Íslendingur - 10.08.1945, Blaðsíða 2

ÍSLENDINGUR
Föstudaginn 10. ágúsl 1945
f2
Oddur Björnsson prentmeistari
f. 18. júlí 1865, d. 5. júlí 1945.
1N MEMORIAM
Þær bækur, sem fyrsf á ævinni
vöktu athygli mína um fagurt letur,
glæsilegt snið og smekklegt band,
voru í útgáfusafninu „Bókasafn al-
þýðu“. En það var fleira en þetta,
sem nú hefir verið nefnt, er gerði
bækur þessar eftirtektarverðar og
vinsælar. Efni og stíll fóru saman.
Námfúsir unglingar, sem höfðu les-
ið einhverja þessara bóka, þráðu að
fá fleiri úr þessu safni. Svo fór mér
að minnsta kosti, þegar eg hafði les-
ið Úraníu, í inni snilldarlegu þýð-
ingu dr. Bjarnar frá Viðfirði.
Eg man, að eg veitti því eftirtekt,
að bókin var prentuð í Kaupmanna-
höfn. Mig undraði það, en svo varð
eg þess vís, að maðprinn, sem slóð
að þessari bókaútgáfu, var Islend-
ingur. Hann hét Oddur Björnsson.
Þá sá eg það nafn fyrsta sinni á
prenti, og frá þeim tíma hefir mér
þótt vænt um það nafn. En ekki ór-
aði mig fyrir því þá, að eg ælti eftir
að kynnast þessum manni lengi og
verða vinur hans.
Eg fylgdist með því, að hann flutt-
ist til Akureyrar í byrjun aldarinn-
ar, og brátt sá eg bækur og blöð úr
prentverki hans þar, og allt var það
fallegra en það, sem kom úr prent-
smiðjunum í Reykjavík í þann tíma.
Svo fannst mér þá, og eg veit nú, að
eg hefi ekki verið svo glámskyggn á
þetta, því að fyrir löngu hefi eg
heyrt prent- og bókfróða menn víða
um land, þá er með þessu fvlgdust,
segja ið sama.
Fyrsta skipti, sem eg kom til Ak-
ureyrar, langaði mig sérstaklega til
að sjá þrjá menn augliti til auglitis,
og mér hlotnaðist það.
Eg fékk að sjá höfuðskáld íslend-
inga, sr. Matthías Jochumsson, Odd
Björnsson, útgefanda Bókasafns al-
þýðu, og Jón Iljaltalín skólastjóra,
sem Möðruvellingarnir höfðu sagt
mér frá. /
Allir urðu mennirnir , mér eftir-
minnilegir, þó að við engan þeirra
lalaði eg þá.
Oddur Björnsson var þá maður á
bezta aldri, rúmlega fertugur. Hann
var glæsilegur maður og aðsópsmik-
ill.
Enn liðu 11 ár. Þá fluttist eg til
Akureyrar og sá hann nokkrum
sinnum fyrstu missirin, sem eg
dvaldist þar, en kynntist honum
ekki, svo að teljandi væri, fyrr en
hann stóð á hálf-sextugu. Átti eg þá
árs skeið mikil mök við hann í
prentverki hans. Er þar skemmst af
að segja, að mér féll því hetur við
hann, sem eg kynntist honum meira.
Svo stóð á, að eg gaf út blað, sem
hann tók að sér prentun á. Aldrei
varð okkur sundurorða. .Orð hans
stóðu alltaf eins og stafur á bók.
Hann vandaði allan frágang, sem
mest hann mátti, og lét sér svo.annt
um blaðið, að hann hefði ekki bet-
ur gert, þó að hann hefði átt það
sj álf ur.
Upp úr þessari samvinnu tókst
með okkur vinátta, sem aldrei bar
skugga á síðan. Nokkru síðar lágu
leiðir okkar saman í fjarlægu landi,
og má svo til orða taka, að við vær-
um saman lengstum eitthvað dag-
lega um þriggja mánaða skeið.
