Nýtt land - 06.03.1939, Blaðsíða 3

NYTT LAND
Mánudaginn 6. marz 1939«
Flóttinn úr sveitumim
Jónas Jónsson, ræða við sendi-
menn um þetta, og látið þá fara
til útlanda aftur án svara og án
þess að leita þeirra upplýsinga
um fjármagnsgelu þeir'ra, sem
þeir buðu fram, frá enskum
bönkum. Jónas Jónsson hafði
jafnvel rokið út frá þeim með
stóryrðum. Er þó hér á ferðinni
atvinnumál, sem út af fyrir sig
gæti gefið ótakmarkaða fram-
tíðarmöguleika fyrir íslenzku
þjóðina, leyst atvinnuleysið og
fært þjóðinni og þá fyrst og
fremst þeim, sem við sjávarsíð-
una búa, vinnu og velmegun,
því að ef slílc atvinna tækist á
einum stað mætti við búast
málmvinnslu víðar. En einmitt
nú, þegar stríðsundirbúningur
erlendis heldur uppi verði á
málmum, er tækifærið til að
befja slik tilraunafyrirtæki. en
löggjöfin getur sett þar nauð-
synleg slcilyrði fyrir málmgrefti
og útflutningi, aðbúð verka-
fólks o. s. frv. Pess má geta að
fjármagn það, sem hér er um
að ræða virðist algerlega óháð
einræðisríkjunum og engar
kröfur gerðar til ríkisstjórnar
eða landsmanna stjórnmálalegs
eðlis, eins og nazistar eru van-
ir að gera.
Við sameiningarmenn höfum
lialdið því fram, og allir þing-
menn flokksins, sem nú eru,
komið á síðasta þingi með til-
lögur um víðtækar rannsóknir
til að finna hráefni til iðju í
landinu, málma og annað. Við
álítum að samfara þeirri við-
reisn atvinnuveganna og fjár-
hagsins, sem ég hefi hent á,
beri skilyrðislaust þegar í stað
að rannsaka möguleika stóriðju
og námugraftar hér á landi og
koma þeim atvinnugreinum á
fót með tilslyrk erlends og að
svo miklu leyti, sem hægt er,
innlends fjármagns. Fullkomin
nýling auðæfa landsins fyrir is-
lenzku þjóðina á að vera kjör-
orð hinna vinnandi stétta og
þeir einir floklcar eiga að fara
með völd, sem treysta á land og
þjóð og þora að efla atvinnu-
vegi og menningu á nýjum
brautum.
I5ví verður ekki neitað að ef
slík ný viðreisnarstefna á svið-
um fjármála, viðskipta og at-
vinnuvega væri upp tekin, þá
yrðu hér á landi margar stór-
felldar breytingar og í fjármála
samböndum við útlönd. Völd-
um Hambrosbanka og banda-
manna hans og einræðis yfir
fjármála- og atvinnustjórn
landsins væri lokið, því að þau
hafa byggst á lausaskuldum
innanlands og utan, óreiðu í
viðskiptum og atvinnuvegum
innanlands, hluldrægum höft-
um og sérréttindum þeirra, er
slaðið hala saman í innsta hring
þessa pólitiska og ijármálalega
sambands. En við læki alhliða
þróun á heilbrigðum fjármála-
legum grundvelli, nýtt líf í öll-
um atvinnuvegum, aukin at-
vinna og velmegun. Og á utan-
ríkispólitíska sviðinu yrði ís-
land í röð þeirra landa, sem ör-
uggust viðskipti hafa og at-
vinnuvegi, og standa á lýðræð-
isgrundvelli, þeirra ríkja, sem
ekki hugsa til valdrána á fs-
landi. Samhliða viðreisn at-
vinnuveganna yrði þá þes.si
stefna til þess að styrkja sjálí-
stæði og frelsi landsins og losa
það undan þeim liættum mörg-
um, sem nú grúfa yfir því.
En til þess að korria þessum
málum í framkvæmd svo að
gagni kæmi fyrir almenning,
þyrfti sterka samvinnu hinna
vinnandi stélta og lýðræðisafl-
anna 1 Jandinu, hvaða flokki
sem þau nú tilheyra.
