Íslendingur - 20.07.1923, Side 2

2
ÍSLEísDINGUR.
Fyrirliggjandi:
STUFASIRZ
mjög fjölbreytt úrval.
Islandsbanki.
í tilefni af umræðum þeim, er nú
undanfarið hafa orðið, bæði utanþings
og innan, og þó sérstaklega á Aiþingi,
um þörfina á þvf, að skipa nefnd til
þess enn á ný að rannsaka hag ís-
landsbanka, skal bankastjórninn leyfa sér
að leiða athygli almennings að því,
sem hér skal greina, og jafnframt
lýsa yfir því, sem segir hér á eftir:
Samkvæmt ráðstöfun Alþingis 1921
og sfðar gefnu samþykki hluthafa
bankans, var skipuð nefnd til þess að
rannsaka allan hag íslandsbanka og
meta til peninga hlutabréf hans. í
þessari nefnd áttu sæti fyrir hönd Al-
þingis: bankastjóri Björn Krisljánsson
og hagstofustjóri Rorsteinti Rorsteins-
son, fyrir hönd bankans: útgerðarm.
Ágúst Flygenring og kaupmaður Ólaf-
ur Benjamínsson, en sem oddamann í
nefndinni útnefndi hæstiréttur Islands
prófessor Eirík Briem. Allir eru þess-
ir menn þektir meira og minna um
alt land, svo það er óþarfi hér að
lýsa kostum þeirra eða hæfileikum
til að leysa samvizkusamlega og rétti-
Iega af hendi það starf, sem þeim var
hér falið. Ró getum vér eigi varist
að benda á, að framangreindir nefnd-
armenn, er einmitt þektir að því, að
vera sérsfaklega gætnir og varir um
sig í öllum fjármálum og þannig búnir
þeim hæfileikum, setn benda t þá átt,
að búast mátti fremur við fullströngu
en vægu mati á blutabréfum bankans.
Enginn hinna tilgreindu nefndar-
manna var neinunr skuldabönduin
bundinn við bankann að það gæti
haft nein áhrif á matið, flestir þeiira
höfðu alls engin skuldaskifti sjálfra sín
vegna við bankann og aðeins einn
þeirra var gamall og nýr viðskiftavinur.
Oss er að ölln þessu athuguðu ger-
samlega óskiljanlegt hvað það ætti að
vera sem nú, ári siðar en maisnefnd-
in lauk störfum, gerði það nauðsyn-
legt, að láta fara fram nýja rannsókn
á öllum hag bankans, netna ef bank-
inn hefði síðan nefndin lauk störfum
sínum veitt einhver stór lán, sem
hefðu bakað eða ætla mætti að mundu
baka bankanum stórtjón, og skal því
fljótt svarað, að bankastjórnin neitar
því gersamlega að nokkur slík lán hafi
verið veitt í bankanum, enda hefir
enginn þeirra manna, sem hafa verið
að fitja upp á nýrri rannsókn, drepið
á neitt slíkt.
Vér getum nú í raun og veru látið
hér staðar numið, en vegna almenn-
ings, sem ætti að fá sem sannastar
skýrslur um þetta mál, þá virðist oss
rétt að skýra öllum almenningi frá því,
hvernig vér álítum hag bankans nú
komið, eftir því sem vér vitum sarin-
ast og réttast.
Matsnefndin mat tap bankans í árs-
lok 1921 kr. 6.613.658.00.
Til þess að standast þetta tap hefir
bankinn Iagt til hliðar:
Allan ársarð bankans
1921 .... kr. 2.206.270.81
Frá varasjóði . . — 1.687.000.00
Borgað upp í áður — 2.093.30
Kr. 3.895.364.11
Af ársarði 1922 legg-
ur bankaráð og banka-
stjórn til við aðal-
fund 7. þ. m. að lagt
verði til hliðar kr. 1.157.048.89
Hér við bætist svo
varasjóður bankans í
árslok 1921 , . - 2.313.015.03
Væritanleg auknirig
varasjóðs af ársarði
1922 - 32.391.28
Kr. 7.397.819.31
Hið áætlaða tap var — 6.613.658.00
Mismunur ... — 784.161.31
Eftir þessum tölum á því barikinn
óslcert alt hlutafé sitt 4'/2 milj. kr. og
að auki kr. 784.161.31, eða með öðr-
um orðum rúmlega 172/s°/o af hluta-
fénu.
Retta verður þá niðurstaðan þó mat
matsnefndarinnar sé að öllu leyti lagt
til grundvallar þegar dætna á um hag
bankans. En þegar matsnefndin var
að Ijúka störfum sínum taldi þáver-
andi bankastjórn ástæðu til að mót-
mæla sérstaklega tveimur atriðum í
matsgerðinni og skulurn vér í sam-
bandi við framanritað, leyfa osi> að
skýra nánar frá þeim ágrekiiiigi.
Eins og kunnugt er, fékk bankinn
af enska ríkisláninu fiá 1921 upphæð,
sem nam 280 þús. sterlingspundum.
