Vísbending - 29.06.2009, Blaðsíða 2

2 V í s b e n d i n g • 2 6 . t b l . 2 0 0 9
Stöðugleiki á jarðskjálftasvæði?
Það eru góðar fréttir að náðst hafi samningur milli aðila vinnu mark-aðarins og stjórnvalda um stöðugleika.
Greinilegt er að samningsaðilum finnst
að um tímamótaplagg sé að ræða því að
nafnið „stöðugleikasáttmáli“ gefur til kynna
óbrotgjarnt samkomulag. Því miður vantar
þó inn í sáttmálann ýmis atriði sem skipta
öllu við endurreisn þjóðarbúsins. Tvennt
skiptir mestu máli til þess að hér á landi sé
jafnvægi. Traust á gjaldmiðlinum og traust
á bönkunum. Á hvorugu er tekið með
trúverðugum hætti í plagginu.
Göfug markmið
Í sáttmálanum segir í upphafi: „Markmið
stöðugleikasáttmálans er að stuðla að
endurreisn efnahagslífsins. Í upphafi
viðræðna settu samningsaðilar sér markmið
um að í lok árs 2010 verði verðbólga ekki
yfir 2,5%, halli hins opinbera verði ekki
meiri en 10,5% af VLF, dregið hafi úr
gengissveiflum, gengið styrkst og hafi nálgast
jafnvægisgengi. Einnig verði vaxtamunur við
evrusvæðið innan við 4%.“
Hér vantar ýmislegt á að skýrt sé talað.
Verðbólgumarkmiðið ætti að vera raunsætt.
Halli í ríkisrekstrinum verður hins vegar
ekki minnkaður þegar menn búa sér til
heilagar kýr. Í stað þess að horfa á útgjöldin
eins og þau voru á árinu 2008 væri nær að
horfa nokkur ár aftur í tímann, einkum
þegar litið er á útgjöld til heilbrigðis- og
tryggingamála. Velferðarkerfið er afleiðing
af farsælum rekstri fyrirtækja og góðum
launum einstaklinga. Þegar hvort tveggja
verður fyrir höggi eins og núna verður að
draga úr velferðinni. Það er einfaldlega bitur
afleiðing hrunsins. Halli upp á 10,5% af
vergri landsframleiðslu er ekki metnaðarfullt
markmið og afar ótrúlegt að það náist ekki.
Erfiðara er að eiga við vaxtamuninn. Líklega
hafa allir þeir sem við samningaborðið sátu
gert sér grein fyrir því að hin eftirsóknarverða
niðurstaða næst best með því að Ísland
gangi í Evrópusambandið og fái stuðning
Evrópska seðlabankans við að styrkja gengi
krónunnar þar til evra verður tekin upp sem
gjaldmiðill Íslendinga.
Rétt er að muna að ekki er alltaf mikið
að marka yfirlýsingar opinberra aðila. Í
nóvember 2008 gaf stjórn Seðlabankans
út eftirfarandi yfirlýsingu: „Ríkisstjórnin
og Seðlabanki Íslands hafa mótað stefnu
sem miðar að því að koma á varanlegum
stöðugleika í gengis- og efnahagsmálum.
Haft var samráð við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn
við það verk. Stefnan er í meginatriðum
þríþætt: Í fyrsta lagi aðhaldssöm
peninga stefna sem treystir stöðugleika á
gjaldeyrismarkaði og styrkingu krónunnar.
Í annan stað ber að sýna varfærni í
ríkisfjármálum. Ekki verður komist hjá tíma-
bundnum halla vegna þess áfalls sem orðið
er. Langtímastefna í ríkisfjármálum verður
að miða að því að skulda- og greiðslubyrði
verði viðráðanleg þrátt fyrir tekjutap og
útgjaldaauka. Loks verður nauðsynleg
endurreisn fjármálakerfisins að vera gagnsæ
og lúta viðurkenndum leikreglum.“ Þetta
er í meginatriðum viðfangsefni stöðugleika-
sáttmálans þannig að árangur fram til þessa
hefur enginn orðið.
Einstök atriði sáttmálans
Talað er um kjarasamninga til loka
nóvember 2010. Það er ekki langur tími
miðað við það ástand sem nú ríkir, en
eflaust telja aðilar sig þurfa svigrúm til þess
að bregðast við aðstæðum sem auðveldlega
geta breyst á stuttum tíma. Mikilvert atriði
kemur fram um skattahækkanir. Fest eru í
samkomulaginu að skattar verði „lækkandi
hlutfall aðlögunaraðgerða eftir yfirstandandi
ár og ekki samtals hærra en 45% þeirra fyrir
árin 2009 – 2011.“ Fjárlagagatið er nú um
190 milljarðar króna. Ef brúa á 45% af
bilinu með skattahækkunum á þessu tímabili
eru það um 85 milljarðar króna á ári. Það
jafngildir um 90 þúsund króna hækkun
á mánaðarlegri skattbyrði fjögra manna
fjölskyldu. Þetta kemur ofan á hækkaða
greiðslu af lánum og launalækkanir. Ef
áform sjálfstæðismanna um að skattleggja
lífeyrisiðgjöld við inngreiðslu í lífeyrissjóði
fremur en við töku lífeyris myndi það lækka
þessa byrði niður undir 50 þúsund krónur
á mánuði. Þetta sýnir að þó að hugmyndin
sé ekki gallalaus (sjá 25. tbl. Vísbendingar) er
það ábyrgðarhluti að kanna hana ekki ofan
í kjölinn.
