Nýtt land - 24.04.1939, Síða 2

Mánudagirm 24. apríl 1939.
NÝTT LAND
Krísfínn )óriSson» Dalvíb:
Eftirtektarverð raflýsing á sveitabœ
Hcfndarpólítífe
Jónasar Jónssonar
Alþjóð manna á íslandi er
þaS kunnugt, að Jónas Jónsson
er hefnigjarn. Pví hefur og ver-
iS á lofti haldið, aS honum hafi
stundum teldzt aS hefna sín. Pó
er þaS varla þess vert, aS >
orS fari af fyrr en nú.
HéSinn Valdimarsson hefur í
frásögnum sinum um skulda-
skil Jónasar viS sósialismann
skýrt frá þvi, hviíikur Yleinn
þaS hefur orSiS i holdi Jónas-
ar, aS hann varS ekki forsætis-
ráSherra 1934. HéSinn hefur
og skýrt frá þvi, hvernig Jónas
hefndl þess á bitlingamönnum
AlþýSuflokksins sáluga, Skjald-
borginni, meS þvi aS teyma þá
út i pölitíska ófæru. Tíl hafa
veriS menn, sem hefur þótt
þessi frásögn meS ólíkindum
og hvorki viljaS trúa Skjald-
borgurum til aumingjaskapar-
'ins eSa Jönasi iil harSleikninn-
ar. En Jónas hefur sjálfur sýni-
lega haft gaman aS frásögn-
inni, þvi aS hann staSfestir
hana hlakkandi í grein sinni:
Samstjórn þriggja flokka (í
Timanum sl. þríSjudag). Hann
læzt vera aS afsaka hvíluneyti
Framsóknarflokksins viS Ólaf
Tliors og Jakob Möller og seg-
ir: „ViS hvorki gátum né vild-
um ráSa fyrir aSra — — Al-
þýSuflokkurinn hafSi eitt sinn
fyrr reynt aS í'áSum HéSins
Valdimarssonar aS velja stjóm
fyrir annan flokk og haft ölán
eitt og ógæfu af þeirri fram-
kvæmd”. Hér skilzt um leiS og
skellur í tönnunum: Fyrir þaS,
aS AlþýSuflokkurinn kaus þá
Hermann og Eystein í ráSu-
neytiS 1934, heldur en mig
hefur flokknum hefnzt aS mak-
legleikum.
„ViS hvorki gátum né vild-
um ráSa fyrir aðra”, segir Jón-
as. Hann er aS gamni sínu aS
„drepa titlinga” framan í les-
andann: AuSvitaS gátu AlþýSu-
flokksmennirnir engu ráSiS um
ráSherravaliS 1934. Eg hef svo
sem alltáf vitaS þaS, sem hann
HéSinn minn segir, aS þaS voru
Frámsóknarmennirnir, sem
réSu því, aS mér var þá skákaS
út. Hitt var bara 111 aS sýnast. i
Pessir blessaSir Skjaldborgarar
voru bara gervimenn þá eins
og nú.
En fyrst svo er, hefur þá
ekki hefnd Jónasar komiS 9-
maklega niSur? Ojæja. HéSinn
héfur ekki enn sagt sögu Jón-
asar alla. Hann hefur sagt sög-
una um skuldaskil Jóna^ar viS
sósíalismann, en ekki söguna
um skuldaskil hans við Fram-
sóknarflokkinn. Ef sú saga
væri sögS, mundi verSa ljóst,
aS hefnd .Tónasar yfir gervi-
mönnum Skjaldborgarinnar
er aðeins gervihefnd, en hefnd
lians yfir Framsókn er virkileg
Hér verSur ekki frá þeirri
hefnd sagt nema í ógreinilegu
ágripi:
Eins og sýnt var í síSasta
blaSi meS Ijósum rökum, sneri
„stjórn hinna vinnandi stétta”.
ráSuneyti H. J. frá 1934, rétt
fyrir andlát sitt frá öllum þeim
stefnumiSum, er hún hóf meS |
ferS sína 1934. Hún sneri til
sama lands og hún lagði frá i
upphafi, og bar hana þangaS
upp eins og vesalt rekald.
„FramleiSslan sligaSist undan
byrSunum og breyting á skrán-
ingu krónunnar óhjákvæmilegt
sjálfbjargaratriSi”, segir Jónas.
