Alþýðublað Hafnarfjarðar - 20.12.1992, Qupperneq 8

8
Alþýðublað Hafnarfjarðar
Hafnarfjaröarbær
hefur gert stór-
kostlega hluti fyrir
listir og menningu
Erlingur Kristensson ræðir við Einar Má Guðvarðarson listamann
Listaverk eftir Einar Má. Höggmyndin „Hvorki fugl né....
úr íslenskum grásteini, sem er nú í eigu Hafnarborgar.
Einar Már Guðvarðarson og sam-
býliskona hans Susanne Christensen
dvelja nú á gestavinnustofu Hafnar-
bogar. Þau munu dvelja á vinnu-
stofunni fram í byrjun febrúar og
starfa að list sinni, sem er aðallega
fólgin í höggmyndum úr grásteini,
móbergi og öðrum steintegundum.
í ágúst s.l. héldu þau sýningu á
verkum sínum í Hafnarborg og sýndu
þar verk sem unnin voru hér í
Hafnarfirði á s.l. sumri. Einar Már
sem er fæddur og uppaiinn hér í
Hafnarfirði hefur farið víða um heim
og starfað að list sinni. Hann telst til
yngri kynslóðar listamanna, er
fæddur árið 1954 og er óvíst að
nokkur annar listamaður hafi gerst
eins víðförull og hann. Hann kann frá
mörgu að segja frá ferðum sínum sem
hafa opnað honum víðsýnna
sjónarsvið í leitinni að tjáningar-
formum listarinnar.
Blaðamaður Alþýðublaðs Hafnar-
fjarðar heimsótti þau Einar og
Susanne í Hafnarborg og ræddi við
Einar um starf hans að myndlistinni
og um lífið og tilveruna.
Fjörðurinn, bernskan og
gamlir vinir
„Ég er fæddur og uppalinn hér í
Hafnarfirði og ræturnar liggja hér.
Reyndar held ég að fátt skýri betur
stöðu mína og lífssýn í dag og líka allt
heimshornaflakkið en frjáls og gjöful
bernska hér í Firðinum. Ætli ævintýra-
þráin hafi ekki kviknað á lærinu hans
afa, Jóns Bergsteins Péturssonar
skósmiðs, sem einnig var skáld, leikari
og stórstúkumaður með meiru. Hann
var einstakt ljúfmenni og á læri hans
reið ég út í buskann yfir límbornum
skósóium á verkstæðinu á Austur-
götunni, á meðan hann sagði mér
sögur og hvíslaði að mér ljóðum.
Hann mátti ekkert aumt sjá og gerði
við skó fólks með viðkvæðinu “þú
borgar bara næst elskan mín.” Ég man
þegar pabbi heitinn, Guðvarður
Jónsson, oft kallaður Væi Bedd,
skoðaði bókhaldsbækurnar hans afa
eftir að hann dó, þá voru það nokkrar
af best settu fjölskyldunum í bænum
sem skulduðu hvað mest fyrir
skóviðgerðir. En það var auðvitað
aldrei rukkað.
Ég var smástrákur þegar afi dó, en ég
held að kynni mín af honum hafi verið
helsta ástæða þess að eldra fólk
heillaði mig og að ég leitaði svo mikið
til þess. Ég eignaðist því marga aldna
vini og var Einar hollendingur einn
þeirra. Með honum sótti ég sjóinn
þegar ég var níu til tíu ára gamall.
Hann var frekar fámáll og dulúðugur
maður, en úti á sjó þegar við vitjuðum
um netin, renndum fyrir fisk eða
skutum svartfugl, sagði hann mér
sögur m.a. frá útlöndum. Reyndar heid
ég að hann hafi aðeins leyft mér
tvisvar að koma með sér á skytterí,
sagði að byssur og börn færu ekki
saman.
