Austurland : málgagn sósíalista á Austurlandi - 07.05.1943, Blaðsíða 2

VITAMÁL AUSTFIRÐINGA
Siglingaleiðin með austurströnd
íslands er einhver hin varasamasta
hér við land. Einkum á þetta við
um suðurhluta þessarar leiðar eða
frá Gerpi til Hornafjarðar. Það er
einkum þrennt, sem gerir sigling-
ar þessar tafsamar og hættulegar:
í fyrsta lagi hinar tíðu þokur, sem
hvergi eru svipað því eins tíðar
hér við land, í öðru lagi hve sigl-
ingaleiðin er óhrein, því aragrúi
boða og skerja — næstum því sam-
felldur skerjagarður — er úti fyrir
ströndinni frá Seley við Reyðar-
fjörð til Hornafjarðar. í þriðja
lagi má nefna hina hörðu strauma,
sem gera skipum erfitt að komast
leiðar sinnar, ef þoka er eða dimm-
viðri.
Af þessu má sjá, að óvíða eða
hvergi hér við land er eins mikil
þörf fyrir marga og góða vita, eins
og á Austurlandi og á eyjum og
skerjum þar úti fyrir.
Það er að vísu satt, að nokkrir
góðir vitar hafa verið reistir á þessu
svæði, en þó vantar mikið á, að vel
sé. —
Mér virðist sem forráðamenn
vitamálanna hafi ekki gert sér
grein fyrir því, hverja þýðingu það
hefir fyrir öryggi sjófarenda, að
koma upp hljóðvitum (þokulúðr-
um). Eftir því sem ég veit bezt, eru
aðeins tvö slík tæki í notkun hér
á landi. Annað er á Dalatanga,
sunnan Seyðisfjarðar, en hitt á
Sauðanesi við Siglufjörð. Það er
mér vel kunnugt af eigin raun og
annarra sögn, að þokulúðurinn á
Dalatanga hefir oft orðið sjófar-
urbætt, ef áhugasamir leikunnend-
ur ræku á eftir.
Hvernig stendur á þessu? Það
vantar forystu, duglegan, menntað-
ann áhugasaman mann, segir fólk-
ið. Vel mætti vera, að slíkur maður
gæti vakið hreyfingu, en hún stæði
ekki djúpt, hana vantaði undirstöð-
una, hún væri ekki borin uppi af
fjöldanum, heldur einstaklingi. sem
fyrr eða seinna kiknaði undan þeim
ofurþunga, sem fylgislaus forysta
hefur í för með sér. Auk þess:
Hvaðan ætti þessi maður að koma?
Á hann að vera innfluttur? Nei,
það sem vantar er vilji, vilji til þess
að fræðast og menntast. Ég verð að
segja það, hvernig sem því verður
tekið, að almenn þekking er hér
vægast sagt frekar takmörkuð og
það sem verra er, unga fólkið virð-
ist ekki viðurkenna nauðsyn þekk-
ingarinnar og leitar hennar ekki,
hvorki með skólagöngu eða lestri
fræðslurita og bóka. Þessu til sönn-
unar skal ég nefna það, að aðeins 5
eða 6 ungmenni eru við framhalds-
nám, og hafa þó oft verið færri. En
það er þó kannske ennþá alvarlegra
að enginn, svö ég viti til, er við
faglegt eða verklegt nám.
Hvers vegna fara ekki ungu sjó-
mennirnir á stýrimanna- eða vél-
stjóraskólann? Hvers vegna lærir
enginn einhverja iðn? Hvers vegna
fara ekki ungu stúlkurnar á Hall-
ormsstað eða annan sambærilegan
skóla? Margir hafa góða og gilda af-
sökun. Afkoman efnalega hefur
endum hjálplegur við að átta sig
og ná settu marki.
Þegar dimmviðri er eða þoka,
koma ljósvitarnir að engu haldi,
nema sem hver önnur kennileiti,
en þá koma þokulúðrar að fullum
notum og gefa til kynna, að land sé
í nánd og því bezt að fara með
gætni að öliu.
Ég vil nú gera grein fyrir því,
livar ég tel brýnasta þörf á þoku-
lúðrum og ljósvitum á Austurlandi.
En það skal fram tekið, að ég er
enginn „navigatör“ — hefi ekki
einu sinni pungapróf — svo þetta
álit mitt má alls ekki skoðast sem
sérfræðilegt'álit, heldur byggist það
á athugunum óbreyttra liðsmanna
í sjómannastéttinni, en ég vænti
þess, að þessar bendingar gætu vak-
ið athygli vitamálastjórnarinnar og
annarra áhrifamanna á málum
þessum og þá fyrst og fremst hljóð-
vitunum.