Hermann og Eysteinn fengu
aS svna stjórnlist sína meS þvi
aS stjórna landinu einir í 2 ár,
1937-38 (1937 var Haraldur aS
vísu meS eins og hvert annaS
lík í lestinnni, 1938 var Skúli
FRAMHALD Á 3. SIÐU
Haraldur Guðmundsson í
Gullbringu í Svarfaðardal
hefur raflýst bæinn súm með
þeim hætti að einsdæmi mun
vera.
Fyrir 5—6 árum, eða þegaf
Haraldur var 12—13 ára að
aldri, kom: í ljós sterk tilhneig-
ing hans til að kynnast raf-
magni, -og þá sérstaklega með
tilliti tíl raflýsingar á heimilii1
hans. Þar sem ekki var um að
ræða algengt efni til slíks vegna-
fátæktar og annarra örðugleifca
í því sambandi. Þá byrjaði Ha-r
aldur með því að tengja
blikkspjöld við gamla ónothæfa- j
skílvindu -og setti hana niður í
lítirrn kassa við bæjarlækinn, í
samband yið skilvinduna setti
hann hjólhestadínamó og Tagði
síðan leiðslu frá þessu heim
í bæinn, sem var um það bil
í 15—20 metra fjarlægð.
Þannig tókst Haraldi að
tendra ljós á hjólhestaperunni
í baðstofunni. Síðan hefur hann
í frístundum sínum, (sem að
vísu hafa verið margar, því
drengurinn var frábitinn öllu
öðru en að grufla yfir þeirri
orku, sem honum var ókunn,
rafmagninu) unnið af mjög
j miklum áhuga að því að gera
þessa raflýsingu fullkomnari-og
er hann nú búinn að búa svo
um, að heimilið hefur haft á-
gætis ljós í allan vetur, þrátt
fyrir mikil snjóalög og frost
mikinn hhita vetrar, svo aðr
ar rafstöðvar hér í sveit stöðv-
uðust um tíma.
Stöðin er sett upp á þennan
hátt:
I 60 metra fjarlægð frá bæn-
um hefur Haraldur hlaðið upp
svolítinn vatnsgeymi úr torfii
við bæjarlækinn. Úr geyminum
liggur 4 þumlunga víður tré-
stokkur, um 28 fet á lengd,
fallhæðin er um 2 metrar.
Við neðri enda stokksins er
dálítill kassi, sem maður kemst
háífboginn inn í. í þessium kassa!
er fyrir komið járnöxli, sem
leiktir í legu. Á öðrum enda
öxulsins eru festar blikkskúff-
ur, sem vatnið fellur í. Á hinum
endanum er reimskífa (tréhjól).
Af þessiari skífu liggur reim
yfir á dínamóinn, sem er gam-
all 14 v-olta bátadínamór, sem
talinn hafði verið ónýtur. Þenn
an dínamó reif Haraldur ísimd
ur, og eftir að hann hafði beitt
öllu sínu hugviti -og hagleik við,
tókst h-onum að lokum að gera
svo við hann, að nú dugir hann
vel. Leiðslan frá stöðinni -og
heim að bænum er sem áður
er sagt um 60 metrar. Ernokk
ur hluti hennar úr 8-földum
heybindingavír, en hitt er úr
margsamsettum ljósavír. í
bænum eru 7 lampastæði, allt
bátaperur, frá 15—50 kerta, -og
gefa þær ágæta birtu. Lampa
stæði, innstungur -og slökkvara
hefur Haraldur sjálfur smíðað
að mestu leyti -og er slíkt gert
af miklum hagleik. Annan dína-
mó en þann sem áður er frá
sagt fékk Haraldur síðan og
brevtti honum í rafmótor og
setti í samband við blásara í
járnsmiðju föður síns, sem er
mjög vel haglhr maður á járn,
tré -og aðgerðir á úrtim og
saumavélum o. m. fl., en hefur
aldrei n-otið neinnar tilsagnar.
Til viðbótar því. sem áður
er sagt um efni -og útbúnaðraf
raflýsingarinnar, sem öll er af
vanefnum gerð, skal þess getið
að reimarnar á dínamónum og
rafmótornum eru samansaum-
ullarreiptaglsspottar, en ganga
þó vel).
Nú finnst Haralidi að þessu
verki sé lokið að mestu, -og hef
ur hann nú í vetur tekið ann-
því það vill hann helzt fást við,
sem þungt. er og merkiljegt.
