Vesturland - 24.12.1978, Blaðsíða 20

20
Hinn íslenski
Sherlock Holmes
Jóhann Magnús Bjarnason,
höfundur þessarar greinar er
mörgum lesendum eflaust aö
góöu kunnur. Hann bjó lengst
af í Vesturheimi og starfaói þar.
Jóhann gaf út fjölda bóka og
hafa ýmsar þeirra hlotið al-
menningshylli á Islandi. Má
nefna, til dæmis bókina I Rauð-
árdalnum, sem meðal annars
var lesin upp í útvarp fyrir fáein-
um árum.
Þegar ég les ævintýri Sher-
lock Homes eftir A. Conan
Doyle, þá hugsa ég æfinlega
til íslendings nokkurs, sent
ég kynntistofurlítið í æsku í
Nýja Skotlandi. Hánn hét
Hallur, þessi íslendingur og
var Þorsteinsson, ef ég man
rétt, og var rúntlega tvítug-
ur, þegar ég kynttist honum.
Ekki veit 'eg með neinni
vissu, hvaðan af íslandi
hann var, en samt hygg ég,
að hann hafi verið ættaður
af Austfjörðum, því ég vissi
til þess, að hann skrifaði tví-
vegis bréf til konu, sem átti
heima á Djúpavogi. —Ég
segi, að ég hugsi jafnan til
þessa manns, þegar ég les
ævintýri Sherlock Homes, og
kemur það til af því að hann
er sá eini íslendingur, sem ég
hefi þekkt, er að minni
hyggju var gæddur þeim
hæfileikum, sem nauðsynleg-
ir eru til þess, að geta verið
slunginn njósnari, eða leyni-
lögregluþjónn. Og hefði
hann hlotið sæmilega
menntun og fengið tækifæri
til að æfa og efla hinar með-
fæddu gáfur sínar og hæfi-
leika, þá hefði það sannast,
að hann hefði ekki staðið
langt að baki Sherlock
Homes sem njónsamaður.
Og því til sönnunar vil ég
segja frá dálitlu atvikip
sem í sjálfu sér var ekki mjög
stórvægilegt eða markvert,
en getur þó sýnt, að álit mitt
á manni þessum er á dálitl-
um rökum byggt. En áður en
ég byrja að segja frá þessu
atviki, ætla ég að gefa ofur-
litla lýsingu á Halli.
Hann var langt frá því
að vera líkur Sherlock
Homes í sjónJog vexti. Og
engum skáldsagna-höfundi
hefði dottið það til hugar, að
hafa hann til fyrirmyndar í
lögregluspæjarasögu, hvorki
sem njósnara né stórglæfra-
mann. Því Hallur var allra
manna minnstur vexti og
allra manna óalitlegastur á-
sýndum, en þó meinleysis-
legur. Augun voru greindar-
leg og fremur góðleg, en þau
voru smá og augnalokin
huldu þau jafnan meira en
til hálfs. Hann var höfuð-
stór, ákaflega langleitur og
niðurlútur. Hægfara var
hann og oftast þögull og
þegjindalegur. Það leyndi
ser ekki, að hann var forvit-
inn, þó langt væri frá því, að
hann væri spurull. Hann
lagði sjaldan spurningar fyr-
ir menn, en samt var eins og
hann kæmist auðveldlega að
leyndarmálum manna og
græfi upp alt, sem leynt átti
að fara, án sýníegrar fyrir-
hafnar. Stálminnugur var
hann, eins og Macaulay lá-
varður, og framúrskarandi
glöggþekkinn á menn. Þegar
hann kom á mannmót, stóð
hann jafnan utarlega, og það
var eins og enginn yrði hans
var; hann var altaf eins og út
í horni, hvar sent hann var
staddur, en þó var auðséð, að
hann veitir öllu,sem fram fór
í kring um hann, mjög nán-
ar gætur. Hann hafði gaman
af skátalífi—það var sú eina
skemtun, sem hann virtist
taka þátt i—og rnenn sögðu
að hann væri góður taflmað-
ur. Hann var dável að sér í
reikningi, og hafði þó fengið
mjög litla tilsögn í þeirri
grein, og hann var slunginn
að ráða flóknar gátur, og
virtist hafa rnikið yndi af
því. Ekki virtist hann gleðj-
ast yfir hamingju annarra,
og hrygðist ekki, svo sjáan-
legt væri, af óhöppum nokk-
urs manns. En það eitt er þó
áreiðanlegt, að hann vildi
ekki troða ncinum manni
um tær, og lagði engum ilt
til.