Jafnhliða öflugri þróun at-
vinnuveganna yrði að fylgjast
þróun einhuga verklýðssam-
taka, alhliða samvinnufélags-
skapar og annars menningarfé-
lagssskapar alþýðu manna.
Sterkasta stoð rikisstjórnar,
sem ynni að viðreisnarmálun-
um á alþýðlegum grundvelli
yrði slík alþýðusamtök. Með
þau öfl á bak við sig væri auð-
velt fyrir þing og stjórn að hafa
nægilegt lýðræðislegt eftirlit
mfcð og taumhald á þróun at-
vinnuveganna, þannig að hér á
íslandi gæti runnið upp tíma-
bil frjálsrar, sterkrar þjóð-
legrar alþýðumenningar.
Sameiningarflokkur alþýðu,
Sósíalistaflokkurinn mun bjóða
samvinnu í þessu skyni öllum
þeim öflum, innan hinna flokk-
anna, sem vilja gera stór átök
um viðreisn þjóðarinnar og
feykja burt þeim afturhaldsöfl-
um í hinum flokkunum, sem
halda þjóðinni niðri og beygja
liana meir og meir inn á svið
einræðis, klíkusérdrægni, ó-
frelsis, og kúgunar hinna vinn-
andi stélta.
Iléðinn Valdimarsson.
Hungrið byrjar við tjóðui-hæl
kýrinnar.
Frá Búnaðar þíngi.
Fjöldi mála er nú að fá af-
greiðslu á Búnaðarþingi, sem er
að Ijúka störfum, og verður t.
d. mæðiveikimála og tilrauna-
slarfsemi í þágu landbúnaðarins
getið í næsta bl. Auk þess, sem
áður er getið má nefna ályktan-
ir þingsins um milliþinganefnd
til að endurskoða jarðræktar-
lögin (ásamt starfsreglum Bún-
aðarfél.,möguleikum til að auka
verksvið þess, og gera tillögur
um viðreisn atvinnulífs í sveit-
um), um útbreiðslu búreikn-
inga og tilhögun, athugun erfða •
leiguskilmála við Reykjavík,
rannsókn mismunandi beiti-
landa, laxár og fiskirækt, svína-
og alifuglaeldi. Viðhorf breyttra
búnaðarhátta mótar margar
samþykktirnar, en liugsun um
verndun náttúrugæða aðrar, og
skulu birt þessi sýnishorn:
Beit veldur uppblæstri,
Búnaðarþing skorar á hreppa-
búnaðarfélög í þeim landslilut-
um, sem uppblástur og eyðing
nytjalanda á sér stað, að taka til
rækilegrar atliugunar hvern þátt
of mikil beit á í eyðileggingu
landsins og senda skýrslu um
það til sandgræðslustjóra ríkis-
ins, ásamt tillögum um á hvern
hátt líldegast sé að vinna gegn
henni.
Vöruvöndun og 'verðsamkeppni
íslenzkra verksmiðja.
Búnaðarþing skorar á ríkis-
stjórnina að ti'yg'gja það, að
breppsfélögum og fóðurbirgða-
félögum séu veitt innflutnings-
og gjaldeyrisleyfi fyrir útlendu
kjarnfóðri, þegar kaup á því eru
talin liagstæðari en á innlendu.
Ennfremur séu síldar- og
karfamj ölsverlcsmiðjur skyldar
lil að meta og flokka fóður-
framleiðslu sína eftir gæðum og
ákveða fast gæðalágmark;
bannað að selja til fóðurs inn-
anlands mjöl, sem ekki fullnæg-
ir þeim lágmarkskröfum, nema
samþykki landbúnaðarráðu-
neytis og Búnaðarfél. Islands
komi til.
Smjörsamlög um allt land.
Búnaðarþing skorar á Alþingi
að lögleiða styrk til stofnunar
rjómabúa og smjörsamlaga,
hliðstæðan þeim, sem veittur er
lil mjólkurbúa. Stofnun slíkra
isamlaga er eirin þátturinn i
þeirri breytingu á bústofni, sem
nú er óumflýjanleg viða.