Kynntisf eg honum þá bezt.
Þess varð eg bráðlega vís, eftir
það að eg kynntist Oddi, að hann
„batt eigi bagga sína sömu hnútum
og samferðamenn“. Einmitt þess
vegna varð hann mér ennþá hug-
stæðari.
Oddur Björnsson átti alltaf áhuga-
mál. Hann var stundum óþolinmóð-

ur. Ilonum fannst ferðalagið ganga
svo grátlega seint. Gat hann þá orð-
ið ákafur og bráðlátur, vildi bera
brand á tregðu og tómlæti, höggva
Gordíonsknútinn í sundur.
Hann skildi það allra manna hezt,
að þeim, sem eiga engin andleg
hugðarmál, er nærri því ofnefni að
heita maður. Sjálfur var hann sann-
kallaður vökumaður, fylgdist af lífi
og sál ’með andlegum straumum
samtíð^r sinnar og fylgdi ráði post-
ulans: „Prófið heldur allt, og hald-
ið því, sem gott er“.
Guðstrú hans bilaði aldrei.
Einlægur lífsfögnuður var henni
samfara, samúð með mönnum og
málleysingjum og ást á öllum
gróðri, hvort sem hatm var ið ytra
í náttúrunni eða á akri andans. Hon-
um var unun að þvi að vera í nán-
um tengslum við móðpr Jörð, en
ekki var honum síður rík þörf á því
að halda fast um þráðinn að ofan.
Allt ið fagra og stórfenglega heill-
aði hann, og misskildu menn hann
stundum þess vegna.
Eg hefi þegar minnst á vandvirkni
og fegurðartilfinningu vors látna
vinar. Alltaf var hann sjálfur manna
bezt til fara. Hann fyrirleit sóða-
skap, óreglu, drahb og kæruleysi.
Sá, sem vandar verk sitt, sem mest
hann má, og fylgir lögmáli fegurð-
arinnar, eftir því sem föng eru á, er
undantek'hingarlitið vandaður og
merkur maður. Eg er viss um, að O.
B. gat ekki unað því að skila illa
unnu verki. Ilann var svo ærukær,
að hann kaus heldur að bíða fjár-
hagslegt tjón en senda frá sér verk,
sem hægt var að segja um: Hér hef-
ir trassinn hjálpað sóðanum!
Oildur Björnsson var hygginn
maður og duglegur, eti aj því að
liann var vandaður og vel kunnandi
iðnaðarmaður og merlcur maður,
lét hann ekki ejlir sig annað en vel
unnið verk.
Hann var vissulega í allra fremstu
röð íslenzkra iðnaðarmanna og rétt-
nefndur hrautrjpjandi á sviði þeirr-
ar iðnar, sem 1 'm hafði lært. Hann
setti nýjan s^i.* , !^$ð og bækur á
Islandi. Þvi rÁfcr. ekki verða gleymt.
Hvern mann má ennfremur marka
á því, hvernig liann verður við erf-
iðleikunum. Bognar hann eða brest-
ur? Eða mætir hann þeim með karl-
mennsku og lætur hvorki bevgja sig
né brjóta?
Oddur Björnsson sagði mér merki-
lega sögu af glítnu sinni við fjár-
hagslega örðugleika, en við þá átti
hann að etja um skeið. Hann sigr-
aðist á þeim cins og hetja. Reiknaði
út, hvernig hann gæti komist aftur á
réttan kjöl. Var hér þó alls ekki um
neitt fjárhagshrun að ræða, en 0.
B. gerði sig ekki ánægðan með
minna en vera fullkomlega efnalega
sjálfstæður maður, og það tókst inn-
an fárra ára, með einstakri sjálfsaf-
neitun og óhilandi kjarki og dugn-
aði. Þó sá enginn annað þessi árin
en hann væri sami höfðingsmaður-
inn sem áður. En þó að hann yrði
stórefnaður maður, gaf hann sig
aldrei gróðafíkninni á vald, heldur
sameinaði það tvennt, að vera for-
sjáll, hæði í andlegum efnum og ver-
aldlegum, en það er lexía, sem
mörgum gengur illa að læra.
