Vikuútgáfa Alþýðublaðsins - 20.02.1929, Síða 2

2
V'KUOTGAFA ALÞYÐUBLAÐSINS
umbobsmano hiraia erlendu verk-
smiðja, að hann fái frá 300 upp
í 1500 kr. af vél eftir stærð, að
eirns fyrjr það að pawta hana frá
verks'miðjumni. Poiir sjómanma-
stéttin að láta féfletta sig svoina?
Nei, þessu oki parf að kasta burt
og pað fyrr en seinna.
Einkasctla á rúgi. Ég er þeirrar
skoðunar, að ríkið eigi að hafa
einkas&lu á sem flestuim, ef ekki
ölljum lífsnauðsynjum. En gott et
pá að byrja á einini og einni teg-
Umd í einu og afla sér reynslu á
skipulaginu. VerÖur pá af mat-
vælum fyrst fyrir mér rúgurinn,
Inm eru flutt feiknin öll af rúg-
mjöli, pví að eins og allir vita
eru rúgbrauð mikið etin alment,
enda líka holl og eftir atvikum
ódýr fæða. Þyrfti pví ríkið að
taka verzlumina í sínar hendur og
flytja að eins inn rúg og láta
mala hann. FLestir, sem komnir
eru yfir 30—40 ára aldur, muna
eftir vatnsmyLnunum gömlu og
pá handkvörnunum, sem í var
malað bæði rúgur og bankabygg.
Voru brauðin ólíkt betri úr
heimamöluðu rúgmjöli, en úr pvs,
er nú flyzt inn, enda vafaiaust
hollari. Ég er viss um, að rúg-
mjölið missir mikið af sinum
bezta kjarna í meðförunum, eins
og nú er með pað farið, entla er
ekki ugglaust um, að sumar rúg-
mjölstegundir séu eitthvað bland-
aðar öðru verra. Með einkasölu
á rúgi, sem rikið léti maLa, væri
að minsta kokti fengin trygging
fyrir góðri vöru, hvað sem öðr-
um hliðum málsins líður.
Síldcreinkasal'L Eins og öllum
er ljóst eru ýmsir ágallar á pehTL
einkasölu, enda er ekki rétt að
nefna hana rjkiseinkasölu. Væri
réttast að Lagfæra pessa ágalla
nú í vetur. Einkasalan ætti að
ná yfir allar síldarafurðir, síldar-
mjöl, lýsi ó. s. frv. Setja parf á-
Lcvæði um, að engfhn úr stjórn
éinkasöluninar sé sjálfur við síld-
arútgerð riðinm.
Einlcasala á saltfiski. Ég veit
ekki, hvort pað er til neins að
nefna petta mál, geri ráð fyrir
að pað eigi of fáa formælendur
til pess að unt sé að bera pað nú
pegar fram til sigurs. En ekki
væri úr vegi, að milliplnganefnd
athugaði málið. Oft hafa xhaHi-
pinganefndir haft minni mál til
meðferðar.
Nicnirlag.
Þetta ber ekki að skilja sem
neina tæmaindi upptalningu peirra
mála, er purfa bráðrar úrlausn-
ar, pví að um pau mætti skrifa
heila bók. Ég get nefnt t. d.
skattamál, almennar tryggingar
(ellitryggimgar, sjúkratryggingar,
atvinnuleysjstryggingar o. m. fl.),
veðláinasjóð íiskimanna, rafmagms-
mál bæja og sveita, o. s. frv.
Hér skal pví staðar numið að
sinni. Ef til vill mun ég taka pau
mál tál meðferðar síðar, ef blaðið
vill getfa mér rúm til pess.
Ó. J.
„Stóridómur.“
Sania dag og alpingi var
sett varð heyrum kunnur dóm-
urinn í máli pví, sem rétt-
vfsin höfðaði gegn Jólumnesi Jó-
haninessyni fyrveraindi bæjarfó-
geta að undangengiinni sakamáls-
rannsókn. Var Jóhannes dæmd-
ur skilyrðisbuindnum dömi' til 15
daga einfaldrar fangelsisviistar
fj'rir að hafa dregið sér vexti af
fé, sem var í vörzlum hams sem
bæjarfógeta, en annara eign.
Jóhiannes hefir áfrýjað dórni
pessum til hæstaréttar. Ekkert
verður um pað sagt, hvort hæsti-'
réttur staðfestir dóminin óbreytt-
an, gerir.á honum breytiingar eða
ónýtir með öllu.
