Kosningablaðið - 07.09.1908, Blaðsíða 2

2
armaður fylgir þeim. Ekki nokkur
maöur.
Eg veit, að sumir menn gera lítiö úr
því, sem Yestur-íslendingar leggja til
þessa máls, og við höfum jafnvel orðið
fyrir því óvirðingar-slysi, að hreytt liefir
verið til þeirra illmœlum fyrir þessi af-
skifti þeirra. Eg veit líka, að hvergi
er ástin á íslandi hreinni en þar, hvergi
ómengaðri af eiginhagsmuna-voninni en
þar. Sjálfra þeirra vegna getur þeim
staðið alveg á sama. Ekki ætla þeir að
sækjast eftir neinum hlunnindum hór.
Þeir taka til máls fyrir þá sök ein-
göngu, að komið hefir verið við við-
kvæman streng í brjóstum þeirra. Og
þegar við gætum að þessari alveg
dæmalausu eindrægni, þá sjáum við,
hvað sá strengur hlýtur að liggja nærri
hjartarótum þeirra. Uppkastið hefir
sært íslendingseðlið í sálum þeirra.
Eg lít enn lengra. Eg lít út fyrir
þessa þjóð. Eg lít út til þeirrar út-
lendrar þjóðar, sem okkur er náskyld-
ust og hjartfólgnust — Norðmanna.
Vel skil eg það, að frumvarpsmenn hafa
verið að gleðjast í sumar af ummælum
þaðan. Og sjálfsagt væri ósanngjarnt
að sjá ofsjónum yfir þeirri gleði, sem
þeir hafa haft í sumar. Hún hefir ekki
logað þeim svo skært. Hún hefir verið
eins og kertisskar, sem búið er að slökkva
á. En hitt vitum við líka allir, að all-
ir þeir Norðmenn, sem látið hafa uppi
skoðun sina á þessu máli og taldir eru
i sínu landi verulega frjálslyndir menn,
framsóknarmenn, menn með hugsjónir
hins nýja tíma, þeir hafa talið þetta
Uppkast óhafandi handa frændum sín-
um hór úti á íslandi. Og nú hefir loks
þessa dagana komið fram á. sjónarsviðið
sjálfur prófessorinn þeirra í þjóðarótti,
og talað skorinorðara en nokkur landa
hans áður. Viðvörunin frá Noregi hefir
verið alvarleg og þrungin af hitamagni
dýrkeyptiar reynslu og glóð frændrækn-
innar og bróðurþelsins — sú viðvörun,
að láta okkur ekki henda það sama sem
Esaú með loðnu hendurnar: að selja
frumburðarrótt okkar fyrir einn skamt
af flatbaunum.
Hvernig stendur á þossari megnu
mótspyrnu, norður á Islandi, vestur í
Ameríku, austur í Noregi?
Við vitum það öll, að svo stendur á
henni í fyrsta lagi, að nú er íslending-
um ætlað að gjalda jákvæði við því, aö
mnlimast í hina dönsku ríkis-
heild.
það er ómótmælanlegt. íslendingum
er ætlað að viðurkenna það sjálfir, að
út á við að minsta kosti sóu þeir Dan-
ir. En þeir mótmæla því. Þeir afsegja
að vera Danir í nokkurum skilningi iun
á við eða út á við. íslendingseðlið mót-
mælir þvl af öllum sínum mætti og
allri sinni sál og öllu sínu hjarta.
Þarna er það, sem leiðirnar skilja eft-
ir mínum skilningi, í 1. gr. uppkasts-
ins, við hina dönsku ríkisheild. Og frá
ríkisheildar-hugmyndinni er það alt runn-
ið, sem við höfum óbeit á I þessu Upp-
kasti.
Frá ríkisheildar-hugmyndiuni er það
runnið, að við eigum að fela Dönum
óuppsegjanlega utanrikismdl okkar. Okk-
ur ægir við að gefa nokkurri þjóðóaftur-
kallanlegt umboð yfir nokkuru íslenzku
máli. Við vitum það allir — það er
ljóst eins og dagurinn — að slíkt um-
boð er uppgjöf sjálfstæðis hugsjónarinn-
ar. Eg vil ekki gera lítið úr Dönum.
Þeir eru að mörgu leyti merkisþjóð.