Um skeið hvarf hann alveg. frá
inu þreytandi prentsmiðjustarfi, fór
utan, dvaldist þar um hríð og síðan
í lleykjavík. Þetta var honum mikil
hressing. Iðjulaus var hann aldrei,
en starfaskiptin voru honum holl. —
Þegar hann hóf sitt fyrra starf af
nýju, var eins og hann kæmi lilað-
inn nýrri orku. Vinir hans héldu, að
hann myndi komast til hárrar elli,
við góða heilsu. Aldurinn varð
Þeir rnunu að líkindum vera flest-
ir nú á dögum, sem hugsa sér Win-
ston Churchill sem bardagafúsan
Englending, dálítið ygldan á svip,
gerandi sigurmerki (V-merki) um
leið og hann staulast um rústir
Lundúnaborgar, enda er það sú
mynd, sem heimurinn kannast einna
hezt við af þessum manni.
En Churchill á til fleiri hliðar en
þá, sem hann hefir mest snúið að
umheiminum, síðan sú Evrópustyrj-
öld hófst, sem nú er nýlega lokið.
Hann er fyrir það fyrsta rithöfund-
ur ágætur og ræðusnillingur. Auk
þess málar hann svo vel, að sagt hef-
ir verið, að hann mundi ekki þurfa
að kvíða skorti, ef hann hefði lagt
þá listgrein fyrir sig. Enn er Churc-
hill múrari í tómslundum, og mun
vera í meistarafélagi. múrara. Churc-
hill var á yngri árum ferðamaður,
póloleikari, blaðamaður og hermað-
ur. Hann hefir sinnt 17 ráðherra-
embættum, og var meðal annars eitt
sinn fjármálaráðherra, maður, sem
þó gat ekki lært að reikna, þegar
hann var í skóla.
Nú er Winston Churchill horfinn
af leiksviðinu um stundarsakir a. m.
k., og það er ekki sennilegt, að hans
gæli mjög mikið hér eftir sem per-
sónulegs áhrifamanns, enda er hann
kominn á þann aldur, sem flestir
draga sig i hlé. Hinsvegar er það
líklegt, að áhrifanna af slörfum hans
muni gæta um langan aldur, þótt
ekki væri fyrir annað en það, að
hann hefir allra manna mest haft
ólirif á úrslit stýrjaldarinnar, og
selið eða undirhúið flestar þær ráð-
stefnur, sem skapað hafa núverandi
viðhorf í félagsmálum.
Churchill sleppti stjórnartaumun-
um í Bretlandi þegar eftir kosningar
þær, sem nú eru nýafstaðnar, og það
er ekki víst, að brezka þjóðin hafi
gert sér að fullu Ijóst, þegar hún
gekk að kjörborðinu, hvílíkur á-
hrifamaður í alheimspólitíkinni ósk-
aði eftir fylgi hennar, þar sem Win-
ston Churchill var.
En hvað sem því líður: Churchill
gekk til kosninganna með vígorðin:
strit og sparsemi, og það vígorð
reyndist ekki heppilegt eins og
auðskiptingu er háttað í Bretlandi,
enda beið Churchill og flokkur hans
einn liinn mesta kosningaósigur,
sem sögur fara af í Bretlandi, og
þótt víðar væri leilað. Það er líklegt,
að flokkspólilík hafi ráðið miklu
um stefnu og afstöðu Churchills í
kosningunum, því að í raun og veru
er hann miklu frjálslyndari. heldur
en ætla mætti af ýmsum ummælum
hans í kosningabaráttunni.