IX.
Þróuninni í sveitunum verð-
ur aldrei snúið við. Það verðum
við að liafa hugfast, þegar reynt
er að stöðva flóttann úr sveitun-
um, flótta fólksins og ennþá i-
skyggilegri flótta menningarinn-
ar þaðan.
Það er tilgangslaust að ætla
að skapa farsæld og menning
án markaðar fyrir afurðir, veg-
arsambands árið um kring, raf-
suðu, þolanlegra híbýla, sam-
virkra, skynsamlegra vinnu-
bragða á ræktuðu landi með
ræktaðan búpening. Kýrnefnur
með um 2000 lítra ársnyt, tað-
brennsla, sinuheyskapur ein-
yrlcjanna út um alla móa og
liálfdeigjur með eina truntu í
taumi eða þótt 2—3 séu tagl-
linýttar saman, — þetta getur
ekki borið uppi menningu fram-
ar. Það er jafnvel vafasamt, að
skepnuhirðing geti nokkru sinni
Hvað e?
í pokunum?
Viðskiptasamningur milli Is-
lendinga og Norðmanna var
undirritaður i Rvík 27. febr., en
er haldið leyndum lil 10. marz
eftir samkomulagi við norsku
fulltrúana.
Viðskiptasamningur við
Þýzkaland hefur einnig verið
undirritaður (25. febr.), og fær
eriginn að vita, hvernig hann
liljóðar. (Þýzkaland er eina rík-
ið, sem Island hefur leynisamn-
inga við. Það gæti leitt til tor-
tryggni útlendinga og þess, að
Island næði ekld „beztu-kjara-
sanmingum“ við önnur lönd).
Ritskoðun
í Sviss*
Þýzk og itölsk blöð bera það
út, að samkvæmt þýzk-ítölskum
kröfum til ríkisstjórnarinnar í
Sviss hafi verið sett á eftirlit
með þarlendum blöðum til að
tryggja, að ekki sé skrifað ó-
virðulega né ónærgætnislega
um fasistísku ríkin og hugsjónir
þeirra. Svissneska stjórnin vill
ekki játa, að liún liafi látið kúg-
ast svo, og mótmælir opinber-
lega. En heimskunnugt er, að
réynt er leynt og ljóst að knýja
fram slíkt „eftirlit“ a. m. k. í
öllum smáríkjum.
orðið sæmilega arðgæf atvinna
fyrir einyrkjann. En 3 menn í
samvinnu gætu leikið sér að þvi,
ef fjós og fjárhús væri sam-
læg, stór og eins vel útbúin og
kostur er á til verksparnaðar,
að hirða 5—10 hundruð fjár og
tugi kúa, og þá færi það að
borga sig betur en nú að standa
yfir fé. Og ef samvinnan býð-
ur slika möguleika að vetrinum,
liversu margfalt meira gæti þá
blutverk liennar orðið vor og
sumar í vélanotkun og stóraf-
köstum, eins og framtíðin lilýt-
ur að lieimta meir og meir?
Látum kyrt liggja að sinni,
livort regluleg samyrkja eða
smábýlabúskapur með sam-
vinnu á sérstökum sviðum verð-
ur almennt ofan á. Ekki er ó-
lildegt, að livorttveggja geti gef-
izt vel, og þá nokkuð eftir rækt-
unarskilyrðum og öðrum atvik-
um komið, livort arðgæfara
reynist á hverjum stað. En sam-
vinnan verður áreiðanlega nauð-
synleg og heimtar meira þétt-
býli. Hvar sem jarðhiti finnst,
verður liann notaður með lím-
anum til hitunar húsa og rækt-
unar. Afardýrar leiðslur leiða
til þess, að 4—8 fjölskyldur
verða að byggja yfir sig saman
eða í hvirfingu, með túnin út
fná í allar áttir. Nálega sömu
álirif liljóta rafleiðslur um
sveitir að liafa. Bæirnir skipast
þá i þyrpingar eða langar rað-
ir, þéttbýli eykst, en afslcekktari
bæir þylcja ekki nýtir til neins
nema sem beitarliús eða sumar-
bústaðir. Sömu knýjandi áhrif
liafa vetrarfærir vegir, mjólkur-
póstaleiðirnar, og allt það að-
dráttarafl, sem þéttbýlið hefur
eða lilýtur að eignast, svo sem
kvikmyndir, fyrirlestrar og
dansleikir um lielgar, umferða-
bókasöfn og lesliringir, iþrótta-
lif, pólitískt líf, söngæfingar.
