Tímin - 29.07.1943, Síða 2

Nr. 22. 1. árg.
%%m i n Nr-22
HÓKrtayin 29. juli 1943.
Útgevari: Havuar PramburðBfelay.
Ábyrgd hevur l'ormaðurin í
blaðnevndini: Einar Joensen.
- Avgreiðsla: Telefon nr. 259.
Prentsmiðja: B. Z. Jensens.
Haldaragjald: 2 kr. ársfjórðingin,
í leyssølu: 15 oyru eintakið.
Lýsiugarprísur: 12 oyru pr. mm
áforsíðuni, aðrastaðni: 10 oyru.
(Avsláttur fyri fastar lýsingar
eftir avtalu).
Sjálvstýrislelø
ella sambandsleið.
Tá ið Týskarar hersetlu Dan-
mark 9. apríl 1940, fingu Før-
oyar síná-royndarstund. Tá galt
at velja annaðhvørt føroyska ella
danska leið, og til okkara skomm
og skaða — 17 av okkara 241øg-
tingsmonnum valdu ta donsku
leiðina. Teir bundu seg sjálvar
á hond og fót og góvu ræÓið
úteftir til tann eina mannin,
sum Danmørk lievði sett sum
sín umboðsmann í Føroyum,
og sum sjálvandi vildi royna á
allan hátt í fyrslu syftu at fremja
danskt sjónarmið. Nú síggja vit
hvussu vorðið er.
Tfverri, av hesum 17 løglings-
monnum vóru 3 sjálvstýrismenn
og 5 javnaðarmenn, sum søgdust
at ve:ra sjálvstýrishugaðir. At
javnaðarmenninir fóru í tann
đanska leypin, var ikki al undr-
ast á fyri tann,sum hevur ansað
eflir politikki leirra. Teirra
flokkur er jú beinleióis ein
danskur politiskur flokkur, ein
pailur av tí danska socialdemo-
kraliinum, og tá ið á hevur
slaðið, lmva teir allíð aktað
harraboðini frá Oyiasundi.
Verri var við leimum 3 sjálv-
stýrismonnunum, sum sjálvt um
teir umboðaðu tann linliga partin
av sjálvstýrinum, tó mátti hugs-
ast at kenna ábyrgd á sær, at
ganga reint føroyska leið, nú ið
galt at vinna okkara landi sum
frægast vinnukor undir bardag-
anum og ikki minni aftaná'.
Fyri al sleppa at vera uppi í
góvu leir seg í hóslag við teir
menn, sum vit vita ynskja, at
Føroyingar skulu ikki ráða í
sínum egna landi, og valdu tann
mannin til formann í Lands-
nevndini (og harvið til formann
í Føroyum), sum í upp móti 4(J
ár hevur barst ímóti føroyskum
sjálvbjargni og eigur ein stóran
part av ábyrgdini fyri, at vit
vinnuliga eru so st-utt komnir,
sum vit eru.
Tó var eisini bangheit uppií
hjá hesum trimum monnunum.
Sum ein av teirra handgingnu
monnum segði um tað bilið, lá
ió Onglendingar hersettu Før-
oyar og ein sannur sjálvstýris-
maður segði við hann, at nú
máltu vit taka ræðið sjálvir og
taka sjálvstýiið: »Hvaðan skulu
vit fáa okkara lønir?« Hetta er
TIMIN 29. juli 1943
tað, sumhevur dripið sjálvstýris-
rørsluna ferð eftir ferð, henda
hugsanin hjá nógvum fólki við
fastari løn frá .slatinum, at best
er at tiga og tola, so staturin
ikki rubbar kjaftbandið um lpn-
posan. Hesir menn eru tað,
sum virka fyri sambandshugs-
anini, ántin teir so eru reinir
sambandsmenn ella sambands-
lynlir sjál vslýrismenn ella javn-
aóa rmenn.
Men vit mugu ikki tola hesa
hugsan Iongur. LJttan at vit
sjálvir skipa fyri og sjálvir taka
ábyrgdina av okkara landi, fáa
vil ikki bygt vinnuvegir okkara
út soleiðis, at fólkið fær livilig
kor. Okkara drúgva samband
við Danmark mevur ikki givió
okkum ley. Hugsið um okkara
fiskiskap, hugsið um lærslongdu
fiskileiðirnar undir Grønlandi,
hugsið um tað úrslit lann sein-
asta »kommissiónin«, ið setl
varð til at ugga Føroyingar og
rura teir í svøvn, kom til: ikki
fleiri trolarar, men valið um
sluppirnar.
