Dýraverndarinn - 01.10.1929, Side 6

6o
DÝRA VERNDARIN N
hana-hjónin mætti snúa málshættinum við og segja:
„Fár er sem móðir, enginn sem faðir".
Karlfuglinn er venjulega stærri og litfegurri en
kvenfuglinn og sumarbúningur hans fegurri og
skrautlegri. Þetta er einnig alveg öfugt um Þórshan-
ann: Kvenfuglinn er stærri en karlfuglinn og miklu
skrautlegri. Svo er og þessu varið með Óðinshanann.
Þórslianinn og Óðinshaninn teljast til þeirrar teg-
undar fugla, sem kallast blöðkufætlingar og eru nokk-
urskonar millistig milli vaðfugla og sundfugla, en
þó hvorttveggja í senn. Þeir eru kvikari og léttari
á sundi og í öllum hreyfingum en flestir aðrir fuglar.
Á dönsku er Þórshaninn oft nefndur „Vandtræ-
der“ eða ,,Vandstiger“, vegna þess, að hann treður
marvaða. Það er eins og hann troði sjó og vatn,
eða þrammi áfram, er liann syndir og rykkir höfö-
inu til, um leið og hann ryksar áfram á sjó eða vatni.
Utan varptímans eru þessir fuglar oftast langt á
hafi úti, synda þar og ösla á fallandi bárum og brim-
sjóum, léttir og kvikir, sem á lognsævi væri eða í
ládeyðu á stöðuvatni eða tjarnarpolli. Þessi sí-kviku
og kátlegu smádýr eru svo spök og óttalaus um sinn
hag, að hægt er að komast mjög nálægt þeim og
athuga hreyfingar þeirra og hátterni allt, í fárra feta
fjarlægð. Þeir tímgast á sjó og á vatni og verpa eggj-
um sínum í öndverðum júnímánuði, og unga þeim
út að mánuði liðnum, eða í byrjun júlímánaðar.
Það var u. júlí 1880, að eg sé Þórshana-karlfugl
einn, með fjóra unga í eftirdragi, vera að flytja sig
búferlum frá hreiðri sínu, vestanvert við Kaðlastaði
hjá Stokkseyri, niður að sjónum, til þess að hafast
þar við innan um skerin og i lónunum, þangað til
ungarnir væru orðnir fleygir, og síðan að leggja út
á rúmsjó, þangað, sem þeir svo gæti notið kunnáttu
sinnar og leikni í sundíþrótt sinni, jafnt á himinhá-
um holskeflunum sem i lognsæbrigðunum og land-
varinu.
Eins og áður er sagt, er kvenfuglinn einvaldur i
hjónabandinu og allráðríkur húsbóndi á heimili sínu.
Komi honum til hugar að breyta til um verustað,
flýgur hann upp, með aðvarandi raustu, og ef maki
hans, karlfuglinn, hlýðir ekki þeirri aðvörun án tafar
og tregðulaust, flýgur hann að honum og heggur
með nefinu i höfuð hans eða bak, og hefir þetta
ávalt tilætlaðan árangur. Karlfuglinn verður að hlýða
slíkri aðvörun, hvort sem honurn líkar betur eöa ver
og hvert sem kvenfuglinum þóknast að leggja leið
sína. —
A leiðinni frá Hraunsárbrú austur að Stokkseyri
eru sléttar valllendis flatir, með smádældum hér og
hvar og liggja þær að lækjum og tjörnum með fjölda
fagurgrænna lingresishólma og smá-eyja sunnan undir
Selsheiði. Eru þarna tilvaldir varpstaðir, sem Þórs-
haninn hefir numið 0g lagt undir sig um mörg um-
liðin ár, milli kaíloðinna, snarrótarkenndra sandbala
og þúfnakolla.
Fyrir nokkrum árum siðan, var ég sjónarvottur að
skrítnum og skemtilegum leik, er fram fór milli Þórs-
hana-hjóna nokkurra, er þarna áttu heima. Þau voru
bæði saman úti á tjörninni, önnum kafin í því að
afla sér fæðu (skordýra, flugna o. fl. þess háttar),
en ég stóð á tj arnarbakkanum skammt frá og horfði
með forvitni og aðdáun á aðfarir þeirra. Allt i einu
sé ég að kvenfuglinn fer að morra i hálfu kafi og
færa sig nær karlfuglinum, og um leið að mynda dá-
lítinn hring um sjálfan sig i vatninu á alla vegu í
kringum karlfuglinn, þannig, að hann lendir loks inn-
an í hringnum, sem var hér um bil 6—8 þumlungar
í þvern.ál. En þegar karlfuglinn virtist ekki sinna
þessu neinu eða vera nógu fljótur til að taka þátt
í leiknum, skýzt kvenfuglinn að karlfuglinum og
stingur nefi sínu i belginn á honum, flýgur siðan
spölkorn f jær aftur og heldur áfram að mynda hring-
ana utan um sjálfan sig eins og áður, en ávalt nær
og nær karlfuglinum, sem þá loks virtist skilja hvað
að hinum var. Hann fór þvi lika að morra í hálfu
kafi og mynda hringa um sig og jafnframt færast
nær kvenfuglinum, unz hann að stundarkorni liðnu
varð v.ið tilmælum hans og eðlilegri ástleitni, enda
var og þá náttúruhneigð þeirra beggja á svipstundu
fullnægt í það sinn.
Þórshaninn er kallaður hinn nefbreiði martroði,
vegna þess, að nefbroddur hans er íflatur. I sumar-
búningi sinum er hann brúnleitur, með gráröndótt-
um fjöðrum; um háls og höfuð er hann dökkur og
rauð-litföróttur á bringu og síðum. Vetrarbúningur
hans er ijósgrár, hvítur neðan, með svarta rönd undir
augunum. Lengd hans er 9 þumlungar. Hann er einn
hinn litfegursti og skrautlegasti fugl, er hér getur
að líta.
Jafnvel þótt aðalvarpstöðvar Þórshanans séu miklu
norðar en ísland liggur, verpir hann viða hér á landi,
og hélt ég um eitt skeið, að honum væri að fjölga
hér við land. Árið 1888 vissi ég þó ekki um fleiri
en ein Þórshanahjón, sem urpu nálægt Eyrarbakka
og þrjú nálægt Stokkseyri, en 20 árum síðar, 1908,