Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1937, Blaðsíða 8

VI
alls konar hlutum og hufftökum islenzk heiti, svo vel fc.ri. í sumum
námsgreinum er það nálega ókleift, t. d. efnafræði.
Frá minu sjónarmiði eru þessar mótbárur léttvægar. Engum
slendur það nær en háskólanum að vera á verði gegn spillingu
málsins, enda hafa allar deildir gert sér far um að vanda það. Enn
stendur þó læknadeildin að þessu leyti að baki annarra.
Það er að vísu satt, að alþjóðlegu heilin skipta mestu, og þau verða
stúdentar að læra, en þvi má ekki heldur gleyma, að menn, sem
hvorki kunna grísku né latinu, skilja þau alls ekki og kunna ekki
heldur með þau að fara, þekkja ekki kyn þeirra og kunna ekki að
beygja þau. Þetta leiðir aftur til þess, að erfitt er að læra heitin og
muna þau. Fyllilega verður ekki úr þessu bætt, úr þvi að hætt er að
kenna fornmálin, en eigi að siður ætti það að vera kleift, að ncm-
endur læri þýðingu erlendu heitanna, skilji þau og læri þau ekki eins
og páfagaukar. En góð þýðing á erlendu fræðiorðunum myndar af
sjálfu sér íslenzk heiti.
En þetta mál tekur ekki aðeins til háskólans og læknanna. Undir-
stöðuatriði ýmsra fræðigreina eru kennd í flestum skólum landsins.
og þar er ekki unnt að nola erlendu heitin. Þau verða ekki heldur
notuð í bókum, ritgerðum eða útvarpserindum, sem eiga að vera við
alþýðuhæfi. Aðeins íslenzk heiti koma hér til greina.
Reynslan er ólygnust, en hún sýnir. að allar menntaþjóðir hafa
reynt að fá sem bezt samræmi milli fræðiorða og málsins. Rómanskar
þjóðir skilja alþjóðaheitin, þurfa aðeins að víkja þeim lílið eitt við,
germanskar þjóðir þýða þau á sitt mál eða semja ný heiti, að minnsta
kosti á öllu, sem kennt er i almennum skólum.
Þó að það liggi i augum uppi, hver nauðsyn ber til þess að eiga
sem flest góð fræðiorð á sínu máli, þá er engan veginn hlaupið að
því að semja ný heiti, sem fari vel i málinu og lýsi þvi vel, sem nefnl
er. Það er að visu sjálfsagt að nota þau orð, sem eru til og hafa náð
festu, en annars er það að sumu lcyti æskilegast, að mý heiti séu blált
áfram þýðing á alþjóðaheilnnum og ekki fleiri en nauðsyn krcfur.
Þetta er að minnsta kosti langauðveldast fyrir nemendur. Þessari reglu
hefur að mcstu verið fylgt í þessu riti, þó að hún hafi ýmsa galla.
fíæði er latneska málfarið svo ólíkt voru, að orðrétt þýðing fer ekki
vel á voru máli, og auk þess kemur hin mikla orðgnótt islenkunnar
ekki að hálfum notum.1) Það getur þvi ekki alls staðar farið saman,
!) Sem dœmi þessa má nefna heitin á upphækkunum á yfirborði.
Alþjóðamálið notar: Caruncula, colliculus, condijlus, corniculum, cornu, crista, emin-
entia, linea, mamilla, plica, processus, prominentia, promuntorium, protuherantia, roslrum,
spina, torus, torulus, trochanter, tuher, tuherositas, tuberculum.
A íslenzku má velja um þessi orð —auk nýgerfinga: Áauki, áhaggi, alda, alka, angi,
agnhnúi, arða, ás, hali, hakki, barð, hára, hrún, hunga, hurst, hegla, hrik, hringur. broddur,
hrúskur, blaðka, hleðill, humba, horg, hœxl, doppa, drangi, dropi, duf, faldur, fell, ftipi,
flis, felling, gaddur, gári, gnýpa, gretti, gúll, gúlpur, gnúpur, gnöp, hamar, liengill, hnúður,
lijótur, hnúla, liengja. hnappur, hnotti, hrjóna, hrufa, linjóskur (hnúskur), hóll, lujrna,
hilla, linokki, lmota, hnúi, hnýfill, hnökri, liólkn, húfa, lirgggur, hrukka, hnjótur, linútur,
hjalli, húnn, liraukur, hrúga, höfði, klakkur, kleppur, kló, klumha, klúka, kambur, kollur,
krókur, kjölur, klettur, knýti, kúfur, kúla, kúpa, múli, ndbhi, nghha, núpur, nöf, nef, oddur,
paldri, pallur, rani, rák, rif, sepi, snagi, snös, ska/I, sköflungur, skorpa, skagi, skúlk, sjjori,
sjieni, stapi strýta, stikill, standur, strókur, tagl, tita, tota, tgppi, tgttur, trjóna, tunga, trýni,
tgrja, útskot, útuöxtur, ugla, upphœkkun, varða, varta, vœngur, þrgmill, þorn, þúst, þúfa,
þcmba, þröm. — Islenzkan er nálæga se.vfalt auðugri og það án nýgrða.