Gunnlaugur Stefánsson, faðir Arna og
Stefáns, var annar merkiskarlinn. A
tímabili var hann með kindur uppi í
hrauni á milli Hraunbyrgis og slátur-
hússins. Ég aðstoðaði hann við
búskapinn og hann hafði frá ýmsu að
segja frá litríkri ævi. Hann gaf mér
meira að segja lamb fyrir aðstoðina,
reyndar sá ég það aldrei, aðeins
andvirði þess á bók í Sparisjóðnum.
Garðurinn hans á Austurgötunni var
sérstakur draumaheimur, sem fáir
nema þeir allra nánustu fengu að njóta.
En honum var frekar illa við dúfur man
ég og þar vorum við ósammála, því ég
var með dúfnadellu á tímabili og
dúfurnar mínar sóttu mikið í húsið og
garðinn hans, en það breytti samt engu
með vinskapinn.
Óli Run var annar góðkunningi,
aðaliega eftir að við strákarnir úr
hverfinu stálum frá honum hana sem
hlaut ill örlög. Örlög hanans fengu svo
mikið á mig að ég fór og bauð honum
aðstoð mína við rekstur hænsna-
búsins. Hann þáði aðstoðina og
toppurinn á kunningsskap okkar var
þegar hann fór á hestamannamót og
fól mér umsjá búsins yfir heila helgi.”
Væabúð og Stjáni meinlausi
„Faðir minn heitinn var verslunar-
stjóri hjá stórútgerðarmanninum Jóni
Gíslasyni og sá heimur var fjöl-
skrúðugur og litríkur. í búðina, sem oft
var kölluð Væabúð komu margir
sjómenn, kokkar á flota Jóns og aðrir
karlar. Þar flugu margar sögur jaínt
utan sem innan við búðarborðið.
Þarna í búðinni var til allt á milli
himins og jarðar, sem ég auðvitað naut
góðs af og stundum vinveittir
jafnaldrar mínir líka. Ég á líka góðar
minningar frá netaverkstæðinu við
hliðina á búðinni, en þar var spennandi
heimur kynlegra karla og kvenna. Oft lá
ég og hlustaði á masið í þeim í iaut
síldarnótar með Póló í flösku og
kremkex með. Stundum sofnaði ég þar
í tjöruilminum og hlýjunni uppi undir
lofti á köldum vetrardögum, eða fór
niður til Sigurjóns vélstjóra, þegar
hann var að steypa netablý, eða þá
tindáta og annað sem sköpunargleðin
ieyfði. Ég var einnig tíður gestur á
trésmíða-verkstæðinu hjá Sigga Brúsa
sem var mikill listasmiður. Þar fékk ég
alltaf spýtu að tálga og leiðsögn eftir
þörfum.
Einn af mínum gömlu vinum sem mér
þótti hvað vænst um var Stjáni mein-
lausi, sem þá var kokkur á Blíðfara.
Blíðfari svo rauður og fallegur var í
algjöru uppáhaldi hjá mér og það var
ekki ósjaldan sem ég sat í fanginu á
honum Skara á Radíóinu og fylgdist
með aflafréttum og öðrum samskiptum
á milli lands og báta. En það voru
fréttirnar af Blíðfara sem vógu þyngst.
Og svo hjólaði ég út á bryggjuenda og
fylgdist með kappsiglingunni á
innstíminu sem Blíðfari með þungum
og traustum vélarslætti vann oftar en
aðrir bátar á netavertíðinni á þessum
árum. Þegar hann var lagstur í plássið
sitt beið mín mjólkurkaffi og kringla
eða annað til að bleyta í hjá honum
Stjána. Nær undantekningar-laust hafði
hann gert að og spyrt ýsu til að fara
með heim í soðið. Hann Stjáni var
lítillátur og hógvær maður, sérstaklega
næmur og listrænn. Hann málaði
margar myndir á striga, steina og
spýtur og margir Hafnfirðingar eiga
eitthvað eftir hann. Ég man að þegar ég
kom einu sinni í heimsókn til hans í
litla húsið á Suðurgötunni, sem hann
keypti af henni Dóru ömmusystur
minni, þá hafði hann málað gríðar-
mikið málverk á strigann sem þakti
stofuveggina. Ég var hreinlega
dolfallinn, en pabbi dró þá ályktun að
nú hefði Stjáni fengið sér aðeins of
mikið neðan í því.