En hitt segi eg óhikað, að þeir hafa
ekki gefið okkur nokkurt tilefni til að
halda, að það vrori viturlega ráðið, að
fela þeim slíkt umboð. Þeir hafa ekki
farið svo vel með nein mál okkar ís-
lendinga þær aldir, sem við höfum stað-
ið í sambandi við þá. Og þeir hafa
ekki farið svo með mál nokkurrar ann-
arrar þjóðar, sem þeir hafa náð tangar-
haldi á. Fyrir fám dögum sagði einn
snjall ræðumaður hór í bæ, að meðferð
þeirra á málum einnar þjóðarinnar væri
skömm fyrir hnöttinn. Og eg hugsa að
um það sóum við honum öll samdónm.
Frá ríkisheildar-hugmyndinni er það
runnið, að okkur er ætlað að gjalda já-
kvæði við því, að hafa liernaðarmál
sameiginlecj með Dönum — eina ríkinu
í heiminum, sem á í hörðum kappræð-
um um sína eigin tortíming. Við höfum
haldið því fram frá þeim degi, er Upp-
kastið varð hór fyrst kunnugt, að þetta
væri mögnuð hætta. Nú höfum við
fengið staðfesting þeirrar skoðunar frá
þjóðaróttarfræðingnum norska. Við vit-
um, að alt tal um að Danir verji okkur
í ófriði nær ekki nokkurri átt, er ekki
annað en markleysuhjal og látalæti og
barnaskapur. Við vitum, að hlutleysis-
viðurkenning, þótt ekki vrori nema frá
einni stórþjóð, er okkur margfalt meiri
trygging en öll vörn Dana. Eg veit,
að það er verið að telja okkur trú um,
að þá hlutleysisviðurkenning getum við
ekki fengið, nema við höfum her. En
hverir eru að telja okkur trú um það?
Sömu mennirnir, sem fylgja Dönnum í
þessu máli. Sömu menuirnir, sem eru
að telja okkur trú um, að öllum kröfum
íslendinga sé fullnægt með þessu Upp-
kasti — sömu dagana sem mikill hluti
íslenzkrar þjóðar er að móttmæla þessu
Uppkasti harðlega og hampar framan í
þá þeirra eigin kröfum, um fult sjálf-
stæði, sem þeir hóldu viku eftir viku
fram í Kaupmannahöfn — en hlupuBt
frá, eins og mennirnir af þingvelli í
æfintýri Jónasar Hallgrímssonar, sem
börðu hælunum upp í þjóhnappana af
áfergjunni í að komast burt af helgasta
þjóðréttindastað landsins. Eg veit, að
þessir menn útvega okkur aldroi neina
hlutleysis-viðurkenning. En eg veit líka
að ekkert getur verið sanngjarnara en
það, að við sóum viðurkendir hlutleysis-
þjóð I ófriði, og að ekkert getur verið
ósanngjarnara nó vitlausara en það, að
heimta af okkur að hafa her. Og eg
trúi því, að sanngirnin og vitið sigri í
veröldinni, og að ósanngirnin og vitleys-
an blði lægri hlut.
Frá ríkisheildar-hugmyndinni er sömu-
leiðis runnið jafnréttisákvœðið í Upp-
kastinu. Eg veit, að reynt er að telja
okkur trú um, að það skifti einstak-
lega litlu máli. Með því só Dönum ekki
ætlaður neinn annar réttur en hverjum
öðrum útlepdingum, sem kunni að setjast
hór að. En dönsku nefndarmcnnirr.ir
segja sjálfir, að þetta ákvæði telji þeir
skilyrði fyrir nokkuru sambandi með
löndunum. Það á að vera skilyrði fyrir
sambandinu, að Danir hafi hór ekki
minni rótt en til dæmis að taka Tyrkir
eða Kínverjar ! Eigum við ekki að sleppa
því að gera Daui að fábjánum og óvit-
um? Þeir eru hvorugt. Þeir eru ekki
að fara með neinn slíkan hógóma. þeir
cetlast til að eiga ísland með okkur.
Það er mergurinn málsins. Það er merk-
ing jafnréttis-ákvæðisins. Og því mót-
mælum við, afsegjum það gersamlega.
Danir hafa engan rótt til þess fengið.
