Samtíðin - 01.03.1962, Blaðsíða 22

18
SAMTÍÐIN
Ingólfur Davíðsson:
Ur ríli
dllúr
22.
ffrem
sctn aliirui lifjfjur á ofjgjujn
í ÁSTRALÍU og á Indlandseyjum lifa
sérkennilega sterkfætt hænsni, sem Talle-
galla nefnast, fræg fyrir volduga hreið-
urgerð. Englendingur segir svo frá:
„Þegar ég kom lil Port Enington, rak
ég fljótt augun í marga, stóra hauga, sem
hvítir menn sögðu, að innfæddir jörð-
uðu dána í. En innfæddir hlógu að. Nei,
þetta væru hreiðurdyngjur Tallegalla-
hænsnanna. Enginn hvítur maður trúði
þessu þá, og eggin, sem innfæddir komu
með til sannindamerkis, voru stærri en
svo, að líklegt væri, að Tallegalla-hænsn
Iiefðu orpið þeim. Mér þótti þetta und-
arlegt og fékk innfæddan leiðsögumann
með mér til að rannsaka liaugana. Og
frásögn hans reyndist í alla staði rétt.“
Síðan hafa margir rannsakað lifnað-
arhætti þessara undarlegu hænsna. Hafa
haugarnir reynzt mjög misstórir og gerð-
ir úr ýmsu efni eftir ástæðum. Við sjó
eru þeir oft úr sandi, skeljum og hálf-
rotnu þangi, en sums staðar úr laufi o.
fl. jurtakyns, sem hænsnin hafa dreg-
ið saman. Stærstu haugarnir hafa mælzt
3—5 m á hæð og 20—50 m að ummáli, þ.
e. eins og væn hús! Enda verpa fuglarn-
ir í sama haugi ár eftir ár og bæta í liann
efnivið árlega. Fuglarnir gæla þess vand-
lega að hafa alltaf svo mikið jurtakyns
í haugunum, að fram komi gerjunarhiti
svo mikill, að nægi (il að unga út eggj-
unum.
Varpið byrjar í októher, en það er yor-
mánuður þar suður frá. Hænan gerir hol-
ur í topp haugsins og verpir i þær smám
saman allt að !) eggjum, sem hún skorð-
ar upp á endann með þann mjóa niður
— hlið við hlið og fyllir síðan holurnar
aftur. Eggjunum kemur hænan fyrir mis-
djúpt — i 20 cm til 1 m dýpi. Verpir hún
einu eggi fjórða hvern dag, en hún er
3—4 vikur að verpa. Haninn heldur sig
í grenndinni og lagar liauginn, ef þurfa
þykir. Eggin eru breytileg að lit og svipuð
efni haugsins. Ungarnir koma úr eggi inni
í haugnum og hi-jólast síðan upp.
Önnur Tallegalla-tegund gerir sér haug
undir harrtré. Grefur hún fyrst dálitla
gryfju og fyllir hana af laufi, herki og
greinum, svo að kúfur myndast upp af.
I kúfinn gerir liún eggjahólf, eys síðan
um 8 cm þykku lagi af sandi yfir allan
hauginn og híður nú eftir regni.
Þegar regn hefur gegnbleytt allan liaug-
inn, byrjar í honum gerjun og hitnar í
jurtahlutunum. Þá er „útungunarvélin“
tilhúin, og hænan fer að verpa. Fuglarnir
byggja venjulega hauginn í júlí—ágúst,
en verpa ekki fyrr en í seplemberlok. Ef
ekki rignir á vanatíma, bíða hænurnar
bara með varpið!
Bæði kynin hjálpast að við liaugbygg-
inguna og nota hæði fætur og vængi við
verkið. Fuglarnir slélta sandinn fagur-
lega með vængjunum. Eggin liggja stund-
um á „þrem hæðum“, og er gerjunarhit-
inn í eggjahólfunum um 35° á C.
Tekizt hefur að láta Tallegalla-hænsni
unga út í dýragörðum. Þykir mönnum
mjög gaman að horfa á þau að starfi.
Er haninn sérlega duglegur við haug-
gerðina, dregur saman lauf, hleður, geng-
ur athugandi í kring og lagar hér og þar,
en skeytir lítl um hænuna á meðan. Síð-
ar sækist hann þó mjög eftir henni. Hæn-
an hirðir litl um egg eða unga; það kem-
ur meir í hlut karlfuglsins. Hann rífur