Vissulega þótti honum vínið gott og
það var ósjaldan sem hann hringdi
dyrabjöllunni heima og færði mér eitt-
hvað góðgæti, eins og til dæmis
konfektpoka, þegar hann var í fríi í
landlegum, en alltaf á svo lítillátan og
ljúfan hátt.
Málverk eftir Stjána hékk í öndvegi á
heimili mínu öll uppvaxtarárin og ég
held að fá listaverk hafi veitt mér jafn
góðar stundir og sú mynd af ramm-
íslensku, ljóðrænu landslagi. Hún er
óaðskiljanlegur hluti af bernsku minni.
Ætli við systkinin eigum þeirri mynd
ekki meira að þakka í listrænni mótun,
en flestum öðrum verkum og þar með
Stjána meinlausi.
Svo var það hún Jóna amma mín og
loftið á Linnetsstígnum sem var eitt
aðal “kaffihúsið” í bænum. Að liggja
þar endilangur á borðinu undir stórum
glugganum í eldhúsinu, hlustandi á
púandi kerlingarar skiptast á nýjustu
gróusögunum var hreinn unaður.
Húsið hennar Ellu í Hól á bakvið heima
á Austurgötunni var líka einstakur
staður. Allt svo hreint og fínt, fágað og
gamaldags. Ég hjó oft fyrir hana í
eldinn, aðstoðaði hana í kartö-
flugarðinum framan við kotið og átti
margar góðar stundir með henni í
hýbýlum hennar, sem geymdu svo
margar sögur.
Nú en auðvitað voru það foreldrar
mínir jrau Þorbjörg Guðmundsdóttir og
Guðvarður Jónsson heitinn sem gerðu
allt þetta mögulegt. Heimilið var traust
og þar nutum við systkinin þeirrar
umönnunar og frelsis sem gerði mér
kleyft að kynnast öllu þessu fólki og
vaxa upp í þeim ævintýraheimi sem
Hafnarfjörður, fólkið, bærinn, hraunið,
bryggjan og fjaran var á þessum
árum.”
Kotið í hrauninu og
sjálfsnægtarbúskapunnn
„Þessi brot úr fortíðinni, umhverfið og
það fólk sem ég kynntist krystallast
svo á menntaskólaárunum, sem
jafnframt var íslenska hippatímabilið, í
einskonar afturhvarfi til fortíðarinnar
og þeirra gilda sem byggja á mann-
kærleika, ljóðrænni fegurð, einlægni og
ákveðnum frumleika. Frá því að vera
stilltur, feiminn, fyrirmyndar slaufu-
strákur, þegar ég byrjaði í Mennta-
skólanum í Reykjavík breyttist ég á
skömmum tíma í argasta hippa með
hár niður á herðar, heklaði mottur í
kennslustundum og fyrirleit öll ný-
borgaraleg gildi og verðmætamat. Það
hlýtur að hafa verið einskonar sjokk
fyrir foreldra mína, þegar ég flutti að
heiman úr nýja, stóra, steinsteypta
húsinu við Austurgötuna, í kot úti í
hrauni, þar sem við systkinin hófum
trilluútgerð og sjálfsnægtarbúskap að
gamalli fyrirmynd, en með rokkuðu
ívafi.