Og okkur er ekki of gott að eiga ís-
land einum. llér hefir alt það dafnað,
sem íslenzkt er, fyrir aðgerðir íslend-
inga, en ekki Dana. Hór hafa íslenzkir
menn en ekki Danir varðveitt það
og elskað, sem þeir hafa sagt höf-
undar Eddukvæðanna og fornsagnanna,
það sem Snorri Sturluson hefir sagt og
Hallgrímur Pótursson og Bjarni Thor-
arensen og Jónas Hallgrímsson og Jón
Sigurðsson og allir aðrir snillingar ís-
lenzkrar tungu. Hór hafa íslenzkir menn,
en ekki Danlr, hugsað og stritað og
elskað og þjáðst, kynslóð eftir kynslóð
og öld eftir öld. Hói hafa íslenzkir menn
en ekki Danir lært að elska ísland. Við
afsegjum sameignina.
Eg veit það, að reynt er að telja okk-
ur trú um, að ef við höfnum þessu
Uppkasti, þá fáum við ekkert eðaverð-
um fyrir enn verri ókjörum. Það er
ekki uý bóla. Æfinlega þegar tilraunir
hafa verið gerðar til þess að ginna þessa
þjóð til þess að láta af hendi róttindi
sín, þá befir henni verið ógnað með því,
að hún skyldi hafa verra af, ef hún lóti
ekki ginnast. Mikil furða þyki mór það,
ef íslendingar eru ekki orðnir sárleiðir
á öllum þeim hótunum. Mór þætti lík-
legt, að þeim væri nær skapi að festa
sér í hug og hjarta þessi fögru og 'karl-
mannlegu orð Þorsteins Erlingssonar:
Ef byggir þó, vinur, og vogar þér hátt
og vilt að það sknli’ ekki hrapa,
þá legðu þar dýrnstu eign, sem þú átt,
og alt, sem þó hefir að tapa.
Og fýsi þig yfir til framtíðarlands,
og finnist þó vel geta staðið,
þá láttu’ ekki skelfa þig leiðsögu hans,
sem leggur á tæpasta vaðið.
Mönnum hættir æfinlega við að finn-
ast þeir vera að leggja á tæpt vað, þeg-
ar þeir eiga að standa við hugsjónir
sínar, standa við sannleikann og rétt-
lætið í þungum straumi. En fýsi þá
yfir til framtíðarlands, er ekkert annað
vað til. Ætli þeir að svíkjast frá hug-
sjónunum, sannleikanum og róttlætinu,
þá eru þeir komnir út í þann karga-
streng, sem ber þá óðara en þá varir
út á regindjúp lítilmenskunnar og sið-
ferðilegrar og þjóðlegrar tortímingar.
Eg vona, að Keykvíkingar hugsi sór
að fara vaðið á fimtudaginn kemur.
E. H.
Að níðast á sjálfstæðis-
hugmyndinni.
Skeytið, er hór fer á eftir, er sent af
símfregnamanni Blaðskeytabaudalagsins
í Khöfn. Það er sama efnis mikið til
og Kristjaníu-skeytið mikla, er sent var
á dögunum, en tveim atriðum þó við-
bætt eða miklu ákveðnara orðuð.
Khöfn 7. sept. 1908, kl. 2 sd.
Gjelsvik, háskólakennari í lögum,
ritar um sambandsmalið í Aftenposten,
segir að Island sé riki samkvamt Gamla-
sáttmdla; pað sjáist Ijóslega á uppsagn-
arákvæðinu, ej sáttmálinn er rofinn.
Segir að Uppkastið eigi að heita
samningur en ekki lög; þá verði sam-
bandið þjóðaréttarlegt en ekki ríkis-
réttarlegt.
Það er að níðast á sjáljstceðishug-
myndinni, að kalla Island sjáljstatt land
í sömu andránni og pað er ákveðið, að
pað skuli vera partur úr hinni dönsku
ríkisheild.
1. gr. orðist svo, að Danmörk og
ísland séu frjáls og sjálfstæð ríki með
sameiginlegum konungi yfir sér.
2. gr. orðist svo, að sambandið
standi meðan löglegir ríkisarfar Glúcks-
borgar-konungsættar eru á lífi.
Gerðardómurinn í Haag dæmi um
ágreiningsmálin.
Þetta tvent, sem fyrra skeytið gat
ekki um jafn-greinilega og þetta, er
prenfcað hór með breyttu letri.
Annað er uppsagnarákvæðið í Gamla-
sáttmála.
Höf. telur það óræk*n ríkis-vott, ef
land er s 11 k u m sanmingi bundið,
að það er laust allra mála við sarnn-
ingsaðiljann, ef hann bregður heit sín I
nokkru.