Lán þetta á að greiðast með vaxandi
afborgunum eins og veðdeddarlán á
30 árum; 1. alborgun er 1. sept.
1923. Byrði bankans af þessu láni
er því komin undir því, hvert verður
gengi sterlingspunda í ísierizkum kr.
að meðaltali í næí.tu 30 ár. En mats-
nefndin tók ekkeit tillit til þess, að
lánið er 30 ára lán, og taldi það
bankanum til skuldar, alveg eins og
skuldbindingar, sem voru gjaldkræfar
strax, og gerði matið á þeim grund-
velli, að bankinn þyrfti að afborga alt
lánið með því sterlingspundagengi,
sem var, þegar matið tór frani, eða
með 27 kr. hvert sterlingspund. Banka-
stjórnin taldi matsnefndina vera altof
stranga í þessu tilliti oghélt því fram,
að hér ætti að leggja til grundvallar
áætlað meðalgengi sterlingspunda hér
næstu 30 ár, sem hlyti að teljast
miklu lægra en 27 ísl. kr. hvert sterl-
ingspund. Að bankastjórnin hafi ekki
staðið ein uppi með þessa skoðun,
sést á þvi, að á Alþingi í fyrra áætl-
aði þáverandi fjármálaráðherra að rik-
ið þyrfti ekki að endurborga sinn hluta
af þessu sama enska láni með hærra
gengi en 20 kr. hvert sterlingspund
að meðaltali. En með framangreindri
matsaðferð komst matsnefndin að þeirri
niðurstöðu, að fram yfir þá upphæð,
sem enska lánið var bókfært í bank-
anum, þyrfti hann að borga kr. 1,432,-
843,00, og er sú upphæð innifalin í
ofangreindii upphæð kr. 6,613,658,00.
Þessi eini liður munar hvorki meiru
né minna en 31 °/o af hlutafé bankans
(4j/2 milj.), og þar sem nefndin mat
hlutabréfin 91°/o af nafnverði, þá hefði
hún orðið að meta þau 122°/o, ef
hún hefði slept að tnela tap á þess-
um lið.
Hitt ágreiningsatriðið var fólgið í
því, að nefndin vildi ekki meta batik-
anum í hag neinn gengismun á gulli
því, sem bankinn á í dollurum og
Norðurlaiida-krónum, og bar nefndin
það fyrir sig, að samkvæn t 3. gr.
laga, 31. maí 1921, er bankinn skyld-
ur til að selja ríkissjóði gullið'»með
nafnverði.« Bankastjórnin þáverandi
hélt því aftur á móti fratn, að »nafn-
verð» t. d. gulldoliars væri 1 dollar
og ætti að borgast af ríkisstjórninni
ef til kæmi með jafnmörgum fsl. kr.,
sem gengið á dollar á hverjum tíma
segði til um, en hins vegar ætti bank-
inn ekki rélt á að fá sjálft guilverðið
fyrir dollarinn, ef það væri hærra en
ákvæðisverð myntarinnar. En gengis-
niunur þessi á gullforðanum nam ca.
1 milj. kr. eða ca. 22°/o af hluta'é
bankans.
Af þessu sést, að ef matsnefndin
hefði viljað fallast á skoðanir bauka-
stjórnarinnar um þessi tvö ágreinings-
atriði, þá hefði rnatsverð hlutabréfa
bankans orðið 144°/o, eða með öðr-
uin orðum hverjar 100 kr. í hlutafé
taldar 144 kr. viiði.
Vér höfum viljað vekja athygli á
þessum framangreindu tveimur ágrein-
ingsatriðum milli matsnefndarinnar og
bankastjórnaiinnar, sakir þess, hve
mikihverð þau eru, til þess að gefa
mönnum kost á að mynda sér skoðun
um þessi alriði. Þó viljum vér sér-
staklega benda á, að því er geugis-
rnuninn á enska láninu sneitir, að
hvernig sem á það mál er litið, þá er
þess að gæta, að hver svo sem sá
gengismunur kyntii að verða, þá skift-
ist hann niður á 30 ár og gæti vænt-
anlega tekist aí árlegum tekjunr bank-
ans, án þess að telja þurfi hann (il frá-
dráttar á varasjóði, hlutafé eða öðrum
eignum bankans eins og matsnefndin
gerði.
Til þess fyrirfram að taka fyrir allan
misskilning eða rangfærslur út af þess-
ari skýrslu, skulum vér að lokum geta
þess, að þótt vér lítum svo á, sern
að oían greinir urn hag bankans, þá
viljunr vér eigi að orð vor séu skilin
svo, sem að vér álítuni að fjárhags-
erfiðleikar þeir, sem verið hafa hér í
landi undanfarin ár, sjeu nú um garð
gengnir. Það er þvert á nróti sam-
hljóða álit vor allra, að það þurfi að
neyta allrar orku og viðhafa alla hugs-
anlega sparseini til þess að landið
geti unnið bug á þeim örðugleikum,
sem enn eru fyrir hendi.
Reykjavík 2. júlí 1923.