Litla flugvél hefur hannsmíð
að -og setti í hana gangverk
úr gamalli klukku, en breytti því-
þó að n-okkuru. Þessa flugvél
fékk hann í loft upp, -og hann
hélt henni með spotta í ákveð
inni hæð frá jörðu, þar til verk
ið var útgengíð. Er hann nú
með flugvél af stærri gerð, er
hann hyggst muni geta látið
fljúga, -og fleira hefur Harald-
tur í huga, sem &umt er nýstár-
legt, en verður ekki minnzt að
þessu sinni. En þetta, sem nú
hefur verið sagt, nægir til að
benda á, að hér er um að ræðá
mikla hæfileika hjá þesstum
unga manni, og þá hæfileika,
sem ekki má láta verða ónot-
aða vegna fátæktar, til aðgeta
k-ostað sig til náms, og orðið
þar á eftir þjóð v-orri til ómet-
anlegs gagns. Væri því vel, ef
einhver eða einhverjir, sem
hafa yfir efnum að ráða, hjálp-
uðu þessum unga -og efnilega
manni til náms. Það má ætla
að víða úti í hinum dreifðu
byggðum þessa lands séu
merkilegir hæfileikamenn á
ýmsum aldri, sem ekki fái n-ot
Mörgum mun þykja skoðanir
þær, er fram koma í grein þessari,
ærið óvenjulegar, enda vill Nýtt
land ekkert fullyrða um j-éttmæti
þeirra. En þær upplýsingar vill
blaðið láta fylgja greininni, að
.Björgvin í Garði á nú einhvem
hinn afurðamesta fjárstofn, sem
tii er í Suður-Þingeyjarsýslu, og
ef til vill hinn allra afurðamesta
móts við tilkostnað. Haustið 1923
varð ritstjóri Nýs lands Björgvin
samferða spölkorn, er hann rak
fé sitt til slátrunar. Var það allt
sláturfé hans það haustið og all-
misjafnt, því að margt dilkanna
var tvílembingar og sumt gymbr-
arlömb, er Björgvin þóttu ekki
nógu væn til lífs. Þó varð meðal-
kroppþyngd dilkanna 18 V2 kg.
og var nýrmörinn þó ekki með.
Mun það svara til nál. l91/2 kg.,
eins og dilkkroppar eru nú vigt-
aðir. — Björgvin hefur farið sín-
ar eigin götur í sauðfjárræktinni,
og treyst þar betur eigin útsjón
og reynslu en fyrirsögnum ann-
arra, jafnvel þó búfróðir teljist.
ið sín vegna fátæktar, -og sém
þjóð v-or þessvegna fær aldrei
n-otið eins -og skyldi.
Það er líka -oft svo, að hinar
erfiðu ástæður margra heim-
jla í landinu, verða til þessað
kæfa niður tilhneygingar æsku
mannsins, sv-o að hann færaldr
ei að njóta sírn» en í þess stað
er ekki ósjaldan verið að tr-oða
í embættismannasyni þeim
fræðigreinum, sem þeir eru eng
ir menn að meðtaka, en sem
aftur á móti hefðu hæfileika
til að vinna sem óbr-otnir verka
menn.
Þjóð v-or er fátæk af þeim
mönnum, er stundað hafa hina
margþættu verkfræði, en þeg-
ar þeir eru til þess valdir, þarf
einmitt að gæta þess, að þeir
hefur þess vegna stundum verið
á hann deilt fyrir að vera ,,sér-
vitur” um þessi efni, og mun
greinin vegna þess og hins, að
liann finnur sig standa fáliðaðan
um skoðanir sínar, afdráttarlaus-
ari í dómum en ella. Verður þó
ekki á það talið hér, enda er grein
in mjög vel og skilmerkilega rit-
uð, heldur undir það tekið, er
Björgvin segir, að greinarlokum,
að af því hljóti mál hvert vinn-
ing, að því sé svo fram fylgt, að
veki umræður. Ritstj.
íslenzka sauðtéð er ljölhæi-
asl að kostum, af öllu sauðfé
sem þekkist á jörSunni.
er harðgerl og hrausl, það
ullarfé, mjólkurte, holdafé
mörsöfnunar. Það er því dýr-
gripur þjóðarinnar, og metnað-
ur okkar landbúnaðar.
Hverju eru þessir kostir að
þakka? Því að hið íslenzka nált
úruíar, hefur verið eitt um að
viðhalda og auka fjölhæfni
þess. Til fjölhæfni *þess liggj'i
séu valdir eftir hæfileikum erc
ekki eftir efnahag. En þar sem
svo er ástatt að slíkt nám
verðiur að stunda í flesítum
greinumi erlendis, þá -er það-
ekki heiglum h-ent, -og verða
því einhverjir að koma til hjálp
ar, annaðhv-ort ríki eða einstakt
ingar.
