Vísbending - 19.01.2007, Blaðsíða 3

V
V í s b e n d i n g • 2 t b l . 2 0 0 7 3
Jafnaðarmenn hafa samúð með lítil­magnanum. Leiðtogar Samfylking­arinnar vitna með velþóknun til
bandaríska heimspekingsins Johns Rawls,
en kenning hans miðast við lítilmagnann.
Í stystu máli telur Rawls það skipulag rétt­
látt, þar sem kjör hinna verst settu eru sem
best. Tekjumunur sé þá og því aðeins rétt­
lætanlegur, að kjör hinna verst settu batni
við hann. Þetta kallar Rawls að „hámarka
lágmarkið“.
Rawls horfir á hina verst settu, ekki
hina best settu. Þótt færa megi margvísleg
rök gegn kenningu hans, viðurkenni ég
hiklaust, að hann spyr mikilvægrar spurn­
ingar. Hvar eru hinir verst settu best sett­
ir? Til að svara henni verður að skilgreina,
hverjir séu hinir verst settu. Hér geri ég
ráð fyrir, að það séu hinir 10% tekju­
lægstu. Þá er spurningin: Hvar eru hinir
10% tekjulægstu líklegir til að hafa hæst­
ar tekjur, þegar til langs tíma er litið? Ég
grúskaði í svörum jafnaðarmanna sjálfra á
Netinu.
Fyrst rakst ég á erindi, sem Stefán
Ólafsson prófessor hélt á baráttufundi í
Háskólabíói 16. ágúst 2006. Þar fullyrti
hann, að tekjuskipting hefði orðið hér
stórlega ójafnari á undanförnum árum.
Almennar kjarabætur hefðu numið 50%
að meðaltali árin 1995­2004, en kjör
hinna 10% tekjulægstu hefðu aðeins
batnað um 36% fyrir skatta og 27% eftir
skatta, enda hefðu margir úr þessum hópi
áður verið skattfrjálsir vegna lágra tekna,
en tekjuhækkun þeirra valdið því, að þeir
hefðu færst yfir skattleysismörk og misst
bótarétt. Stefán benti líka á, að tekjur
tekjuhæstu hópanna hefðu hækkað enn
meira.
Ég er ekki viss um, að tölur Stefáns séu
allar nákvæmar. En setjum svo rökræðunn­
ar vegna. Þá hækkuðu ráðstöfunartekjur
hinna tekjulægstu á Íslandi um 2,7% á ári
að meðaltali 1995­2004. Er kjarabót um
tæpan þriðjung á tíu árum ekki veruleg,
hvað sem öðrum hópum líður? Í huga
Rawls hefði skipt mestu máli, hvort völ
hefði verið á meiri kjarabótum. Ég sneri
mér til Efnahags­ og framfarastofnun­
arinnar, O. E. C. D., í París og spurði
um kjarabætur tekjulægsta hópsins í að­
ildarríkjunum. Þar voru aðeins til bráða­
birgðatölur, sem náðu til 2000. En þær
eru fróðlegar. Samkvæmt þeim höfðu
tekjur hinna 10% tekjulægstu í öðrum
aðildarríkjum stofnunarinnar hækkað um
1,8% á ári að meðaltali tímabilið 1996­
2000, miklu minna en á Íslandi. (Í Noregi
hækkuðu tekjurnar mun meira en annars
staðar, en Norðmenn búa að olíuauði.)
Síðan rakst ég á bók, sem rannsókna­
stofnun vinstri manna í Washington­
borg, Institute for Policy Studies, gaf út
árið 2006, The State of Working America.
Þetta fólk telur tekjuskiptingu allt of
ójafna í heimalandi sínu. Þessu til stuðn­
ings er birt súlurit í 8. kafla bókarinnar
(mynd 2). Það sýnir, hversu langt tekjur
hinna tekjulægstu og tekjuhæstu voru
árið 2000 frá svonefndum miðtekjum
Bandaríkjamanna (en þær eru af töl­
fræðilegum ástæðum oft notaðar í stað
meðaltalstekna) í nokkrum völdum lönd­
um. Fróðlegt að skoða þetta á mynd 2. Í
Bandaríkjunum voru tekjur tekjulægsta
hópsins 39% af miðtekjum, en tekjuhæsta
hópsins 310% af þeim. Þetta höfðu höf­
undar réttilega til marks um, hversu breitt
bil er milli ríkra og fátækra þar vestra.
Á myndinni sést, að tekjur tekjulægsta
hópsins í Svíþjóð voru 38% af miðtekjum
Jafnaðarmenn teknir á orðinu
framhald á bls. 4
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
hagverkfræðingur
Heimild: OECD
0 1 2 3 4 5 6 7 8
OECD meðaltal
Þýskaland
Kanada
Bandaríkin
Danmörk
Svíþjóð
Bretland
Holland
Ísland
Noregur
Mynd 1: Árleg tekjuaukning 10% tekjulægstu
einstaklinganna árin 1995-2000
Heimild: The State of Working America (Institute for Policy Studies, Washington DC, 2006)
Mynd 2: Hlutfall 10% tekjulægstu og 10% tekjuhæstu af
miðtekjum Bandaríkjamanna árið 2000 (Ísland 2004)
0
50
100
150
200
250
300
350
B
re
tla
nd
S
ví
þj
óð
B
an
da
rí
ki
n
D
an
m
ör
k
K
an
ad
a
N
or
eg
ur
S
vi
ss
Ís
la
nd
10% tekjuhæstu
10% tekjulægstu