Bjarmi - 01.11.1908, Blaðsíða 6

174
B .1 A B M I
þar sem ávextirnh' urðu svo góðir og milslir
og varanlegir, eins og raun vaið á.
Hór er ekki rúm til að rekja það mál til
hlítar, en þar runnu einlcum þrjár stoðir un'dir.
Hin fyrsta var lifandi trú, önnur var ást á
fornmentum og tungu Grikkja og ltómvorja
og hin þriðja var ást á íslenzkri tungu og ís-
lenzkum fræðinn.
Um og eftir miðja 18. iild gekk kristilcg
vakning hér yfir landið, frá krykjunnar háífu;
þá var lagður grundvöliur til mciri alþýðu-
fræðslu og aukinnár skólamentunar. Sú vakn-
ing kom frá Danmörku og var Harboo prcsf-
ur, síðar byskup, frumkvöðull liennar. Til
þess að alþýða manna gæti leszð ritningúna
og önnur guðleg fræði, þá var gcngið ríkt
eftir, að hvert mannsbarn yrði lesandi og jók
það mjög heimilisfræðsluna og sjálfsfræðsluna.
Upplýsingarmennirnirliagnýttusérþáhreyfingu,
því moð henni var greiddur vcgur fyrir því,
að alþýða manna gæti losið rit þeirra og fært
sér þau i nyt, og margan nytsaman fróðleik
færðti þeir, þrátt fyrir alt, óupplýstri alþýðu
og ekki mcinuðu þcir honni beldur að lesa
hin þjóðlegu fræði, heldur gengust þcir fyrir
útgáfu íslenzkra fornrita.
En upplýsingamennirnir þóttu býggja nokk-
uð i lausu lofti lærdóm sinn, cn ekki
á hinu trausta fombi rgi latneskra og grískra
bokmenta og tungú. l'cttu loiddi til þcss að
hin réttncfnda ofurást miðaldanna á þeim
fneðum ondurvaknaði við háskðla og latínuskóla,
því að allur lærdómur þótti undirstöðulaus,
ef liann bygði.st okki á þessum gullaldarbók-
mentum.
Alt þotta þront sem nú var talið rann sam-
an j Bessastaðaskóla. Og ef vér lítum til baka,
þá er sá maður uppi á 18. öldinni mcðal.þjóð-
ar vorrar, sem hafði þctta alt til að bera.
Það var Eggert Olafsson. ITann var upptýs-
ingarmaður og orti meðal annars fr.æðsluljóð
handa alþýðu (Búnaðarbálkur, íslajid) og cng-
inn gat unnað íslenz.kri tungu og islenzkum
fornmcntum licitar on: bann; en bnnn’iláðist
líka að gullöld Grikkja og Rómvcrja, en á
8Íðari árum var hann þrcyttur orðinn á skyn-
somistrú og nasviti upplýsingarmahna og gerð-
ist heittrúaður kristinn maður. Eggort dó á
bezta skciði, cn bændasonaflokkurinn, scm bann
hafði fylt anda sínum og krafti. lifði áframi
En það var líka dariskur maður, hinn frægi
málfræðingur RasmusRask, sem efldi binnþjóð-
lega fræðaáliuga, sem vaknaði með Eggert
Ólafssyni. Hánn' var frumkvöðull að stofnun
þins íslenzka Bókmontafélags og samdi fyrstur
manna íslcnzka málfræði, or síðar varð grund-
■völlur reglulegrar íslcnzkukenslu i skólunum.
Eggert Ólafsson var fyrirmyndarmaður
Bossastaðairianna. „Hulduljóð11 Jónasar Hall-
grímssonar bera beztan vottinn um ástarþol
skólans til þossa fræga fyrirrennara.
Hin næma tilfinning skólamanna fyrir fcg-
urð og kral'ti grískra og latneskra bókmenta
og tungu hefir og glætt tilfíneingav þeírra
fyrir móðurmálinu og fornritunum íslenzku.
Ef lærður maður á þéim tíma vildi láta sér
segjast vol í ræOu cða riti eða finna orðum
sínum góðan stað, þá var oitthvert latneskt
eða grískt snillyrði ósjálfrátt komið fram á
varir Jiahs, cða þá liins vogar eitthvcrt spak-
mæli cftir Snorra oða Sturlu cða úr Njálu eða
öðrum fornsögum. Hvorttveggja þótti jafn-
golt, að öðru cn því, að latneska oða gríska
glósan þótti sýna cn þá mciri lærdóm.
Grimur Thomsen heflr jafnan verið oss hin
skýrasta skuggsjá af bókmentaandanum í Bessa-
staðaskóla. Grísk-latnesk og islenzk gullöld
baldast i hcndur í kvæðum hans. Sveinbjörn
Egilsson þýöir kvæði Hómers á islensku, bæði
í bundnu og óbundnu rnáli, og lætur þar fara
samaii gríska og íslcnzka málfegurð.
Pétur bysluip hefir öll sömu einkonni. Verk
lians bora þoss Ijósust merkin. Hann ritar
þar jöfnum höndum á latínu (Kyrkjusagan ís-
lenzka) scm íslenzku, og alt mcð snild.
Hér látum vér staðar nema. Höfund og útgef-
pnda bókarinuar, som oss eru báðir kærir,
biðjum vér að virða vcl sem mælt er. Vér þökk-
um bjartanlcga fyrir söguna.
I lit ilt'
(Pýtt að meslu cllir L. II.).
Posínhisai/an 1. kap. 1—14 vers,
(Lcs 1. Mós. 1, kap.).
Hvers pörfnnmsl vér hclzt, pec/ar vér
rrnm Urrisveinar Jesú?
Dragðu skó þína af fótum þér og
gaktu liægt, því vér eruin staddir á
lieilögum stað. Hinn upprisni Drott-
inn er sladdur hjá lærisveinum sín-
um. Vér skulum lála Ijósið frá sam-
fundi þeirra og samræðum skína inn
í hjörtu vor og lýsa í fylgsnum'þeirra.
1. Itvað eru þeir að tala um? I’cir