Allir, sem yilja þjóð v-orrivet
hafi augun -opin fyrir fátæku
hugvits- og listamönnunum, er
hafa að vöggugjöf öðlazt þann
vísdóm, og hjálpa þeim til full
k-omins náms, hv-ort heldurþeir
eru úr híbýlum fátæka verka-
inannsins við sjóinn eða úr t-orfi
hlöðnum fallandi bóndabæ innl
í landi.
Hjálpum þeim fram til sig-
úrs í 'baráttunni lil að gera land
v-ort auðugt iðnaðarland, því að
aflgjafinn er nógur fyrir hendi,
og jörð vor bíður eftir fram-
takss-ömum stjórnarvöldum fili
að skapa nýtt land.
skiljaiilegar ásla-ður. Þaí ‘geng-
ur í sjávarfjöru, á graslendi i
dalbotmim, í fjallshlíðum og
alll upp til jökla. Á það því
kost á því á skömmum tírm
að nærasl á mjög fjölbreyttúm
grösum. Það gengur á mjög
fjölhæfu landslagi, og ekki
núnnsl um vert, það býr við þá
breytilegustu og óstöðugusti?
veðráttu, sem nokkurt sauðíé
á við að búa. Stormur, hríð,
frost, skin, skúr er þess dag-
lega aðbúð.
Mönnum ber mest að gæta,
um afskipti þeirra af fénu,
þess ;r“ðsla boðorðs alls lifs, að
þarf að búa við.
K11 allir þeir, sem hrópa:
Nú er markaður fyrir kjöt
breytum fénu í holdafé! nú
markaður fyrir smiör, skyr
osl, breytum fénu í mjólkur-
fé! nú er markaður fyrir ull,
breytum fénu í ullarfé! eru
falsspámenn í sauðargæru.
Uéáinn Valdimarsson:
Skuldaskil
Jónasar Jónssonar
við sósíalismann
16. Eðlisútmálun Jónaisar frá Hriflu.
UM langf skeið hefur Jónas Jónsson haít mikii
áhrif á íslenzk stjórnmál og sett svip sinn á
blaðamennsku og pólitískar baráttuaðferðir í land-
inu. Ferill hans er frá sósíalistisku sjónarmiði eftir-
tektarverður og lærdómsríkur. Eg þekkti hann að
vísu ekki í æsku en hefi þessi starísár hans haft af
honum allmikil kynni — haft tækifæri til að athuga
hann og stjórnmálaferil hans í nálægð og skapa mér
um hann ákveðnar skoðanir.
Jónas er álinn upp í smábændabúskap Þingeyinga
við frekar þröngan kost. Ekki er mér kunnugt um
ætterni hans, enda skiptir það engu máli, en gera
má ráð fvrir, að hann hafi átt bæði föður og móður
eins og aðrir menn. Hann verður gagnfræð-
ingur eins og svo margir Þingeyingar, en
fer þaðan í framhaldsnám, er ég hefi skýrt
frá. Að vísu varð ekki mikið úr sérnámi
erlendis, en hann komst þar í kynni við pólitíska
slrauma. Jónas var næmur, með víðtækan áhuga.
óvenjulega framgirni og sjálfsálit, en sjálfsgagnrýni
var honum ekki í blóðið borin né kennd. Menntun
sú, er hann fékk, var nægileg til að sýna honum inn
í ýmsa heima, vekja áhuga hans, framgirni og hug-
myndaflug, en hann fékk aldrei tækifæri til né æf-
ingu i að afla sér staðgóðrar þekkingar, né vinná að
sjálfstæðum rannsóknum, þannig að hann Þyrfti að
kynna sér mál til hlítar, hvorki í námi sínu né síð-
ari sjálfsmenntun,. Yfirborðsvaðallinn hefur því
orðið alláberandi hjá honum, en undirstöðurnar
vantað. Hann hefur þó alla æfi sína borið hina
mestu óvild til hinna „langskólagengnu”, er hann
nefnir svo, manna, er ljúka sérfræðisnámi, og gert
lítið úr þeim, hvort heldur sem það er af því að
hann skilur ekki hvers virði þekking og hlutlaus
rannsóknaraðferð, sem slíkt nám á að tryggja og
kenna mönnum, er fyrir rétta og heppilega lausn
mála á hvaða sviði sem er, eða hann hefur fundið
til þessa skorts við sjálfan sig, og með minnimáttar-
kennd hans heíur skapazt óvildin til þeirra manna,
sem voru honum fremri í þessum efnum.