En verknaðurinn orkar ekki
tvímælis. Vextir af perainigaeign
dánarbúa og protabúa, sem Jó-
haimmes hefir haft til meðferðar
sem skiftaráðamdi og oft hafa
numið tugum púsunda króna og
verið í hans vörzlu svo* árum
skiftir, hafa ekki verið færðir bú-
unuim til tekna eöa greiddir erf-
ingjum' og lánardrottnum búanná,
heldur runnið í sjóð embættis-
mannsins, bæjarfógetanis,
Eigendur fjárins hafa ekki feng-
ið vextina, lieldur skiftaráðand-
inn, maðurinn, sem skipaður er
af hinu opimbera til að gæta rétt-
ar peirra, dómariinin, sem með
dómum símum á að tryggja „frið-
helgi“ eignarréttariins.
Þetta er Ijótur sannJeikur, en
hann verður að segjast. Að slíkt
skuli hafa gerst er hörmulegt,
bæði vegna majnnsiins og pjóðar-
innar, sem hafði hann að trúnað>-
armanni, en almenningur verður
að fá að vita hið sanina.
Verkmaðurinn orkar ekki tví-
mælis. Dómur pjóðarinnar orkar
heldur ekki tvímælis. Hann verður
pungur sektar- og áfeLlis-dómur.
Hann verður ekki skilyrðisbund-
inn.
En dórnur pjóðarinnar lendir
ekki á Jóhainnesi einum, á ekki
að lemda á homum einium. Fleiri
eru um sökima.
í heilan tug ára hefir pessíi
maður setið í eimu hinu virðu-
legasta og pýðimgarmesta emb-
ætti landsins, verið bæjarfógeti
hér í Reykjavík. Hundruð mamma
hafa árs árlega orðjð að leggja
mál sjn undir úrslturð hans, und-
ir dóim hans. Hundruð púsunda
króna af ómymdugra fé og pví,
sem komið hefir til opinberra
skifta, hafa farið um hendur hans.
Dómar hans í einkamálum hafa
oftast veriö, fuLlnaðardómar, leið-
in til hæstaréttar er kostnaðar-
söm og erfið peim, sem félitJir
pru. I augum porra bæjarbúa hef-
ir hann pví verið „dómarinn“,
opinber fjárhaldsmaður, skiftaráð-
andi búa, ímynd réttVísiimar.
, Öll pessi ár hefir meðferð lians
á fjármumuin dánar- og prota-
búa, að hanm hefir ekki greátt
peim, erfingjum eða lánardrottn-
um, vexti af pemimgaoign búanna,
heldur tekið pá til sím, verið op-
imbert leyndarmál, á vitorði rík-
isstjórnanna, flestra lögfræð-
inga bæjarins og fjölmargra ann-
arai, sem hafa átt arfs- eÖa kröfu-
rétt í búin eða á amnan hiátt
verið riðnir við skifti peirra. En
fram til pessa hefir emginn hreyft
pessu máli, menn hafa hvíslað í
krókunum, en enginn hafist
handa. Liggur nærri að ætla, að
marga hafi skort djörfumg til að
ganga í berhögg við dómarann,
hollvin og ráðamann allra íhalds-
stjórna. Rikisstjórnimar hafa og
Játið petta afskiftaJaust eða lagt
blessun sína yfir pað, par til nú-
verandi ríkisstjóm fyrirskipaði
sakamálsramnsókn af pessu tilefni.
Er pó ekki pví til að dreifa, að
pær hafi ekki vitað, hvað rétt
var í pessu efni, pví að fyrver-
amdi dómsmálaTáðherra íhaJds-
flokksins, Magnús Guðmundsson,
komst svo að orði á alpingi í
fyrra, er rætt var um breytingar á
embættum lögregLustjóra og bæj-
arfógeta hér: „ . . . pví að vextir
af geymslufé búa eiga að ganga
til peirra, sem féð eiga.“
Þrátt fyrir pessa vitneskju hef-
ir ihaldið jafnan talið Jóhannes
eimn sinn mætasta mann, hann
hefir pað ár eftir ár gert að for-
seta sameinaðs alpingis, hann hef-
ir pað rómað sem fyrirmynd emb-
ættismamna, hann hefir verið ráð-
herraefni flokksins. Hann virðist
haía motið óskerts trausts og virð-
ingar flokksforingjanna, pótt
peim óefað hafi verið kunnugt
um breytni hans. Sökin er pví
að miklu leyti hjá pesSum nxömn-
um og hjá fyrverandi ríkisstjórn-
um, sem hafa gefið fjárdrætti og
hvers konar spillingu góð vaxt-
ar- og proska-skilyrði meðal op-
inberra sýslunar- og starfs-manna
í skjóli eftirlitsleysjs og yfir-
hylminga. Sjóðpurðin í Bruna-
bótafélaginu og mál Einars M.