Við Jóna vorum í hjólatúr vestur í bæ,
ég þá átján ára en hún tuttugu og
tveggja, þegar við uppgötvuðum
Fagrahvamm, kot í hrauninu sem var
að hruni komið. Við lögðum á ráðin og
kærasti Jónu þá, Jón Þór Guðmunds-
son sem hafði verið með til að stofna
Kristjaníu í Kaupmannahöfn var kall-
aður heim. Við gerðum samning um
afnot af húsinu, keyptum Færeying og
hófum trilluútgerð undir handleiðsiu
nágranna okkar Hjálmars á Brúsa-
stöðum. Hann kenndi okkur handtökin
við netagerð, verkun og vinnslu aflans,
í reyk, þurrkun og salt, allt samkvæmt
gamla laginu. Að lokinni veiðiferð
drógum við þunga trilluna á hval-
beinum og með handspili upp á
fjörukambinn. Við reyktum rauð-
magann í torfkofa, söltuðum og
þurrkuðum eftir kúnstarinnar reglum
og fórum svo með aflann á handvagni
upp á veg um helgar, þar sem við
seldum hann bíltúrsfólkinu. Þeir sem
keyptu kunnu vel að meta og spurðist
þetta út. Sumir komu langt að til að fá
fisk hjá okkur og skoða hippana, eins
og við værum einhverjir hottintottar.
Allavega lifðum við af jressu enda þótt
við legðum okkur fátt annað til munns
en fisk í sjálfsnægtinni.
Þetta þótti svo merkilegt að þau komu
frá ríkisútvarpinu til að taka við okkur
viðtal og Þorsteinn Jónsson kvik-
myndagerðarmaður og Ólafur Haukur
Símonarson skáld, vildu gera kvik-
mynd um okkur. Við þurftum þó
nokkurn umhugsunarfrest og þeir
sóttu þetta nokkuð stíft. Við systkinin
höfnuðum þessu að lokum á þeim
forsendum að við værum ekkert
öðruvísi en hitt trillufólkið og vildum
ekki skera okkur úr með því að gerð
væri um okkur kvikmynd, svo trú
vorum við málstaðnum. Þessi rök-
semdafærsla hljómar nú svolítið loðin,
en við vorum nú líka að hugsa um
okkar nánustu, því útvarpsþátturinn
hafði þegar hneykslað marga. Nú kitlar
það lítið eitt hégómagirnd mína, hvað
gaman væri að eiga þetta á filmu.
Þrátt fyrir að ég mætti ekkert vera að
því að lesa undir stúdentsprófið vegna
anna í útgerðinni, lauk ég þó prófum
með þokkalegri einkunn og áttu forn-
íslensk galdratákn, sem ég beitti til að
ná árangri í prófunum, ekki hvað
minnstan þátt í því að ég varð stúdent.
Ég neitaði auðvitað að bera húfuna og
mætti í betri klæðum en trillugallanum
við útskriftina, ekki síst foreldranna
vegna.
Þegar ég var spurður hvað nú tæki
við, eins og gengur og gerist að loknu
stúdentsprófi, kom yfirleitt fyrst upp í
huga mér, nú fer ég í Himmalaja-
háskólann og þá sá ég ekki fyrir mér
háskóla í hefðbundinni merkingu,
heldur gamlan síðskeggjaðan vitring
sem sat á steini hátt uppi í fjöllum með
mig á hnjánum. Það var óskadraumur-
inn um framhaldsnám.”
Með saltfiskdalli til
Grikklands
„Að lokinni vorvertíð og stúdentsprófi
fór ég í puttaferðalag ásamt kærust-
unni um Evrópu. Ég kenndi á
Hellissandi um veturinn og hóf þar
trilluútgerð um vorið á sex tonna báti,
sem hét Felix, sem ég og tveir félagar
mínir keyptum saman í Stykkishólmi.
Síðan var það haustið 1975 að
kærastan og ég sigldum með
saltfiskskipi frá Keflavík áleiðis til
Grikklands til vetrardvalar.
Þannig var, að Jökull Jakobsson skáld
bjó í Garðabæ, sem var í næsta ná-
grenni við Fagrahvamm. Hann hafði
verið á eyju í Grikklandi ásamt fjöl-
skyldu sinni mörgum árum áður og
skrifað bók um dvölina, sem nefndist
Dagbók frá Diafani. Ég hreyfst af frá-
Einar Már og Susanne. Þau eru fædd sama dag, eða
Hafnarfjarðar í Danmörku.
9. febrúar og Susanne er frá Frederiksberg, vinabœ