f Þingeyjarsýslu var á uppvaxtarárum Jónasar
engin yfirstétt, auk örfárra stórbænda, nema kaup-
menn og embættismenn og móti báðum var andúð,
sem lengi hefur haldizt hjá Jónasi og var uppistað-
an í fyrstu róttækni lians. Á sama hált endurspeglar
síðari pólitík Jónasar fyrir „hinar dreifðu byggðir”
staðnað sálarlíf hans úr æsku, er hann sér ekkert
nema strjálbýlið, hann sér ekki skóginn fyrir ein-
stökmn trjám. í strjálbýlinu, þar sem Jónas vex
upp um síðustu aldamót, hafa ættarsögurnar og
persónusögurnar og innbyrðis tengsli þeirra
verið uppistaðan í hinni fábreytilegu héraðs-
sögu og tiltölulega ógreinilegu stéttaskiptingu,
þar sem atvinnulífið stóð að mestu í stað og
áhrif þess lágu því ekki eins i augum uppi-
Náin persónueinkenni, gróusögur, fylgi tengt við
„helztu inenn” og greiða móti greiða og bönd frænd-
semi og vináttu voru aðferðirnar, sem notaðar voru
til ..að komast áfram” til fjár og mannvirðinga i
dreifbýlinu. en ekki sjálfstæðar málefnastefnur.
nema þá helzt að vera á 'móti kaupmanninum og
embættismannnum. Úr strjálbýlinu hefur Jónas þá
skoðun, að saga héraðarína sé saga „helztu mauna”
og saga þjóðarinnar sé ekkert nema saga íoringj-
anna, sem skapi hana, og með sinni ótemjandi fram-
girni og sjálfsáliti hugsar hann sér „að komast á-
fram” í þjóðfélaginú og skapa „sögu þjóðarinríar”
með hliðstæðum baráltuaðferðum og án verulegrar
málefnaundirstöðu eins og allt gekk til „heima í hér-
aði” í gamla daga. í námsferð sinni og dvöl á sósíal-
istaskólanum Russell College bætti hann við sig
áróðurstækni sósíalista á ýmsum sviðum og tók að
nola ýms af ytri merkjum þeirra. en án þess að
hanrí skildi nokkurn tíma stefnu þeirra, hvað þá
heldur fylgdi heríni fram. Til þess var hugur hans
of dreifður og grunnfær og of lítið tengdur atvinnu-
lífinu og framþróun yfirleitt, of lílið íhugull. Grund-
vöUurinn undir sögu þjóðanna og stjórnmálanna,
sem sósíalisminn gefur og nærtækur er mörgum al-
þýðumanninum, er minna hefur lesið, þróun al-
'innuháttanna og stéttaskiptingarinnar, hin efna-
lega undirstaða meðal þjóðarinnar, hefur verið eins
og lokuð hók’fyrir Jónasi .Tónssyni. Þess vegna hef-
ur pólitík hans heldur ekki varanlegt gildi, heldur
hefnr í framkvæmd að meslu orðið pei'sónuleg
valdabarálta, blönduð fánýtum tiltækjum, lánuðum
sitl úr hverri áttinni. Baráttuaðferðir hans hafa lit-
ast af hinu sama, náinni eftirgrennslan um einkahag
persóna og daglegt líf þeirra til að nota gegn þeim,
eða ti! að ná þeim í fylgilið sitl með loforðum um
ávinning eða metorð, yfirleitt hefur hann beitt vopn-
unum, sem bezt svara til hinna lægri hvata mann-
"'nna, sem vonlegt er, með þeirri oftrú, sem Jónas
h.efur haft á sjálfum sér, sem afburðamanni og full-
vissu um, að sannfæring um málstað eigi sér engan
rétt hjá venjulegum fslendingi og sé hægt að kaupa
eða halda niðri. Þessi einkenni hafa komið fram alla
æfi Jónasar, í ræðum og riti og framkvæmdum, og
jafnvel kennslubækur hans bera vott um hið sama,
svo sem dýrafræðin og sagan, sem eru fullar af slúð-
ursögum, en vantar dýpri visindalegan þráð.
Björgvín Árnason, Garði ;
Nokkur orð um gildi sauðfjár
Það það sé i sem fyllstu samræmi
er við þau ylri skilyrði, er það
og