Jónassomar eru öllum í fersku
mimmi, svo og afstaða íhaldsins
og blaða pess til peirra mála.
En hversu mörg eru pau máí
svipaðs eðlis, sem pögguð hafa
verið miður, par sem stórsakir
hafa verið látmar niður falla með
öllu og afbrotamennimir látnir
sitja áfram í embættum sinum
eða fluttir i önnur — stundum
betri, ef peir hafa notið máttugra
aðstandenda ?
Líklega kann enginn tölu
peirra. En talan er há.
Slíkt er ekki líklegt til að ala
upp samvizkusaima embættis-
menn. Slíkt hlýtur að spilla jafn-
vel sæmilegum mönnum.
Stærsta blað jhaldsins, ,,Mgbl.“,
kallar dóm penna „Stóradóm“ og
dylgjar um, aö með honum seu
flestir bæjarfógetar og sýslu-
menn hér á landi sjálfdæmd-
ir til refsingar. Við verknaðinn
hefir pað ekkert að athuga, virð-
ist telja hann hverjum embættis-
manni sæmandi, en ber fram
dylgjur í garð hins setta dómara.
Þetta kemur engum á óvart,
sem man, hversu ,,Mgbl.“ srnér-
ist við Hálfdansmálinu, atkvæða-
fölsuninni í Hnífsdai, og raunar
íhaldið alt utan pings og innam.
Þetta kemur engum á óvart,
sem pekkir hugsunarhátt íhalds-
ins.
Það ex; hann, sem er orsök
pess, að jafn hörmuleg tíðindi
skuli gerast hér.
Yfir honum parf pjóðin að
kveða upp sinn Stóradóm.
Samanburðnr.
Enskir kolanemar.
fslenzkip sjómenn.
„Morgunbl.'* gerir samanhurð
á deilunni, sem nú stendur yfir
hér milli sjómanna og togaraút-
gerðarmanna og deilunni hinni
miklu í Bretlandi, sem verka-
menn og eigendur eða umráða-
menn kolanájnanna háðu, eða
réttara sagt, sem brezkt auðvald
og brezk alpýða háðu.
Rétt er pað. Margt er Ukt um
deilur pessar.
Kolanámam.ir hafa verið auð-
lindir Breta. Kolaiðjan megin-
undirstaðan undir iðnaði peirra,
verzlun og siglingum, stærsti
pátturinn i atvinnulífi peirra.
Fiskimiðin eru auðlimdir Islend-
inga. Fiskveiðarnar h,afa hin síð-
ari ár verið höfuð-atvinnuvegur-
jnn. Togararnir hafa oft komið
með um heLmin,g pess afla, sem
á land hefjr borist.
Brezku námaeigendumir eru
aubugustu og meðal auðugustu
manna par i landi; peir eru kjara-
iitn í auðvaldinu og íhaldimu
brezka.
íslenzku togaraútgerðarmenn-
irnir sumir eru auðugustu menn
landsins, peir eru kjarnáinin í ís-
lenzka Ihaldsflokknum og hafa.
fengið til umráða, sem eágn eða
lán, geysimikinn hluta pjóðar-
auðsins.
Verkamennirnir í kolamámuniuim
brezku unnu dag hvern neðam-
jarðar erfiða vimnu og óh,olla í
spjltu Lofti og óhreinu; peir vom
í sífeldri lífshættu; stundum
kviknaði í gastegundum, stundum
hrundu loft námanna eba veggir,
stundum urðu stórfeldar spreng-
inagr og námaslys, hundruð
manna lemstruðust til dauða á
hinn hrylLilegasta hátt eða voru
birgöir Jnni í námumum og poldu
hin ægilegustu harmkvæli unz
peir loks létu lífið af hungri eða
rotftleysi. Laun peirra voru sultar-
laun. Námaeigendur litu niður á.
pá sem óæðri verur.
Togarahásetarnir íslenzku viima
erfiða vinnu við vosbúð og kulda,
nótt sem dag, helga daga sem:
virka, alt að 16 stundir í sólar-
hjing. Þeir eru aldrei öruggir um
líf og limi, ofviðri, stórsjóar og
slys vofa ávalt yfir. Maður