlega. Nú finstísjón-
pípum, á þeim stöðvum, lítil breylileg
stjarna af 11. slærð. Hyggja menn að
það sjeu leyfar þessarardýrðlegustjörnu.
Orsakir nýrra stjarna þekkjast eigi til
hlýtar. Mikið er um þær ritað og verð-
ur vikið síðar að því.
II. Stjörnar með löngum, hálfvegis hátt-
bundnum Ijósmagnsöldum.
Stjarna, sem nefnist Undrasljarua í
Hvalsmerki, er ein af þeim.
Ljósmagn hennar sveiflast á milli 3.
og 9. stærðarflokks og varir ljósmagns-
aldan að meðaltali 11 mánuði. Bæði
tímalengd og birtuinagn er þó breyti-
legt eða endurtekst eigi alveg eins.
Víða um himinn eru þessu lfkar
stjörnur. Þær skýrast og fölna til skiftis.
Pær breyta sí og litum og litrofi. Alt
ber vitni um ógurlegar byltingar í iðr-
um þeirra. Höfuðskepnur náttúruunar
ganga þar ferlegum hamförum, en lítið
eitt slotar þó við og við.
Skýring Turners er nú talin sanni
næst. Hún er sú að flekkir miklir valdi
breytingum Ijósmagnsins, líkir flekkjum
sólar vorrar, sem ná hámarki 11. hvert
ár. Pó er 'alt þetta langtum æstara.
III. Stjörnur með stuttum, öliáttbundnum
Ijösmagnsöldum.
Ein af þeim er Alfa í Orion. Ljós-
magnsöldur þeirra stjarna ganga ótt og
óskipulega. Ljósmagnið breytist þó eigi
svo, að nemi heilu stærðarstigi.
Pessu valda einnig flekkir, að áliti
manna. Á. M.