Þegar Churchill fór til Ítalíu
nokkuð hár, en því miður hiluðu
kraftarnir fyrr en varði. Hann hafði
líka aldrei hlíft sér langa ævi, og þó
að af miklu væri að taka, fór hér
sem oftar, að sá, sem ætlar sér ekki
af, missir máttinn fyrr en varir, þeg-
ar langt er liðið á daginn.
Oddur Björnsson var fæddur á
fögrum júlídegi. Nærfellt áttræður
hneig hann í móðurskaut á fögrum
sumardegi í þeim sama mánuði, sem
hann var fæddur.
Ilann liafði fj óra tugi vetra sett
svip sinn á höfuðstað Norðurlands.
Þar var hann borinn til grafar.
Vér vinir lians fögnum lausn hans
af þessum heimi, eins og komið var.
En orðstír ins framsækna og glæsi-
lega Valnsdælings mun lengi lifa
með þeim mönnum, sem unna af-
rekshöldum og brautryðjendum á
sviði anda og iðnaðar. —
Brynleijur Tobiasson.
skömmu eftir að Bandamenn losuðu
það land úr klóm fasismans, þá
hripaði hann niður spurningar, sem
hann nefndi: Hinar sjö prófraunir
frelsisins, og þær voru ó þessa leið:
Er fyrir hendi nú á dögum
rétlur til þess að láta frjálst í
ljósi skoðanir, að gagnrýna
og að vera í andstöðu við rík-
isstjórnir?
Hefir fólkið rétt til þess að
velta úr sessi stjórn, sem það
liefir andúð á, og eru fyrir
hendi þingræðislegar Ieiðir,
sem leyfa því að láta vilja sinn
koma fram? (Þessari spurn-
ingu hafa m. a. kosningarnar
í Bretlandi svarað að því er
Breta snertir).
Eru til dómstólar, sem laus-
ir eru við ofbeldi og þvingun
framkvæmdarvaldsins, lausir
við hótanir um lýðkúgun og
lausir við allt samhand við
pólitíska flokka?
Fara þessir dómstólar eftir
opinherum og vel settum lög-
um, lögum, sem eru í hugum
manna í sambandi við mann-
úð og réttlæti?
Verður fótækum og ríkum,
„prívat“mönnum og opinber-
um slarfsmönnum gert jafn
háttt undir höfði?
Verða rétlindi einstaklings-
ins, með hliðsjón af þeirri
skyldu, sem hann liefir gagn-
vart ríkinu, tryggð og aukin?
Er liinn venjulegi bóndi eða
verkamaður, sem framfærir
sig með erfiði og strili til þess
að koma upp fjölskyldu og
framfleyta henni, laus við
þann ólta, að einhver harð-
svíruð pólilísk stofnun, sem
er undir sljórn einstaks póli-
tísks flokks, eins og Gestapo-
lögreglan, sem nazistar stofn-
uðu, komi og slái á öxlina á
honum og\ sendi liann á brott
í þrælkun eða misþyrmingu
án réttláts og opinhers dóms?
Það var sannarlega enginn miðl-
ungsmaður eða þröngsýnn smáborg-
ari, sem gat leyft sér að selja fram
slíkar spurningar svo að segja við
dyr einræðisstefna þeirra, sem þá
óðu uppi í Suður-Evrópu. Og burt-
séð frá því, þá voru Rússar banda-
menn Brela um þessar mundir —
og eru raunar enn — og þegar þess-
um spurningum er heint gegn stjórn
arfarinu í Rússlandi, þó kemur
greinilega í ljós sá meginmunur,
sem er á þeirri frjólslyndu stefnu,
sem Churchill hefir harizt fyrir til
skamms tíma.
Afstaða Churchills í kosningabar-
Mælt með lorstöðukonu
húsinæSraskóians.
Um jorstöðukonuslöðuna við Hús-
mœðraskóla Alcureyrar bárust 2 um
sóknir, önnur jrá Iielgu Kristjáns-
dóttur jrá Fremstafelli en hin jrá
Katrínu Helgadóttur Reykjavík. —
Skólanejnd hejir madt með Helgu
Kristjánsdóttur.