Já, væri s v o um hnútana búið í
Uppkastinu I
En það er nú eitthvað annað. Það er
ekki til uokkurt ákvæði í því eudanna I
milli, sem tryggir oss það, að Danir
geti ekki árs árlega verið að rjúfa það,
sem þar er oss heitið. Ekkert nema
samvizka sjálfra þeirra, sem oss finst
nú, Islendingum, ekki sent allra sann-
gjarnastur hæstaróttardómari í vorn
garð. Eða hefir ekki fundist á umliðn-
um öldunt.
Þar að auki er það hnýtt með aftekn-
um orðurn, að þrjú stórmál vor skuli
vera óuppsegjanleg svo lengi sem Danir
vilja eða það sem vór höfum kallað at-
vikanlegt um aldur og Ϝ.
Það eiu óuppsegjanlegu málin sem
gera oss ein með öðru fleira að ófull-
valda hjálendu Danmerkur.
Hitt atriðið var um áníðsluna á sjálf-
stæðishugmyndinni. Svo skarplega hefir
enginn kveðið á um það fyr en þessi
merki þjóðaróttarfræðingur, svo harðorðir
sem ýmsir hafa þótt þó um ríkisheild-
arnafnið.
Vór höfum aldrei neitað því, að ís-
land kynni að mega nefna sjálfstætt
land eftir Uppkastinu, — ef nógu lítið
er látið felast í sjálfstæðishugmyndinni.
það gerir prófessor Gjelsvik. Gerir
það hiklaust. Segir, að hún verði aldroi
teygð svo langt niður á við, ef ísland
er kallað sjálfstætt land eftir Uppkast-
inu, að þá verði ekki níðst á henni.
Það verði þá niðst á orðinu: sjálfstceði.
Og það þarfnaumast að velta lengi fyrir
sór 1. gr. frv. áður en allir ætti að sjá, að
þar standa tvær andstœður: frjálst og
sjálfstœtt islenzkt land, sem er partur
úr ríkisheildinni dönsku.
Það væri ærin sök, að neita að stofna
til frambúðar-sambands milli tveggja
þjóða á eintómum mótsögnum og lok-
leysum, þótt ekki væri annað. Sbr.
frjálst og sjálfstætt land, sem ekki má
láta af hendi, og er partur úr danska
ríkinu, og landhelgi, sem er sórmál, en
þó hermál (eftir kenningu sumra Úpp-
kastsmanna) I
Sitjið ekki lieima!
Það or að bregðast
ættjörðinni.
Nú er reynt að neyta allra bragða
af hendi Uppkastsmanna. Fá menn
til að sitja heima kjördaginn, ef ekki
vill betur, þá', sem engin von er um,
að muni kjósa svo, að stjórninni
líki.
Ekki getum vér hugsað oss svo lítið
spunnið í nokkurn mann, sem þjóð-
félagið trúir fyrir að ráða að öllu leyti
yfir sjálfum sér, að hann láti nokk-
urn kúgara fá sig til þess, hvað sem
í boði er.
Láti fá sig til að luetta við aðstoð
um hvort sem heldur er að afstýra
eða koma til leiðar gagngerðri bylt-
ing á þjóðarhögum landsins — láti
sneiða burt nokkurn hlutafpersónuleika
sjálfs sín!
Nei, á hvaða skoðuri sem þér eruð
í þessu máli, verðið þér að koma —
sækja kjörfund. Gera það ekki fyrir
nokkurn mann að loja honutn því, sem
verður til þess, að þér svikið landið.
Ættjörðin á heimting á, að þér séuð
við, þegar annars vegar er verið að
berjast um að ná henni á vald erlendri
þjóð og hins vegar: að bjarga henni
frá því.
Hún á heimting á, að þér séuð ekki
of fjarri henni daginn þann. Það g e t-
u r farið svo, að þ é r getið bjargað
henni.
Munið eftir að láta engan ginna
yður til að sitja heima eða sækja ekki
kjörfund. Munið eftir, að það er af
því, að þeir eru hræddir um málstað
sinn, að hann verði undir, nema beitt
verði svo ódrengilegum brögðum, sem
það er.
Munið eftir því, að það er að bregð-
ast ættjörðinni, þegar sárast á að leika
hána, og mest ríður á, að henni verði
bjargað.
I
ísafoldarprentsmiðja