Áður en við vitum, fær þéttbýl-
ið á sig þorpablæ. Vða setjast að
iðnaðarmenn, t. d. rafvirkjar,
járnsmiðir, skósmiðir, og
stunda búskap i hjáverkum, en
bera með sér í sveitirnar áliuga-
efni sinnar stéttar. Út frá hér-
aðsskólunum, sem eiga, eins og
A. E. leggur til, að annast jafnt
bóklegt og verklegt nám barna
og fullorðinna, breiðast þekking
og áhugamál, sem umbylta
sveitalífinu á einum mannsaldri
eða tveimur. Þetta eru aðeins
vísbendingar um eðli sveita-
Hvad liíðuF Dana í strídi?
Skuggi er yfir Daiimörku.
Fasismirin rís eins og fjallhár,
gluggalaus múr á suðurenda
liiiis lága, smáa lands og byrgir
andlega fyrir því suniar og sól.
Danir vita, að þýzki herinn
gæti unnið landið á örfáum
öögum með flola sínum á lofti
°g sjó, og ótti þeirra við þann
myrlcva á lofti gerir þá auð-
sveipa við Þýzkaland. En ef
danskir sjómenn koma á þýzkar
hafnir eða verkamenn suður
fyrir landamærin, lokast stund-
uni smugur múrsins, og þeir
Pru horfnir í fangelsi þar syðra
fyrir ógætilegt orðalag. Þelta
skapar sterka óbeit á Þriðja rik-
inu hjá alþýðu, en hjá sumum
borgurum sanria lotning. Þeir
kjósa sér sjálfum skjól í skugga
og sjá ekki sólina fyrir fasism-
anum.
Njósnir og landnáð, sem ný-
búið er að Ijóstra upp i lög-
reglu og her Dana, liafa opin-
berað, hve liætt þeir eru komn-
ir. Nálega á öllum sviðuin ná
klær nazismans leyndu ’taki.
Einn af þingmönnum danskra
sósíal-demókrata, Dalby kenn-
ari, hefur sagt sig úr ( flokki
þeirra í nazistaflokk hjá Arne
Sörensen. Sörensen var fyrir
allskömmu íhaldssamur sósíal-
demókrati, sem mikið bar á í
málgögnum dönsku stjórnar-
innar. Hinir nazistafloklcarnir
í Danmörku eru kenndir við
Fritz Clausen og hæstaréttar-
málaflutningsmanninn Piirs-
cliel, sem fram á síðasta ár var í
íhaldsflokknum og keppti þar
um forysluna. Þannig hefur
tekizt að kljúfa út úr öllum
gömlu flokkunum einhver brot,
sem eru búin til þess að steypa
Danmörku í ánauð. Og flokkur
Staunings nagar sig nú í hand-
arbökin yfir því að liafa lyft til
álirifa mönnum, sem aldrei
voru einlægir sósíalistar og
sviku. Betra þó uppskátt, en í
leyni.
Engum kom hitt' á óvart, þótt
partur afturhaídsins yrði að
nazisma. Og vitað var, að í lier
og lögreglu var það sterkt.
Saga njósnanha er langt mál.
