Skutull - 11.02.1928, Page 2

•Á
SKUTOLi
Agis konangur í Spðrtu.
Fyrsti píslarvottnr jafnaðar-
stefnnnnar.
[Niðurl.]
II.
Spartverjar notuðu sór yfírburði
sína.
Þeir áttu löngurn í ófriði og
gátu sér frsegð og frama. Silfur
og gull féll í hendur þeirra. En
þeir biðu einnig ósigra. Iunan-
iands deilur komu upp. Jafnaðar-
ríki Lykurgosar leið undir lok.
öreigarnir urðu aftur margir en
auðraennirnir fáir. Þjóðin spiltist
og úrkynjaðist.
Sagnaritarinn Plutarkos segir
svo frá:
„Hnignun og úrkynjun Spart-
verja hófst er þair höfðu unnið
eigur á veldi AþenÍDga (404 f. Ivr.)
og auðgast að gulli og silfri. . . .
Þegar fýsnin í dýra málraa bafði
srneygt sór inn í Spörtu og auð-
eöfnunÍDni bafði fylgt ágirnd og
yfírgangur, nautnunum óhóf, mun-
aðarsýki og veiklun, þá misti
þetta ríki flesta yfirburði sÍDa og
fór því sífelt hnignandi fram á
daga konunganna Agisar og Leoni-
dasar“ (þ. e. um miðja þriðju öld
1 Kr.).
Á ófriðartirnunum hafði jöfnuð-
urinn borfið. „Auðmennirnir og
heldra fólkið“, segir Plutarkos,
„sölsaði blygðunarlaust undir sig
meiri og meiri eignir með því að
afskifta samarfa sína. Þannig safn-
aðist allur auðurinn í bendur ör-
fáum fjölskyldurn, en örbirgðín
bélt innreið sína í staðinn. . . .
Af hreiuum Spartverjum voru ekki
fleiri en 700 eftir, og af þeirn voru
ekki nerna ef til vill 100, sem
áttu land eða eignir. Hinn hluti
þjóðarinnar sat við hlið eigna-
mannanna í sárri nauð og fyrir-
litningu. öreigarrjir mistu allan
vilja til hernaðar út á við, en sátu
um tækifæri til að láta hendnr
skifta og bylta við hinu ríkjandi
skipulagi.“
in.
Agís var af konungsættinni og
af auðugasta fólkinu í Spörtu.
Hann var fluggáfaður rnaður og
vel að sór og mannko3tamaður að
sama skapi. Að öllum líkindum
hefir hann orðið fyrir ábrifutn
af kenningum Stoiku spekinganna.
Hann var alinn upp í óhófi og
eftirlæti móður sinnar, Agiströtu,
og ömmu sinnar, Arcbidamíu. En
tvítugur að aldri tók hann það
fyrir, að neita sór um allar nautnir,
og samdi sig i öllu að siðum
hinna gömlu Spartverja. Hann
lýsti því yfír að hann „kærði sig
ekki um konungstignina, ef hann
gæti ekki með henni endurreist
gömlu lögin og gamla skipulagið.11
Yngra fólkið aðhyltist hugsjónir
hans, en gamla fólkið var á móti.
Hans-eigin fjölskylda barðist fyrst
á móti honum, en hann vann fylgi
hennar með því að sannfæra móður
sina um, að byltingin væri fram-
kvæmanleg og yrði ríkinu til
Jieilla.
„Eg er ekki eins auðugur og
aðrir konungar“, sagði hann. „En
ef eg á móti dýrð þeirra get talið
mér til gildis stjórn á sjálfum mór,
óbrotið líferni og göfugt skapferli
og ef eg hjálpa meðbræðrum mín-
um til að koma aftur á sameign
og jöfnuði meðal þeirra, þá mun
mín verða síðar getið sem mikils
konungs.u
IV.
Agis tók nú að vinna að bylt-
ingunni.
