Vísbending - 07.11.2008, Blaðsíða 3

Tafla: Hlutir sem hægt var að fá í staðinn
fyrir einn lauk af Viceroy túlípana.
V í s b e n d i n g • 4 2 . t b l . 2 0 0 8 3
Fyrsta og seinasta bólan
framhald á bls. 4
Nú dylst fáum að góðærið síðustu ár hafi að miklu leyti verið bóla. Eftir mikla þenslu í mörg ár hlaut
að koma að því að hún spryngi. Það er líka
auðvelt að sjá eftir á öll þau varnaðarmerki
sem hefðu átt að fá fólk til að hugsa sinn
gang. Það er ekkert óvanalegt við þessa
bólu, hún er alveg eftir bókinni. Margir
menn, bæði lærðir og ólærðir, bentu á að
það stefndi í óefni ef ekki yrði gripið til
einhverra aðgerða. Hinir skemmtu sér of
vel í veislunni til að taka mark á þeim sem
vildu slíta henni. Núna situr fólk eftir með
stærstu timburmenn Íslandssögunnar.
Árið 1841 skrifaði skoski blaðamað ur-
inn, Charles Mackey, bókina „Óvenjuleg
múgsefjun og brjálaður skarinn“ (e.
Extraordinary Popular Delusions and
the Madness of Crowds) þar sem hann
leitar svara við því hvað það er sem fær
annars gáfaða og vel gefna einstaklinga
til þess að hegða sér svo óskynsamlega.
Eitt frægasta dæmi sem hann tekur fyrir
í bókinni er um bólu sem myndaðist í
verði á túlípönum í Hollandi á 17. öld.
Sá kafli „Túlípanaæðið“ hefur verið mjög
vinsæll meðal fjárfesta og fræðimanna. Því
hefur verið haldið fram að þetta sé fyrsta
skrásetta eignabólan. Það er því áhugavert
að skoða þá bólu í samanburði við þá sem
var nú að springa.
Túlípanabrjálæðið
Túlípaninn kom til Evrópu um miðja 16.
öld og varð fljótt mikils metinn meðal
heldri manna sem fengu hann sendan
beint frá Konstantínópel. Orðspor hans
óx ár frá ári og 1634 þótti það til marks
um vondan smekk meðal heldri manna
að eiga ekki safn af túlípönum. Fólk fór
að monta sig yfir fágæti sinna túlípana
og hvað það borgaði mikið fyrir þá. Einn
laukur af Semper Augustus sem þótti ein
flottasta tegund túlípana var eitt sinn
seldur fyrir nýjan vagn, tvo gráa hesta,
heila uppskeru og 4.600 gyllini, sem var
gjaldmiðill Hollands á þeim tíma. Til
samanburðar gat góður handverksmaður
búist við því að fá 150 gyllini í árslaun.
Árið 1636 hækkuðu túlípanarnir svo
mikið í verði að markaðir opnuðust
með þá í kauphöllum landsins. Verðið
sveiflaðist mikið og margir græddu mikið
á að kaupa og selja á réttum tíma. Brátt fór
venjulegt fólk úr öllum stéttum að kaupa
túlípana, ekki til að eiga heldur selja. Það
hélt að aðdáun manna á túlípönum myndi
endast að eilífu og að verð á þeim ætti
aðeins eftir að hækka. Fólk lagði jafnvel
húsin sín og önnur verðmæti undir.
Almenningi fannst að það kæmist út fyrir
sína stétt með því að eiga túlípana og fólk
gat litið stærra á sig. Annar „venjulegur“
iðnaður var jafnvel vanræktur. Fljótt fóru
útlendingar að taka eftir túlípönunum og
vildu vera með þannig að peningar hófu
að streyma inn í landið. Aðrar eignir og
lúxusvörur fóru einnig að hækka í verði
með blómunum. Í minni bæjum voru
haldnar veglegar veislur á aðalkránum þar
sem sýningar og viðskipti með túlípana
fóru fram. Lífið var gott og sumir voru
jafnvel byrjaðir að spá fyrir um endalok
fátæktar í Hollandi.
Síðari hluta 1636 fóru nokkrir
skynsamir einstaklingar loks að átta sig á
því að þetta gæti ekki gengið endalaust.