Við Berufjörð eru þokur tíðast-
ar á landi hér. Þar eru taldir yfir
170 þokudagar árlega að jafnaði og
í Papey 140—150. — Þarna hefir
verið reist nokkuð af vitum og sum-
um góðum, en við þetta alræmda
þokubæli hefir enginn þokulúður
verið settur. Fyrst og fremst er því
þörf á slíkum tækjum þar. — Við
Streitisvitann þarf að koma þoku-
lúður, annar í Papey og helzt sá
þriðji einhversstaðar við sjálft
fjarðarmynnið.
Aðrir staðir, sem ég tel nauðsyn-
legt að byggja á vita og hljóðvita,
á umræddu svæði, eru þessir: Á
Stokksnes eða Hvanney (helzt þó
ekki leyft skólagöngur. En sú af-
sökun nægir ekki almennt um síð-
astliðin tvö ár. Auk þess má benda
á, að atvinna unglinga er hér nær
engin mikinn hluta vetrar, og eyð-
ist sjálfsagt eins mikið í iðjulausri
dvöl heima eins og þó þeir dveldu
í heimavist á alþýðuskóla. Ung-
lingaskóli hefur starfað hér við og
við. Undanfarin tvö ár við mjög
góða aðsókn. En þó einhver náms-
árangur náist, þá er það ekki neitt
sambærilegt við skólagöngu. Ég
skoða unglingaskólann miklu frem-
ur sem uppeldisráðstöfun gegn
göturangli heldur en sem fræðslu-
stofnun, enda þótt ég viti, að kenn-
ararnir gera allir sitt bezta, til þess
að auka þekkingu. En þó áliti ég
það öllu öðru þýðingarmeira, ef
unglingaskólinn gæti vakið löngun
hjá nokkrum, þótt ekki væri nema
litlum, hluta nemend:anna til auk-
innar þekkingar. En ég veit að af-
staða þeirra eldri ráiða þar miklu
meira. En svo ég ví’ici að því, sem
ég hóf mál mitt á, félagslífinu, þá
er það mín skoðun og sannfæring,
að það tekur ekki neinum breyt-
ingum til batnaðar, fyrr en við eig-
um orðið all fjö’lmennan hóp al-
þýðumenntaðra ungra manna og
kvenna. Úr þeirji hópi mun koma
forystan, ef til vill ekki í mynd ein-
staklings, heldur menntaður sam-
stilltur hópur fróðleiksfúsra æsku-
manna, sem gera miklar kröfur til
sjálfra sín og anxiarra, og þá ekki
hvað sízt þess op in bera. En af hálfu
báða staðina) þarf að, koma þoku-
lúður, á Hvalsnes ljós- og hljóð-
viti, á Kambsnes þokulúður og
sömuleiðis á Hafnarnes eða Andey
við Fáskrúðsfjörð og Vattarnes við
Reyðarfjörð. — Á Seley er brýn
nauðsyn að reisa ljós- og hljóðvita
og sömuleiðis á Norðfjarðarhorn.
Þá þarf að koma þokulúður á
Glettingarnes og Bjarnarey sunn-
an Vopnafjarðar.
Allir þessir staðir eru á strönd-
inni eða skammt undan landi. En
langt út í hafi, 30 mílur undan
Kambanesi, er sker eitt, sem mjög
er hættulegt siglingum, enda má
fullyrða, að við það sker hafi marg-
ur sjómaðurinn lífi týnt. Sker þetta
er nefnt Hvalsbakur og er alllangt
en lágt og illt að sjá það í slæmu
skyggni, en þar eru þokur mjög
tíðar. Á þetta sker þarf nauðsyn-
lega að koma vandaður viti, sem
hægt væri að láta gæzlulausan mán-
uðum saman, því illt mun að lenda
við skerið. Þó mun það hafa verið
hægt, því sagnir eru af því, að
menn hafi hagnýtt sér geirfugl,
sem mikið var af við skerið, enda
mun það þá hafa heitið Geirfugla-
sker.
Einhverjir tæknislegir örðugleik-
ar kunna að vera á byggingu vita
á þessum stað, en þó munu þeir
vera yfirstíganlegir. A. m. k. hafa
menn fregnir af því, að erlendar
þjóðir hafi byggt vita við miklu
erfiðari skilyrði og hví skyldum
við ekki geta það, sem aðrar þjóð-
ir eru færar um?
Vitabyggingu á Hvalsbak þurfa
yfirvöld vitamálanna að hafa í huga
og þau þurfa hið allra fyrsta að
láta fara fram rannsókn á mögu-
hins opinbera, þ. e. ríkinu, er held-
ur lítið gert til þess að efla félags-
lega menningarstarfsemi. Hins veg-
ar hefir hreppsfélagið af litlum efn-
um styrkt ýmis menningar- og fé-
lagsmál mjög myndarlega, t. d. í-
þróttastarfsemina undanfarið, svo
og bókasafnið, sem hefur nú um
1000 bindi og kaupir flestar nýjar
bækur.