Vit mugu sjálvir hava ræðió
herhjáokkum. Vit mugu sjálvir
umboða okkara land úleftir,
bæði nú og seinni, men ikki
minst nú undir bardaganum, og
í tí tíðini aftan á liann, tá ið
viðurskiftini landanna millum,
veróa skipað av nýggjum. Tá
ræður um, at vit í Føroyum
veróa uinboðað av monnuni,
sum standa faslir á føroyskum
bolni, og ikki av monnum, ið
sum sambandsmenn hava víst,
ikki kunna hugsað sær al nøkur
ábyrgd liggur hjá okkum sjálv-
um.ella suin javnaðarmenn ella
teir tríggjar sambandshugaðu
»sjálvslýrismenn« á tingi havá
prógvað, hava føroyskan fram-
burð og parlvíst føroyskl sjálv-
ræði á slevnuskrá síni, men sum
allíð liava giviðsegundirDanskin,
tá ið hann hevur troðkað á.
í »Føroyatíóindi« fyri 17. juli
stendur henda forvilnisliga grein,
skrivað av fylkislæknanum á ,
Tvøroyri K. Nygaard, og loyva
vit okkum at taka hana upp
aftur.
•Ungdom
og Sundhed.
/
Tað vil vera ringt og drúgført
til fullnar at viðgera spurningin
»Ungdom og Snndhed«, og svarið
kann bert veróa í brotum og
skitserandi.
Heilsan yvirhøvur — eg tosi
mest um Suðuroyaí- læknafylki,
men mær.vitandi eru viðurskift-
ini um tað sama aðrasteðs í
Føroyum — hevur verið góð, ja
helsl serliga góð, undir veraldar-
barđaganum.
Taó eru helst tvær sjúkur sum
geva trupulleikar, og eru lær
bróslsjúkan og kynssjúluir. Or-
sakin Ii 1 seinru er helst okkara
fiskimenn, sum eru óansnir og
gáloysnir íúllandinum. Tósíðsla
ár vfsli týðulig tekin til batnan,
er.tað enn grund tilávaringum
meira eflirans'ni.
Bróslsjúkan er verri at ansa
eftir, og eru ivaleyst .fleiri ár-
sakir til at hon hevur ment seg.
Smiltan er í landinum, mest
millum innbúgvararnar, tó neyv-
ansørt millum hermenn. Smittu-
vandin er størri enn vanligt,
vegna íleiri samkomur, helst í
dunsiliøllum. Tað er ikki óliugs-
andi, at føðin kann hava sín
ávirkan til minni mótsløóu móli
»basillimi«.
Hvat føðini viðvíkur, er hon
kvanlalivt — kaloriimessiga —
nóg mikið, men kvalitativt
minni góð. Føðin í Føroyum
er ofta einsformug og missjøvn
alt eftir ársinstíðini, og hevur
líon serliga verið tað hesi árini.
Yit hava baft nokk av grind
og spiki, fiski og fugli, meðan
feskt kjøt og epli hava Iroli.
Eina tfð í vetur var malurin
grind og spik (ultan epli) tríggjar
ferðir um dagin. Góóur malur,
men so ofta ov tungur fyri van-
ligar búkar, og sá eg av hesum
fleiri lilfelli av magakatharrh og
líknandi brek.
Eg havi onganlíð skilt, al lað
tá var importforboð, meðan nú
er yvirflóð av eplum. Tá liøvđu
eplini stóran lýdning, nú nógv
minni. N)rggj epli hava um
heystið 10 ferðir ta c-vitamin-
nøgd sum seint á vetri og á
vári.
Tó rasónin av margarin og
sului er størri enn í Onglandi,
so strekkir hon ikki til hjá teim
flestu, sum ofta ikki liava annað
enn margarin til malgerð og
sukur lil drekka og viðskera.
Um summarið átlu vit ið hvussu
so er al fingið exlra sukur,
summi til syltning, fleslu til
rabarbu- og sýrugreylog-súpan.
Tað ræóur um at nýl.a tað c-vi-
tamin, vit hava í landinum,
meðan lað er.
Mjólkin er ovjcnøpp. Fleiri
fløskubørn haya ikki fingið nokk,
og skúlabørn, sum serljga
Ireingja lil mjólk, erú nógv illa
fóri.
Føroyar huva ov lítið av
mjólk, og í slíkum. tfðum kundi
okkurt fyrireikast, so tey sum
treingja mest til liana kundu
fingið mest møguligt, um ikki
øll nokk.
Um eykastoffini — vilamin-
ini — kann eg siga, at eg havi
sæð tekiu til c-vitaminosu, eisini
tekin lil ovlílið kálk. Tað er
verst yið c-stoffinum helst um
veturin og várið. Hesa ár’sinstíð
áltu fólk at lagt seg eftir al
notið ley c-vitaminríku føðievni,
sum vit hava, og goyma til
lieystar og vetur lað, ið goymast
kann. T. d. øll sløg av bernm,
hvannir, sýrur, sýruleg^r, røtur,
rađisur, salal og aðrar grøn-
vøkslrar. Men neyvan slrekkir
lað til, og álli slýrið al hugsa
um al lilførl landinum. c-vila-
min, anlin í tabletlform ella en
naturam. Eg havi roynt al fáa
nakaó c-ríkt »sylliløj«, sum í
Onglandi er anbefalaó av min-
istry of food, men skal her
licens lil, tí tað er á hundnum
lista.
