Vísbending - 14.11.2008, Síða 1

14. nóvember 2008
43. tölublað
26. árgangur
ISSN 1021-8483
1 4Endurreisn atvinnu-lífsins bíður. Hverjir
koma að því verkefni?
Er Ísland aðeins fyrsti
dómínó-kubburinn sem
fellur í nýrri heimskreppu?
Í stað þess að gera fólk og
fyrirtæki gjaldþrota eiga
bankarnir að breyta lánum
í eignarhlut.
Ef ekkert verður að
gert blasir við stöðvun
atvinnulífsins. Stjórnvöld
hafa lítinn tíma.
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V í s b e n d i n g • 4 3 . t b l . 2 0 0 8 1
Íslensk fyrirtæki hafa ekki staðið jafnilla og nú í áratugi. Skýringarnar eru tvær; mikil skuldsetning og getulaust
bankakerfi. Í mörgum tilvikum er alls ekki
hægt að kenna fyrirtækjunum sjálfum um
þessa erfiðu stöðu. Stór hluti skuldanna er
til kominn vegna þess að gengi krónunnar
hefur hrapað langt umfram það sem nokkur
gat séð fyrir. Hrun bankakerfisins og
alvarlegum afleiðingum þess má helst líkja
við náttúruhamfarir. Þó er margt jákvætt í
þjóðfélaginu. Hér standa enn allir innviðir,
byggingar, vegir, fjarskiptakerfi, skólar og
heilbrigðiskerfi. Þjóðin er vel menntuð og
hér eru fjölmargir einstaklingar með mikla
reynslu. Uppbyggingar er þörf en hún þarf
ekki að byrja frá grunni. Satt að segja eru
hér kjöraðstæður til að byggja upp gott
framtíðarland.
Það vantar fé
Eftir að ódýrt fjármagn flæddi um heims-
byggðina undanfarin ár eru það mikil
viðbrigði að nú ríki nær algjör stöðnun
og lítið fé að fá. Erlendir aðilar hafa viljað
lána Íslendingum og jafnvel ávaxta fé sitt í
svonefndum jöklabréfum, en fáir hafa haft
áhuga á því að festa fé í atvinnurekstri hér
á landi. Undantekningin er stóriðja, en
útlendingar hafa helst ekki viljað kaupa
hluti í bönkum eða þjónustufyrirtækjum.
Skýringin er örugglega öðru fremur
sú að erlendir fjárfestar treystu ekki
grundvellinum undir efnahagskerfinu, þ.e.
krónunni. Það hefur komið á daginn að sú
vantrú var á rökum reist.
Nú er raungengi krónunnar um 60,
m.v. meðalraungengi 98 undanfarin
áratug. Á sama tíma fellur verð fasteigna og
fyrirtækja í íslenskum krónum. Þess vegna
ætti við eðlilegar aðstæður að vera kjörið
tækifæri fyrir útlendinga að kaupa hlutabréf
eða fyrirtæki í heild einmitt núna.
Samt er ólíklegt að það gerist í bráð.
Fyrir því eru þrjár ástæður: Erfiðar aðstæður
Endurreisn atvinnulífsins
þeir hyrfu nú frá fjárfestingum í rekstri
fyrirtækja. Án fjárfestingar verða engin
fyrirtæki til. Geta nýju bankanna til þess
að lána er takmörkuð í bili. Þessa dagana
fá þeir að vísu fjármagn úr lífeyrissjóðum
sem leggja stóran hluta af iðgjöldum á
bankareikninga vegna þeirrar óvissu sem
ríkir í efnahagslífinu. Það getur þó ekki
verið nema tímabundið. Vandinn er
hins vegar sá að mjög fá íslensk fyrirtæki
eru nú skráð á hlutabréfabréfamarkaði.
Fjárfestingar lífeyrissjóðanna hafa
takmarkast við slík fyrirtæki.
Eðlilegt er að nú hefjist ný uppbygging
á hlutabréfamarkaðinum. Fyrirtæki sem
hefðu þegar farið í gegnum breytingu
bankanna á skuldum yfir í hlutafé myndu
í kjölfarið huga að skráningu á markaði.
2
Uppbyggingar
er þörf en hún
þarf ekki að byrja
frá grunni. Satt
að segja eru hér
kjöraðstæður til að
byggja upp.
og óvissa erlendis, mikil vantrú á íslensku
efnahagskerfi við núverandi aðstæður og
óvissa um stöðu Íslands í framtíðinni.
Aðkoma bankanna
Þó að ástandið sé slæmt í bili, er
afar ólíklegt annað en að það skáni.
Raungengið hlýtur að hækka þegar til
lengdar lætur ef landið fær lán frá IMF
og fleirum. Viðskiptajöfnuður verður
hagstæður allt næsta ár og það leiðir
nær örugglega til þess að gengið styrkist.
Þar með lækka skuldir fyrirtækja og
einstaklinga aftur. Sumir hafa talið að
það sé vænlegt að bankarnir afskrifi lán
allra skuldunauta um ákveðna prósentu.
Slíkt mismunaði mönnum ekki en það er
varla heppilegt að gefa peninga með þeim
hætti. Hins vegar getur það verið mjög
örvandi fyrir atvinnulífið að bankar byðu
fyrirtækjum upp á að breyta hluta skulda
þeirra í hlutafé. Auðvitað þyrftu fyrirtækin
að uppfylla það skilyrði að eitthvert vit
væri í rekstrinum og þau væru líkleg til
þess eftir skuldbreytinguna að greiða
afborganir og vexti af þeim lánum sem
eftir standa. Í mörgum tilvikum þyrfti að
búta fyrirtæki upp þar sem arðbærir hlutar
rekstrarins væru aðskildir frá þeim sem
tap er á. Ríkisbankarnir myndu svo geta
eignast hlut í þessum nýju fyrirtækjum.
Aðkoma lífeyrissjóðanna
Lífeyrissjóðir hafa ávaxtað hluta af
eignum sínum beint í atvinnulífinu. Þeir
keyptu hlutabréf í skráðum fyrirtækjum
og jafnframt skuldabréf fyrirtækja. Ef
litið er til langs tíma hafa hlutabréf
gefið mun betri ávöxtun en annað
sparnaðarform. Þau eru hins vegar
áhættusamur fjárfestingakostur eins og
Íslendingar hafa verið óþægilega minntir
á að undanförnu. Lífeyrissjóðirnir fara
með stóran hluta af sparnaði landsmanna
og það væri atvinnulífinu afar erfitt ef
Afkoman verður örugglega ekki beysin
næstu mánuðina, en hjá fyrirtækjum
sem hafa heilbrigðan grundvallarrekstur
(og þetta á auðvitað við um mörg íslensk
fyrirtæki þegar skuldsetning þeirra verður
eðlileg) er ekki óraunhæft að á næsta ári
verði þau tæk á skráðan markað. Gömlu
gildin um heilbrigt eiginfjárhlutfall og
viðráðanlegar skuldir ölast gildi á ný.
Lífeyrissjóðir og aðrir fjárfestar gætu við
þær aðstæður náð mjög góðri ávöxtun
til lengri tíma litið. Viðskiptalífið heldur
áfram þó að syrt hafi í álinn um sinn.