Ríkt fólk var hætt að kaupa þessi blóm til
að hafa í garðinum hjá sér. Það keypti bara
til að selja með hagnaði. Það var því ljóst
að einhver myndi tapa stórum fjárhæðum.
Þegar orðrómur þess efnis breiddist út
missti fólk trúna á túlípanana. Verð á
þeim hrundi og skelfing greip um sig.
Kaupendur bökkuðu út úr umsömdum
kaupum og fólk gat ekki losað sig
við blómin sín. Allt í einu átti hópur
fólks ekkert nema verðlausa túlípana.
Þeir sem höfðu orðið ríkir í skamman
tíma en þurftu nú að sætta sig aftur við
hógværari lífstíl reiddust. Hinir fáu sem
höfðu komið eignum sínum undan og
ekki tapað öllum gróðanum, földu hann
fyrir öðrum. Almenningur heimtaði að
ríkisstjórnin kæmi að málinu en hún gat
lítið gert til þess að bæta fólki upp þann
skaða sem það hafði orðið fyrir. Traust á
markaðinum hvarf og verslun í landinu
var mörg ár að jafna sig frá áfallinu.
Svipuð einkenni
Athyglisvert er að eignabólur myndast
oftast annað hvort í kringum eitthvað nýtt
og spennandi sem kemur á markaðinn
*eitt hlæsti eru tæplega 2,5 rúmmetrar.
sín. Allt í ein átti hópur fólks ekkert nema ver!laus úlípana. "eir sem höf!u or!i!
ríkir í sk mman tíma n #urftu nú a! sætta sig aftur vi! hógværari lífstíl reiddust.
Hinir fáu sem höf!u komi! eignum sínum undan og ekki tapa! öllum gró!anum, földu
hann fyrir ö!rum. Almenningur heimta!i a! ríkisstjórnin kæmi a! málinu en hún gat
líti! gert til #ess a! bæta fólki upp #ann ska!a sem #a! haf!i or!i! fyrir. Traust á
marka!num hvarf og verslun í landinu var mörg ár a! jafna sig frá áfallinu.
Svipu! einkenni
Athyglisvert er a! eignabólur myndast oftast anna! hvort í kringum eitthva! n$tt
og spennandi sem kemur á marka!inn e!a vegna bólu á fasteignamörku!um.
Túlípanabrjálæ!i!, Útvarpsfyrirtækjabólan sem sprakk í byrjun kreppunnar miklu og
netbólan sem prakk 2001 eru dæmi m #a! fyrra, en bólan sem vi! erum a!
upplifa er dæmi um #a! sí!ara. Á Íslandi var frelsi! n$fengi! og virkur
hlutabréfamarka!ur haf!i ekki #ekkst á!ur.
Jafnvel #ótt sumir dragi sannleiksgildi #essarar sögu í efa er túlípanabrjálæ!i! um
margt líkt bólum sem vi! #ekkjum í dag, me!al annars #eirri sem nú gengur yfir. Í
uppsveiflunni hefur fólk ofurtrú á marka!num og heldur a! ástandi! mundi vara #a!
sem eftir var. Bjarts$nin blindar menn. Ver!i! ver! r algjörlega úr takti vi!
ver!mætin. Hér heima hættu me n a! meta ver!mæti fyrirtækjanna eftir
sjó!streymi, vexti, hagna!i e!a ar!grei!slum. Venjulegt fólk fór a! leggja miki!
undir í hlutabréfakaupum, enda erfitt a! standa fyrir utan #egar a! allir a!rir
vir!ast vera a! græ!a. Einnig jókst neysla vegna svokalla!ra au!sældaráhrifa, #ar
sem fólki fannst #a! vera ríkara #egar eignir #ess hækku!u í ver!i.
Nú #egar fólk situr eftir me! ekkert nema ver!laus hlutabréf er #a! a! vitaskuld
reitt. "a! vill a! ríkisstjórnin bæti sér upp ska!ann. Allt traust vir!ist vera fari! og
líklega á eftir a! taka ár fyrir efnahaginn a! rétta úr kútnum og verslun a! ná sér á
rétt strik. "a! er magna! hvernig agan endurtekur sig.
Kári S Fri!riksson

Tafla: Hlutir sem hægt var a! fá í sta!inn fyrir einn lauk af Viceroy túlípana.