Þá sóttu um vefnaðarkennara-
stöðu frk. Olafía Þorvaldsdóttir Ak.
og Guðrún Vigfúsdóttir Hallorms-
stað. Mælir nefndin með frk. Ólaf-
íu. Um kennarastarf við kvenfala-
saum sótti Jóhanna M. Jóhannes-
dóttir Ak., og mælir nefndin einnig
með henni. Ennfr. sótti frk. Laufey
Benediktsdóttir um kennarastöðu í
ræstingu, þvotti og strauningu og
frú Elísabet Friðriksdóttir um tíma-
kennslu í íslenzku og grasafræði.
áttunni í Bretlandi, er raunar dálílið
einkennileg, þegar litið er á þessar
spurningar, sem hann sjálfur hefir
varpað fram fyrir hálfu öðru ári
eða svo. Það er svo að sjá af þeim,
sem ekkert hafi verið því lil fyrir-
stöðu, að liann gæti st&tt sig við
stefnuskrá Verkamannaflokksins. —
Aðeins er það. bert, að Churchill
óttast allt, sem stefnir til einræðis,
og þar er kommúnisminn fremslur
í fylkingu, nú þegar nazista- og
fasistadraugarnir hafa verið kveðn-
ir niður. Chu*chill fór heldur ekki
dult með þá skoðun sína í kosninga-
baráttunni, að honuin væri lítt um
kommúnismann gefið.
Annars er laust við það, að
Ihaldsflokkurinn brezki hafi rekið
stranga íhaldspólitík, og meira að
segja Herbert Morrison, einn mikil-
hæfasti og valdamesti maður Verka-
mannaflokksins er sagður hafa kvart
að yfir því, að íhaldsflokkurinn,
sem er andvígur sósíalisma, fram-
kvæmi meira í sósíalistiska átt,
heldur en Verkamannaflokkurinn,
sem er hlynntur sósíalisma. Hinn
þekkli fjármálamaður John M.
Keynes hefir sagt Churchill, að hann
væri ekki eingöngu kapítalisti, og
þegar Churchill erfði fyrir nokkr-
um árum landareignir, sem voru um
40,000 enskra punda virði — þar á
meðal var heilt þorp — þá gaf hann
leiguliðunum hús sín. „Ég get ekki
tekið skilding frá þeim hláfátæka",
sagði hann. Heimspeki hans fyrir
hinn venjulega alþýðumann rúmast
í fáum orðum: „Gotl hús, gott sfarf,
heilbrigt líf og frelsi“.
Þær tilfærðu setningar, sem hér
hafa verið hafðar eftir Churchill
og um hann, sýna, að hann hefir
fleiri en einn streng á hinni pólitísku
hörpu sinni. Liklegt er að nauðsyn-
in lil þess að halda Jhaldsflokknum
saman og sameina hann lil átaka í
kosningunum, hafi valdið nokkru
um þá afstöðu, sem hann lók, þegar
hann bað hrezku þjóðina um fylgi.
En þjóðin vildi ekki aðhyllast þessa
afstöðu. Hún var húin að fá nóg af
því, að nokkrir menn væru hjarg-
álna, hinir allir fátækir. Þess vegna
varð svarið við kjörhorðið með
þeim hætli, að úr fylkirigarbrjósti
hrezkra stj órnmálamanna hvarf einn
hinn mikilhæfasti og fjölhæfasti,
sem Bretar hafa nokkru sinni átt,
Winston Cliurchill.
B.
—O—
ÁHEIT
á Elliheimilið í Skjaldarvík
gefast vel. Sjómenn og aðrir
minnist þess.
SAMKOMUR, Grániifélagsgötu 9, nifiri,
t.v. Iwern jimmtudag kl. 8'A e.h. og Iwern
sunnudag sömuleiSis.
Fíladeljía.
Winston Chnrchill