Enn er rætt um skuldavanda heimilanna.
Fyrir kosningarnar í apríl varð mönnum
tíðrætt um skjaldborg um heimilin. Lítið
hefur farið fyrir henni síðan. Svo virðist sem
stjórnvöld átti sig ekki á því hve geysilega
alvarleg staðan er og hve lamandi áhrif
hún hefur á hagkerfið. Í plagginu segir að
í aðgerðum skuli „sérstaklega horft til þess
hóps sem nýlega keypti sína fyrstu eign.“
Talað er um framkvæmdir í Helguvík
og Straumsvík, framkvæmdir sem engan
veginn eru í hendi því að erlendir aðilar
vilja líka vita hvert stjórnvöld stefna.
Tala er um að ríkisstjórnin gangi til samstarfs
við lífeyrissjóði um að þeir láni til stórra
framkvæmda. Það er í sjálfu sér ágætt svo
fremi að ávöxtun verði ásættanleg. Hlutverk
lífeyrissjóðanna er að ávaxta pund sjóðfélaga,
ekki vera góðgerðarstofnun fyrir ríkið.
Bankar og peningar
Talað er um að erlendir aðilar geti eignast
einhvern nýju bankanna. Ekki er kunnugt
um að neinir erlendir aðilar hafi hug á
því. Þeir komu ekki hingað þegar allt lék
í lyndi og hvers vegna skyldu þeir vilja
koma nú, þó að vissulega megi taka undir
að það sé mjög æskulegt. Það myndi
stórauka trú á bankakerfið því að stór
hluti af kreppunni er vegna þess að allir
eru hræddir við að bankarnir geti farið á
hausinn aftur og ekki að ástæðulausu.
Meðal ánægjulegustu greina samkomu-
lagsins er að stefnt er að því að Ísland
gangi aftur inn á Evrópska efnahagssvæðið
með því að gjaldeyrishöftum verði aflétt
í áföngum. Ein þeirra leiða sem reynt
verður að fara er að erlendir aðilar fái
uppgerðar kröfur sínar í krónum á hendur
ríki eða Seðlabanka með skuldabréfum til
langs tíma í evrum eða öðrum erlendum
gjaldmiðlum. Þá verði látið reyna á
áhuga lífeyrissjóðanna á að koma að
viðskiptum við erlenda aðila sem eiga
eignir í íslenskum krónum. Þetta eru
háleit markmið og auðveldara að setja þau
á blað en ná þeim.
Miklu skiptir að ríkisstjórnin lýsir yfir
vilja til þess að ræða mál lífeyrissjóða.
Engu er þó lofað, en hér mun einkum
vera átt við að hægt sé að ræða hvernig
gera skuli upp skuldbindingar vegna
gjaldeyrisskiptasamninga. Staða margra
sjóða er nú þannig að þeir þurfa að
skerða lífeyri. Meðan þeir gera það ekki er
gengið á rétt þeirra sem ekki eru komnir á
lífeyri. Því miður virðast aðilar sáttmálans
sammála um að ýta vandanum á undan
sér.
Samið er um skapa aðstæður til þess
„að stýrivextir Seðlabanka Íslands lækki
í eins stafs tölu fyrir 1. nóvember 2009
og að þeir og aðrir vextir bankans fari
síðan áfram lækkandi.“ Enn og aftur
fögur og nauðsynleg orð en minna
fjallað um hvernig efna skuli. Jafnvel níu
prósent vextir verða atvinnulífinu þungir
í skauti. Einnig þarf að koma vöxtum á
verðtryggðum lánum niður fyrir fimm
prósent sem allra fyrst. Annars verður hér
engin uppbygging.
Sáttmálinn minnir á stefnuyfirlýsingu
stjórnmálaflokka. Fögur fyrirheit en minna
um leiðir. Hvers vegna var ekki samið
um að leggja niður krónuna og ganga í
Evrópusambandið? Það er raunveruleg
aðgerð sem skapar efnahagslegan og
stjórnmálalegan stöðugleika. Líklega hafa
allir við borðið verið sammála henni nema
e.t.v. Steingrímur J. Sigfússon.