Aðferðin og marknriðin eru
lík og í Svíþjóð. Skjalaþjófnað-
ir, oft með innbrotum, mynda-
tökur af mikilvægum stöðum,
hótanir til að kúga fé út úr
mönnuin eða láta þá hilma yf-
ir, ofsóknir gegn flóttamönnum,
lygaherferðir og skúmaskota-
áróður liafa verið fastir liðir í
starfseminni og öllum upplýs-
ingum skilað jafnótt til Þýzka-
lands. Jafnvel mannrán liafa
komið fyrir, — reynt að koma
þannig mönnum til Þýzka-
lands til að dæma þá þar. Á öllu
slíku tekur danska löggæzlan
vægt af ótta við Hitler. T. d. var
Carlis Hansen sleppt með 40
daga einfalt fangelsi fyrir
mannrán 1934.Svo varð hann að
launum þýzkur embættismað-
ur, en Kuhlmann-Yogel, flótta-
maður, sem liann liafði rænt, en
bjargaðist af tilviljun, fékk
helmingi lengra fangelsi fvrir
að liafa flúið á fölsuðu vega-
bréfi úr Þýzkalandi og sagt svo
um sig hið rétta, þegar liann
var sloppinn í lýðræðisland. I
almenningsaugum er slíkur
dómur fyrirlitleg þjónusta við
þýzka ofsóknarofstækið. Og sú
þjónusta er sífellt oftar veitt.
Pólitíslca lögreglan danska á'
ekki flekklausa sögu, síðan hún
tók til starfa 1919. Flugumenn
liennar. einkum í verklýðshreyf-
ingunni liafa ýmist átt að skipu-
leggja þar glæpi (Povl Ufferis
1919 til að fá sakarefni á leið-
togum), pranga út skammbyss-
um með niðursettu verði, þegar
lögreglan ætlar í vopnarannsókn
(mistókst tugthúsliminum Arn-
old Julius Jensen haustið 1932),
skipuleggja verkfallsbrjóta
(Villy Geslin, t. d. 1930, launað-
ur mörg ár af lögreglunni),
stunda skjalaþjófnað frá félög-
um (Anker Due, einnig lengi
launaður), njósna um varbuga-
verða útlendinga (Max Pelving,
sem sveik suðurjózka sósialista
yfir landamærin í þýzkar klær
og er nú, sem lögregluþjónn,
dæmdur drottinsviki fyrir
skjalaþjófnað í þágu nazista.
Carlis Hansen, sem getið var,
og er frægur fyrir að græða á að
selja nazistum skammbyssur,
útdeila höggvopnum úr kassa,
sem skrifað var á: „Tannburst-
ar,‘, kenna félögum sínum að
útbúa og leika sér við vítisvélar
og skvetta salmíaki í augu mót-
stöðumanna og skrifa um þá í
opinberu riti: „Við skulum
sparka þá í liöfuðið“).
Þessa spilling liefur hin á-
kveðpa vinstri stjórn landsins
umborið alveg ótrúlega, en ver-
ið viðkvæm fyrir spurningum.
I Fólksþinginu 1934 lvfti Larsen
hulunni ögn, og þá var það, sem
sá góði, frjálslyndi ráðherra
Zalile æpti úr ræðustólnum:
„Ef þér endurtakið þetta utan
þinghelginnar, skal eg sjá um,
að þér fáið refsingu og farið í
steininn.“ En í vetur er hiklaust
játað margt það svívirðilegasta,
sem pólitísku lögregluna hefir
lient. Og mörgum blöskraði
hreinskilni þessara orða um
daginn hjá Ivan Stamm, lög-
reglustjóra Kaupmannahafnar:
„Nú förum við að skilja, hvern-
ig nazistarnir gátu altaf fengið
aðvörun í tæka tíð, þegar lög-
reglan ætlaði að gera eitthvað,
sem þeim kom illa.“
Það er komið í ljós, og vekui*
óhugnað um öll Norðurlönd, að
þýzka stjórnin er búin að láta
gera spjaldskrá um danska em-
bættismenn og hugarfar þeirra
gagnvart sér. Flokkuriin þar í
sauði og hafra, þá, sem taldir
eru hliðhollir þýzkum hags-
munum t. d. í stríði, og þá sem
ótvirætt eru andstæðir nazist-
um, gefur visbendingar um fvr-
rætlanir Hitlers með Dan-
mörku í náinni framtíð, —
sennilega ekki ætlað til land-
vinninga heldur hreinnar lepp-
stjórnar þar.
memiingarinnar, sem verður að
fara i liönd. En undirstaðæ
liennar, aukin verðmæt fram-
leiðsla með tiltölulega minní
eyðslu á vinnukrafti, fæst ekki
nema með ra-ktun, námi, virkj-
un náttúrugæða og skipulagn-
ingu bvggðarinnar. Ekkert af
þessu nægir að efla eitt séra
lieldur allt í sameiningu.