En fyrst ég nefni bókasafnið, get
ég ekki stillt mig um að minnast
ofurlítið á aðgerðir sýslunefndar
S. M. í því sambandi. Hún sam-
þykkti nefnilega s.l. ár býsna
skrítna tillögu, sem ég álít vel þess
verða að komi fyrir almennings-
sjónir, en hún er svohljóðandi:
„Þar sem hlutfallsúthutun styrks
til bókasafna virðist vera réttlát og
önnur réttlátari aðferð ekki fyrir
hendi, þá verður þeirri tilhögun
ekki breytt að þessu sinni. En með
tilliti til þess, að einstök sveitar-
félög kunna að geta veitt úr sveit-
arsjóði hærri upphæðir en önnur,
og þannig fengið meira af tillagi
sýslusjóða en hæfilegt má telja, þá
samþykkir sýslunefnd að takmarka
fjárveitingar sínar við ákveðna há-
marksfjárveitingu, kr. 300.00, frá
hverjum hreppi.“
Svo mörg eru þau orð og lesið
þið nú aftur, lesendur góðir, því að
það þarf svei mér sæmilega athug-
un til þess að skilja svona samsetn-
ing. í fyrri hluta tillögunnar er
sem sagt hlutfallsúthlutunin við-
urkennd réttlát, en í hinum síðari
A U ST U RLAN D
leikunum fyrir þeirri byggingu.
Efalaust þarf að byggja vita og
koma upp þokulúðrum víðar en
við austurströndina, en þar sem
mig brestur nægan persónulégan
kunnugleika, eftirlæt ég öðrum að
skrifa um það.
Það er jafnan svo, að rnenn eru
ósparir á lof um sjómannastéttina,
þegar það kostar engin fjárútlát, en
ef snerta á pyngjuna, kemur oftast
annað hljóð í strokkinn. Menn geta
harmað sjóslys og skotið saman
hundruðum þúsunda til styrktar
eftirlifendum og er það að sönnu
þakkarvert, en ef verja á svipaðri
upphæð til að fyrirbyggja slys, kost-
ar það eftirtölur og barlóm, enda
er ekki við öðru að búast á meðan
sjómannastéttin sjálf hefir engin
bein áhrif á mál þessi, sem að réttu
lagi ættu að hafa þau með höndum
að mestu leyti.
Oft heyrir maður sagt, að þjóðin
standi í stórri skuld við sjómenn-
ina. Sé svo, þá hefir verið staðið
mjög illa í skilum með afborgun
þeirrar skuídar. En Alþingi ætti
að taka það til athugunar, hvort
ekki væri rétt að greiða einu sinni
stóra afborgun af skuldinni á þann
hátt, að ráðast í framkvæmdir þær,
sem ég hér hefi bent á og aðrar
nauðsynlegar framkvæmdir til
tryggingar öryggi sjófarenda.
Bjarni Þórðarson.
Internasjónalinn
í nýrri þýðingu eftir Magnús Ás-
geirsson er nýkominn út. Allur á-
gáði af sölu hans rennur til söfnun-
ar fyrir Rauða kross Sovétríkjanna.
að samkvæmt henni geti einstök
bókasöfn fengið meira en „hæfi-
legt“ megi telja. Hvað meinar
sýslunefnd með „hæfilegt”.
Tilefni tillögunnar mun hafa
verið það, að Búðahreppur veitti
á árinu 1941 ca. kr. 1200.00 til
bókasafnsins hér. Samkvæmt hlut-
fallsúthlutun fór því mest allt
framlag sýslusjóðs hingað, vegna
þess að framlög annarra hreppa
voru svo smánarlega lág. En í stað
þess nú að ýta undir hreppsfélögin
að auka framlög til bókasafna, þá
takmarkar sýslunefnd framlag sitt
við kr. 300.00 hámark. Hér eftir
er sem sé ekki neitt keppikefli fyrir
hreppsfélög að leggja meir en kr.
300.00 til bókasafna, því að gegn
því sem fram yfir þá upphæð er,
kemur ekkert úr sýslusjóði. Þetta
er alveg þveröfugt við fjárveitingu
úr ríkissjóði, því að hann takmark-
ar framlög sín við kr. 300.00 lág-
marks-framlag frá hreppnum.
Þessar aðgerðir sýslunefndar
hafa sætt mikilli gagnrýni meðal
þeirra manna hér, er fylgjast með
bókasafnsmálinu.
Ég hefi nú drepið á nokkur at-
riði, sem viðkoma fræðslu og
menningarstarfsemi hér á Búðum,
en auðvitað er margt, sem við
mætti bæta, en ég er sjálfsagt orð-
inn alltof langorður og læt því
staðar numið.
Búðum, 28. jan. 1943.
Gunnar Ólafsson.