Stjórn íslandsbanka.
Eggert Claessen.
Oddur Hermannsson.
J. B. Waage.
03
Hljómleikar
herra Kurt Háesers.
Það hefir áður hér í blaðiuu, og
sömuleiðis f hinum blöðum bæjarins,
verið minnst á hljómleika Klaver-
snillingsins heria K. Háesers, og það
með maklegu lofi, eins og sá lista-
maður á skilið. Hefir það verið mér
og öðrum músikvinum ánægjuefni í
þau 3 skifti, sem hann hefir látið til
sín heyra, — að sjá hve bæjarbúar
hafa verið samtaka um að fagna
þessum nýja músik-gesti vorum, og
sýna honum virðing sína, með því
að mæta svo fjölmennir til að hlýða
á hljómleika hans, sem öllum áheyr-
endum mun vafalaust hafa þótt unun
að. — Leikskráin yfir 3. hljómleik
hans, er hann hélt sunnudsgskvöldið
þ. 3. þ. m., var óvenjulega innihalds-
rík, samansett af ágætis tónverkum
eftir þá tónsnillingana: Bach, Beet-
hoven, Chopin, Rachmaninoff og
Liszt. — Vil eg fyrst í röð nefna
*Chacoune« eftir Bach, er sá gamli
meistari upprutialega samdi fyrir fiðlu-
solo eingöngu, (án fylgiradda), en seni
er útsett fyrir Piano konsertleik eftir
hinn nafnkunna tónfræðing Fer Busoni
í Berlín. Um það tónverk er það
eitt að segja, að manui dylst eigi, að
það sé samansett af miklum andans
mönnum í greininni svo auðgert er
það af listfengi og fjölbreytni með
sínum »Basso Ostinato«. — Sonata
Beethovens Op. 53. í C-Dur með sín-
utn ágæta Adagio-kafla, hefir eins og
alt sem þekkist eftir þann fræga höf-
und, mikið listagildi. — 3. liður á
skráuni var samsettur af hinum smærri,
en ávalt smekklegu verkum eftir Fr.
Chopin, öll með þeim sérkennilega
og angurblíða blæ, er auðkendi það
merka tóriskáld. —
í 4. og siðasta flokki var Rach-
maninoffs nafnkunna »Preludo& í
Cis-moll, fingraþraut mikil, þar sem
nokkur hluti hennar er skráður á fjór-
settar nótnalínur (nfl. 2 líhur fyrir
hvora hendi um s'g); og því erfitt
viðfangsefni fyrir aðra en þá, sem eru
komnir svo langt á leið í fingralistinni.
Síðasta nútner hljómleiksins var
»Tarantella«* eltir Franz Liszt, sprikl-
andi af fjöri í sinum 6/s Takt, eins
og öll samnefnd tónslykki nærri ætíð
eru skráð (sjaidnar 3/s F.). Taran-
tella-háttur er altaf í miklu nppáhaldi
hjá tónskáldum, og nota þeir 'nann
því mikið, til að semja undir honutn
hin fjörmiklu Solo-stykki sín fyrir
»Klaver,« fiðlu, »Cello« o. s. frv. —
Nafnið sjálft (»TaranteIla«) ber mönn-
um eigi saman um hvaðan eigi upp-
tök sín. — Suinir álíta, að það sé
dregið at ítalska bænum Taronto; en
aftur aðrir, að það sé komið af orð-
inu: Taran- »tola«, sem er nafn á
konguló-tegund þeirri, er menn ætl-
uðu að væri eitruð, og átti fólk, setn
varð fyrir bíti hennar, að gerast örvita
og tryllast til dansleiks. Læknaðist
þessi sýki aðeins með því, að mann-
eskjan dansaði viðstöðulaust, þar til
hún lá algerlega örmagna af þreytu, og
svitanum gat slegið út utn líkamann.
Af því óvenjuléga mikið er um dans-
leiki hérna hjá okkur á Akureyri, þá
befir mér í sambaiidi við þetla stund-
um dottið í hug, svona í einfeldni
minni, hvort vera kynni eitthvert það
skorkvikindi á ferðinni hér í bæ, er
með líkum hætti andaði írá sér ein-
hverri þessháttar »dansleikabakteríu« í
fólkið virðist að svo geti verið eigi
ólíklegra en margt annað, sem er svo
undarlegt í náttúrunnar ríki.
Pví miður vantar oss íslendinga
svo tilfinnanlega mentun í hinni miklu
tónlistagrein, til þess í byrjun að geta
skilið og haft hið tilætlaða gagn af
hinum stærri hlutverkum hljómlistar-
innar þar eð sú fræðsla eigi getur fengist
nerna með sérstöku uppeldi frá hinu
smærsta til hins slærsta í greininni,
sem er svo afar fjölbreytileg. — Pað
er heldur eigi að undra, þótt vér enn
séum fávísir í þeirri mcut, þar sem
vér alt til þessa höfuin engan tón-
listaskóla átt í landinu. — Pað
*
) Suðurítalskur dans.