Hallur var lítið á rneðal
íslendinga eftir að hann kom
til Ameríku. Hann var oft-
ast hjá hérlendum bændum,
fyrst framan af að minnsta
kosti, og vann oft fyrir rnjög
lágu kaupi. Mörgum þótti
hann undarlegur og servitur,
en flestum var vel til hans,
og höfðu jafnan gaman af
hinum stuttu, hálf-
hryssingslegum svörum
hans. Eg man, hvað menn
hlógu dátt að því, sem hann
sagði, þegar það kom í blöð-
ununi, að hefðafrú ein í
Halifax hefði mist demants-
brjóstnál, einu sinni þegar
hún var á grímuleik.
„Það hefir verið ungur
ekkjumaður, sem stolið hefir
brjóstnál þeirri“, sagði Hall-
ur við kunningja sína.
Menn hlógu þá, eða
grettu sig, og álitu þetta
heimsku-fieipu. En tveim ár-
um síðar ráku þcir hinir
sömu upp stór augu, því þá
komst það upp, að einmitt
ungur ekkjurnaöur hefði stolið
brjóstnálinni. Hvort Hallur
hefir bygt þessa staðhæfingu
sína á nokkru sérstöku, eða
aðeins sagt þetta blátt áfram
að gamni sínu hugsunar-
laust, um það gel ég ekki
borið. En mörgum þótti það
skrítið.
Einu sinni kom ókunnug-
ur maður þangað, sem Hall-
ur átti heinta, og bað að gefa
sér að drekka, og spurði til
vegar.
„Hvaða maður skyldi
þetta vera)?“ sagði einhver,
þegar ókunni maðurinn var
farinn.
„Það er strokumaður, sem
einhvern tíma hefir verið
bókhaldari, sagði Hallur.
„Hvernig veist þú það?“ var
spurt.
„Ég sá það á augunum í
honum, að hann var á fiótta,
en á fingrum hægri hönd
hans, að hann hefir verið
bókhaldari", sagði Hallur.
Menn tóku lítið rnark á
þessu, þá í svipinn, en fáum
dögunt síðar kom það í ljós
að Hallur hafði getið rétt til
unt manninn.
Hallur kom einu sinni til
íslensku nýlendunnar á
Mosselands-hálsum. Það var
unt haust. Hann dvaldi fá-
eina daga þar sem ég átti
heima, og okkur drengjun-
um þótti hann næsta kynleg-
ur. Ég man það, að hann
gekk einn morgun með ntér
og tveimur öðrunt drengjum
ofan á veginn, sem lá í gegn-
um nýlcnduna. Við tókum
þá eftir því, að einhver hafði
ekið um veginn, þá um
morguninn, því við sáum ný-
leg hjólför; og við drengirnir,
gátum þess til að maður
nokkur sem við ncfndum,
hefði ekið austur að sjó
þcnnan morgun.
„Þessi hjólför eru eflir tví-
hjólaðan lcttivagn, sem kom-
ið hefur að austan", sagði
Hallur, ,,og maður hefir gegn-
ið fyrir honum, en ekki
neinn ferfætt skepna“.
Við athuguðum nú þetta
betur, og þóttumst sjá að
Hallur hefði rétt fyrir sér,
því hvergi sáust nýleg för
eftir hest eða uxa, en það
vottaði fyrir mannaförum
hér og þar.
„Hver skyldi þetta hafa ver-
ið? spurðunt við drengirnir
hver annan.
„Að líkindum pedlar
(FARANDSALI)“, sagði
Hallur.
Hér skjátlaðist þó Halli
ofurlítið. Að vísu hafði mað-
ur farið um brautina um
morgunin og gengið sjállur
fyrir mjög léttri tvíhjólaðri
kerru — það fréttum við síðar
ummdaginn -en það var
ckki farandsali, heldur ung-
ur málmnemi, sem kom frá
Tangier og ætlaði til Moose
River-námanna. En þó Halli
skjaflaðist í þessu þóttist ég
samt sjá að hann væri frant-
úrskarandi eftirtektasamur
og athugull.
En nú er að segja frá því
atriði, sem ég hét að skýra
frá, og það er á þessa lei.ð,
Veturinn 1882—83 var
Hallur í vinnu hjá skoskum
bónda í grennd við þorpið
Shubenacadie, sem er járn-
brautarstöð um fjörtíu mílur
enskar frá Halifax. Þennan
sama vetur var þar í þorpinu
ungur kaupmaður af Gyð-
inga-ættum. Nann átti dá-
litla búð við aðalgötu þorps-
ins, og seldi smávarning,
glingur og gamlan fatnað.