X.
Lausn dægurmálanna í sveit-
um núna verður að vera í sam-
ræmi við þessar framtiSarlausn-
ir, ella verður mikið unnið fyrit*
gíg. Stofnun nýbýla og endur-
bygging jarða má ekki fram-
lcvæma eins úl i bláinn og gert
er sums staðar. Vegakerfi allra
mestu framtiðarhéraðanna þarf
tafarlaust að fara að endur-
skipuleggja í sambandi við fyr-
irhugaðar hitaveitur, rafveitup
og ræktun nýbýla. En allra þýð-
ingarmest er að efla innlendant
markað fyrir fjölbreyttar bún-
aðarvörur og tryggja með þvi
samtínris hfsskilyrði ræktunar-
héraða og kaupstaða viða um
land.
Alla krafla, sem kreppaö
fjötraði, þarf að leysa til þess,
að þróunin verði heilbrigð.
Kreppan, sem kreppulánaað-
ferðin liefur gert sitt til aðfram-
lengja í sveitum, leysist aldrei
af sjálfu sér. Skammæjar og
hættulegar lausnir eru boðaðar
af „ábyrgu fIokkunum“ í fuHií
áliyrgðarleysi, svo sem gengis-
lækkun, er stærri sauðfjár-
bændur mundu græða á, en
mjólkurframleiðendur og miklu
fleiri stórtapa, eilíf verðjöfnun-
argjöld og þvingunarráðstafan-
ir, sem ekki eiga rétt á sér nema
til bráðabirgða og liefna sín, og
loks átthagafjötrar á fátældinga
til þess að geta knúið niður
kaupgjald i sveitunum. Menn-
ingu sveitanna á sem sé að
bjarga með þvi að Iyfta þar fá-
um, vanrækja og ofurselja smá-
bændur, kúga verkafólk, traðka
á fátækEhgum.
Nei, aukin stéttaskiptíng í
sveitum er engin lausn og
liættuleg tilraun. Bændum verð-
ur að lijálpa til meiri jafnaðar
í lifskjörum. Verkafólk þýðir
ekki lieldur að ræna vinnuarði
mfeir en bændurna; slíkt hefnir
sín áreiðanlega. og það er holl-
ast, að vinnufólk læri sjálft að
reikna út arð af búi móts við
kaup og meta önnur réttindi srá
cða réttindaskort. Og það má
ekki blinda fátæklinga fyrir
þeim sannindum, að þeir eiga
helgan rétt til að lifa og niarm-
ast.
Húsabóta er víða svo brýn
]iörf, að bæði andleg og Iíkam-
leg heilbrigðj er i voða. Meðán
ekki tekst að létta þeirri neyð
i sveitum, stöðvast eldd flótt-
inn þaðan með tali um sveita-
sælu og tryggð við moldina, —
það yrði þá að innræta ti-yggð
við sælu barnakyrkings, berkla
og gigtar.
Lausn alrriúgans úr skulda-
fjötrum og verzlunararðránii,
það er eina kreppulausnin í
sveitum, engu siður en í smá-
útgerðarþorpum, — fiskilúnum
framtíðarinnar. — Aljjýðan
sjálf verður að bindast samtök-
um mn að knýja fram þá Iausn.
Það er upphafið og Ieiðín til
þess að brjótast síðar meir und-
an oki kapítalismans. Og Iivar
í flokki sem frjálshuga umbóta-
• merin standa, hljóta. þeír að
skilja, að þau samtök verða til
góðs, að þau verða að berjast
fast og að þau lieimta liðstyrk
þeirra. í samvinnufélöguin,
búnaðarfélögum, pólitískum
sveitafélögum ýinissa flokka, —
jafnvel í ungmennafélögum —,
er fyrir dyrum barátta um nið-
urdrep sveitanna eða rótfæka
endurreisn.