Stjórnarfyrirkomulag Spartverja
var þannig, að fyrir ríkinu voru
tveir konungar. Með þeim voru B
ráðherrar, sem skáru úr, ef kon-
ungunum kom ekki saman. Káð-
herrarnir voru valdir af tignustu
ættunum. Lagafrurnvörp voru lögð
fyrir öldungaráð, og síðan fyrir
þjóðþÍDg, og róð það úrslitum
þeirra.
Agis lagði frumvarp sitt fyrir
öldungaráðið. Allar skuldir sbyldu
eftirgefnar. Öllu landinu skift í
19 500 jafna hluta. Öllum lands-
mönnum skift niður í flokka til
samlagsmötuneytis, og siðir hinna
gömlu Spartverja upp teknir.
öldungaráðinu kom ekki saman
um þetta frumvarp. Einn ráðherr-
ann, fylgismaður Agisar lagði það
fyrir þjóðþingið. Þar talaði Agis
sjálfur og skýrði frá þvi, að hann
mundi ekki láta sitt eftir liggja
til að koma byltingunni á:
„Eg afsala mér öllum eignum
minum. En þær éru víðáttumikil
engi og akrar og auk þess
600 talentur (270000 kr.) í reiðu
peningum. Hið sama gerir móðir
min og móðurmóðir, allir vinir
mínir og ættingjar, en þeir telj-
ast til auðugustu manna þjóðar-
innar.u
Pulltrúar þjóðþingsins gerðu
góðan róm að höfðingskap Agisar.
Tók þá til máls meðstjórnandi
hans, Leonidas konungur. Mælti
hann á móti írumvarpinu, eink-
um því, að skuldir yrðu eftir-
gefnar og að menn af útlendum
ættum innan ríkisins fengju sömu
réttindi og Spartverjar sjálfir, en
það var tilætlun Agisar. Agis
svaraði og var almenningur mjög
á hans máli. Öldungaráðið og ráð-
herrarnir voru aftur á móti harð-
snúnir andstæðingar byltingarinn-
ar og Leonidas ótrauður foringi
þeirra. En að baki þeim stóð
megnið af auðmönnunum.
Leonidas hafði um sig herlið
og undirbjó banatilræði við Agis.
En Agis leitaði hælis í hofi
nokkru og veik þaðan ekki nema
stöku sinnum, er hann gekk í báð.
Einu sinni er Agis var utan
hofsins gengu að honum þrir
menn, vinir hans, er fengnir höfðu
verið til að svíkja hann í trygð-
um. Þair lögðu á hann hendur og
fluttu hann í fangelsi.
Ráðherrarnir og nokkrir öld-
ungaráðsmenn komú. þar til. Settu
þeir upp málamyndar dómstól og
reyndu með öllum ráðum að fá
Agis til að vikja frá fyrirætlun-
um sínum.
En þagar hann lýsti þvi yfir,
að þvi færi fjærri að hann iðrað-
ist athafna sinna, þar sem hann
teldi þjóðakipulag Lykurgosar það
besta, sem þekt væri, þá dæmdu
þeir hann til dauða og skyldi
hann hengjast.
Móðir hans og amma kröfðust
þess, að Agis yrði kallaður fyrir
löglegan dómstól og málarekstur-
inn yrði opinber. Því var neitað,
því að samsærismönnunum var
kunn lýðhylli fangans.
Hröðuðu þeir aftökunni sem
mest þeir móttu.
Á leiðinni til gálgans gekk Agis
fram hjá þjóni sínum, sem grét.
„Gráttu ekkiu, sagði hann, „því
að eg fell fyrir órótti og ólögum.
Böðlar minir eru aumkunarverð-
ari en eg.u
Með þessum orðum rótti fyrsti
píslarvottur jafnaðarstefnunnar
höfuð sitt í snöruna.
Strax á eftir voru þær teknar
af lífi, amma Agisar og móðir.
Þegar hin síðarnefnda kom á af-
tökustaðinn sá hún eon sinn liggja