Hann hafði byrjað verslun-
ina með litlum efnum, og
langaði mjög til að græða.
Hann þótti réglusamur og
áreiðanlegur i viðskiftum, og
var í góðu áliti hjá þorpsbú-
um. Honum hafði gengið vel
verslunin sumarið 1882, og
hafði lagt til hliðar eitt
hundrað dali, sem hann ætl-
aði að leggja í sparisjóð í
Halifax um leið og hann færi
þangað í verslunarerindum
um haustið. En nóttina áður
en hann ætlaði að leggja af
stað til borgarinnar, hurfu
þessi hundrað dalir úr læst-
um peningaskáp, sent var í
búðinni. Og það, sem þótti
kynlegast, var, að ekkert
annað hvarf, hvorki úr búð-
inni né úr peningaskápnum,
nerna þessir hundrað dalir,
sem áttu að fara í sparisjóð-
inn. í búðinni voru þó rnarg-
ir verðmætir munir, og I
skápnum um hundrað og
fimmtíu dalir umfram það,
sem tekið var. Svo var ann-
að, sem ntjög þótti eftirtekta-
vert: að engin merki sáust til
þess, að brotist hefði verið
inn í búðina, hurðir, gluggar
og jafnvel peningaskápurinn
var eins og gyðingurinn
hafði skilið við það kvöldið
áður —alt harðlæst—ekkert
brotið—ekkért skemmt —ekk-
ert horfið—nema þessir
hundrað dalir, sem áttu að
fara í sparisjóðinn.
Húsið, sem Gyðingurinn
bjó I, var fremur lítið, og
með fiötu þaki. Niðri var
búðin, og til hliðar við hana
var eldhús og lítil borðstofa,
og var gengið úr borðstof-
unni upp á loftið, en þar
voru tvö herbergi. I öðru
þeirra svaf Gyðingurinn
sjálfur, en móðir hans og tíu
ára görnul stúlka i hinni.
Fleira fólk var ekki í húsinu.
Á búðinni sjálfri var stór
gluggi, sem vissi að aðalgötu
þorpsins, og var svo um
hann búið, að ekki var hægt
að opna hann, nema að inn-
an. Þjófurinn hafði því auð-
sjáanlega ekki farið inn í
búðina um gluggann—og
ckki heldur reynt til þess. En
á búðinni voru tvær dyr:
fyrst aðal-dyrnar, sem vissu
að götunni, og dyr, sem farið
var um úr búðinni og inn i
borðstofuna. Fyrir framdyr-
ununt v'ar traust læsing og
slagbrandur fyrir að innan;
en um hina dyrnar var ekki
eins vel búið, og mátti því
opna þær með algengum
lykli. Svo voru eldhúsdyrn-
ar: urn þær var ekki traust-
lega búið; og eldhússgluggan
og borðstofugluggann mátti
auðveldlega opna að utan og
komast inn um þá.
Mönnunt kom því saman
urn það, að líklegast væri, að
þjófurinn hefði farið inn um
cldhúsdyrnar, opnað innri
búðardyrnar með algengum
lykli og kunnað aðferð til að
opna peningaskápinn og
læsa honum (því að honum
gekk enginn lykill). Þetta
þótti sennilegast. En í hinu
skildi enginn, hvað þjófnum
gat gengið til þess, að taka
aðeins þessa sérstöku upp-
hæð, sem átti að fara í spari-
sjóðinn, en snerta ekki ann-
að, hvorki peninga né verð-
mæta ntuni.
Alt mögulegt var reynt til
að hafa upp á þjófnum—en
allar tilraunir í þá átt voru
alveg árangurslausar. Gyð-
ingnum þótti sárt að rnissa
svona rnikla peninga, eins og
vonlegt var, en bar sig þó
vel. Hann fiutti nú peninga-
skápinn upp í svefnerbergiið
sitt, bjó vel og vandlega um
gluggan á herberginu, setti
nýja og trausta skrá á hurð-
ina, og læsti dyrunum vand-
lega áður en hann fór að
hátta á kvöldin; þar að auki
hafði hann hlaðna skamm-
byssu við hendina, og gat
ekki trúað, að stolið yrði úr
peningaskápnum i annað
sonn.
Svo leið fram að jólum.
Verslun Gyðingsins gekk
vel—jafnvel betur en áð-
ur—og um nýjársleitið var
hann búinn að græða svo
mikið, að hann gat á ný lagt
hundrað dali til hliðar, og
attlaði hann nú endilega að