Hini vilaminini hava vit helst
í lýsi og spiki, og behøva ikki
sum tíóirnar liava verið al tróta
tey. Het‘ í oynni eru 'fólk røsk
at eta spik og laka Jýsi. Spik
er 1iokk a v og lýsi dugur fólk
væl al.kóka.
So* er tað hygieinan. Ein stórur
og viklugur spurningur. Har
haldi eg, at tað er ov lílil fram-
buróur, ja í summum heldur
afturgongd.
Tann persónliga reinligheitin
er misjøvn, óloy og skrubb er
ov almindiligt, tó ein og hvør
er harri yvir hesum. Sóluiin
ber mátti verið menl at bygt
eina almenna baðstovu, ella inn-
rælla bað í sluilanum til børnini.
.Góð venjan frá skúlum smitlar
ofta heimið.
• í heila likið kundi við lftlum
útgiftum verið hjálpt uppá skúla-
hygieinina.
Sjálvur eri eg interesseraður f
hesum og hevði 3-^4 ár árligar
rannsóknir av skúlabørnunum.
Eg kannaði úlsjónd, hædd, vekt,
oyrir, eygur, tenn, húð, blóð,
báls, lungnr, bjrnrta o. a. m. 011
blivu pirkaði.
Foreldur, skúli, ja børnini
sjálv vóru fegin fyri og interess-
eraði í arbeiðinum, men okkara
sóknarslýri var bert reserveraó
og vildi rkki keypa okkuin vekt
og mál, eiheldur gjalda nakað
honorar. Tað var talan um alt
í all einar 300 kr.
Vióvíkjandi dansi og dansi-
hø 11 kann eg iklci skilja, at fólk
hesi vøkrn summarkvøld fylkjast
í dansi íslaðin fyri syngjandi al
fara til fjalls at reinska lunguni
ognjóla nátlúrunnar vaknrleika.
Ungdómurin trýtur annars
kroppsvenjan og sporlsanda her
á plássinum.
Tað ern einstakir sum royiut
at bøta um.men ovlítióhjálpur.
Tað er ikki nokk til einahvørja
kapping, so sum ein sær, at
trena nakrar feróir beinl undan
kappingini, og so halda uppal
lil næstu ferð. Tvørturímóti
eigur ein at trena í langa tíð,
og so binda frið — men ltava
vanligar vøddamýkjan leirdagar
hesir trena. Urslilið er hareftir
og úlsjóndin vió: vælvaxnir,
kroppsliga evnagóóir unglingar
ganga hoyknir og slignir í heró-
unum, ultan lørvandi treysti,
slimbur og treystleika.
Moralin er óneyóugt at losu
um, lí tann spilti og ringi mor-
alur er so sjóhskur, al hann
fellur hvørjum manni í eyga,
uttan tað al ein longu er so
vandir við hann, at liann ikki
virkar longur, sum alt lilvant.
Eg havi lagl lil merkis -tillak-
andi nervasjúkur—neurosis —
eisini millum skúlabørn, anlin
hetta hevur sína grund direkta
í krígnum ella í innsufficientari
føði.
Eg kann heilsa frá lí ungu
sjúkrasyslrini, sum var her og
pirkaði, al fólk vóru sera trú-
føsl at møla, og sera umhugsin
at fáa seg pirkaðan. Taó var
berl eilt lnis og okkurt einstakt
fólk, sum var fmóti, og er taó
einastnndandi á so slórum plássi,
men tað er tíverri so, at eilt
eiustakt kann spilla eina slíka
roynd, og tað liava vil einki
ráð fyri, tí liella er frívillugl,
inen lil gagn fyri øll.
í læknaarbeiði hava vit av og
á liesi sløku, sum spilla fyri sær
sjálvum serliga, men eisini fyri
fjøldini. Tey krevja: Tú skall,.
lil skulu, samfundi’ó skal; men
gloýma, al tey sjálvi eisini hava
pliklir í samfelagnum og reglur
at fylgja.
Panting
\
I'aó verður her gjørt kunn-
f|l, at eftirsløður av komm-
unuskalti og kaminreinsan
fyri januar og apríl ársfjórð-
ingar 1943, sum ikki eru gold-
nar áðrenn tann 7. augusl f
ár, verða sendar pantifútanum
lil pantingar.
Tórshavnar Býráó,
lann 24. juli 1943.