Ver! í
gyllinum
tvö hlæsti af hveiti* 448
4 hlæsti af rúgmjöli* 558
Fjórir feitir uxar 480
Átta feit svín 240
Tólf feitar kindur 120
Fimmhundru! lítrar af víni 70
Fjórar tunnur af bjór 32
Tvær tunnur af smjöri* 192
Fullbúi! rúm 100
Sett af fötum 80
Silfurdrykkjarílát 60
Samtals 2500
*eitt hlæsti eru tæplega 2,5 rúmmetrar
Mynd: Semper Augustus, ein d$rasta tegund túlípana á #essum tíma
sín. Allt í einu átti hópur f lks ekkert nema ve !lausa túlípana. "ei em höf!u or!i!
ríkir í skamman tíma en #urftu nú ! sætta ig aftur vi! hóg ærari lífstíl eiddust.
Hinir fáu sem höf!u komi eignum sínum undan og ekki tapa! öllum gró!anum, földu
hann fyrir ö!rum. Almenningur heimta!i a! ríkisstjórn n kæm a! málinu en hún gat
líti! gert til # ss a! bæt fólki upp #ann ska!a sem #a! haf!i or!i! fyrir. Traust á
marka!num hvarf og verslun í landi u var mörg ár a! jafn sig rá áfallinu.
Svipu! inke ni
Athyglisvert er a! eign bólur myndast oft ann ! hvort í kringum eitthva! n$tt
og spennandi sem kemur á arka!inn e!a vegn bólu á fasteign mörku!um.
Túlípanabrjálæ!i!, Útvarpsfyrirtækjabólan sem sprakk í byrjun kreppunnar miklu og
netbóla sem sprakk 2001 eru dæmi um #a! fyrr , e bólan sem vi! erum a!
upplifa er dæmi um #a! sí! ra. Á Í landi var frelsi! n$fengi! og virkur
hlutabréfamarka!ur haf i ekki #ekkst á!ur.
Jafnvel #ótt sumir dragi sannleik gildi #essarar ögu í efa er túlípanabrjálæ!i! um
margt líkt bólum sem vi! #ekkjum í dag, me!al annars #eirri sem nú gengur yfir. Í
uppsveiflunni hef r fólk ofurtrú á marka!num og heldur a! ástandi! mu i vara #a!
sem eftir var. Bjarts$nin blindar menn. Ver!i! v ur algjö lega ú t kti vi!
ver!mætin. Hér heima ættu menn a! meta ver!mæti f ir ækjanna eftir
sjó!str ymi, v xti, hagn !i e!a ar!grei!slu . Venjuleg fólk fór a! leggja miki!
undir í hlutabréfak upum, enda erfitt a! s anda fyrir utan #eg r a! llir a!rir
vir!ast er a! g æ!a. Einnig jókst neysla vegna s okalla!ra u!sældaráhrifa, #a
sem fólki fannst # ! vera ríkara #egar eignir # ss hækku!u í ver i.
Nú #egar fólk situr eftir me! ekkert nema ver!l us hlutabréf er #a! a! vit skuld
reitt. "a! vill a! ríkisstjó n n bæti sér upp ska!ann. Allt traust vi !ist ve a fari! og
líklega á eftir a! taka ár fyrir efnahagin a! rétt úr kútnum og verslun a! ná sér á
rétt strik. "a! er magna! hvernig sagan endurtekur sig.
Kári S Fri!riksson

Tafla: Hlutir sem hægt var a! fá í sta!inn fyrir einn lauk af Viceroy túlípana.
Ver! í
gyllinum
tvö hlæsti af hveiti* 448
4 hlæsti af rúgmjöli* 558
Fjórir feitir uxar 480
Átta feit svín 240
Tólf feitar kindur 120
Fimmhundru! lítrar af víni 70
Fjórar tunnur af bjó 32
Tvær tunnur af smjöri* 192
Fullbúi! rúm 100
Sett af fö um 80
Silfurdrykkjarílát 60
Samtals 2500
*eitt hlæsti eru tæplega 2,5 rúmmetrar
Mynd: Semper Augustus, ein d$rasta tegund úlípana á #essum tíma

Semper Augustus, ein dýrasta
tegund túlípana á þessum
tíma.