Ísland - 12.05.1928, Qupperneq 1

ISLAND
BLAD FR]ÁLSLYNDRA MANNA
2. árg.
Frjálslynda
stefnan.
III.
í I. og II. kafla þessarar
greinar hefir verið skýrt frá
stefnu frjálslyndra manna í
sjálfstæðis- og þjóðernismálun-
um. Hér verður í fám orðum
gerð grein fyrir afstöðu þeirra
til innanlandsmálanna, að því
leyti, sem það hefir ekki áður
verið gert i hinum greinar-
köflunum.
Hér er ekki rúm til þess að
rekja sögu frjálslyndu stefn-
unnar i heiminum. Það skal
aðeins tekið fram, að frjáls-
lyndir menn hafa ávalt barist
fyrir frelsi einstaklinganna, —
ekki því frelsi, sem viðurkennir
engin bönd, — heldur því, sem
gerir einstaklingana frjálsa í
raun og sannleika. Stjórnleysi
(anarkismi) miðar t. d. ekki
að auknu frelsi. Ef slíkt fyrir-
komulag væri í einhverju ríki,
mundi það veita þeim sterkari
frelsi til þess að undiroka hinn
veikari. — Sá sterkari yrði
frjáls, sá veikari ófrjáls.
Frjálslynda stefnan miðar að
því að gera alla þjóðareinstak-
linga frjálsa og sjálfstæða.
Það er rétt að geta þess hér,
að á fyrstu árum frjálslynda
flokksins í Englandi, börðust
fylgismenn hans bæði fyrir því
að afnema þau lög, sem lögðu
óeðlileg höft á frelsi einstak-
linganna, höft, sem stóðu í vegi
fyrir þroslcun þeirra, og einnig
fyrir því, að lög væru sett til
þess að koma í veg fyrir, að
þeir sterkari undirokuðu þá
veikari.
Og þessi hefir stefnan ávalt
verið, og er enn þann dag í dag.
Frjálslyndir menn vilja láta
einstaklingana hafa rétt til þess
að ráða athöfnum sínum inn-
an ákveðinna takmarka. Þau
takmörk setur ríkið með lög-
um. Ef einstaklingarnir fara út
fyrir þessi takmörk, á rikis-
valdið að taka í taumana og
knýja þá til þess að halda sér
i skefjum.
En hvar á að setja tak-
möj'kin?
Frjálslyndir menn vilja á-
kveða takmörkin þannig: að
einstaklingunum sé veitjur rétt-
ur til þess að vera sjálfráðir
athafna sinna, á meðan þeir
krjóta ekki i bág við hag heild-
arinnar með framferði sínu.
Hvar og hvenær einslakling-
arnir brjóta í bág við hags-
muni heildarinnar, verður rík-
isvaldið að ákveða á hverjum
tima. Og verður það þá að
taka tillit til aldarandans og
annara ástæðna.
Við þetta mat sitt verður
ríkisvaldið að hafa það hug-
fast, að einstaklingarnir verða
að hafa nægilegt svigrúm til
þess að þroskast og fullkomn-
ast, því að undir þroska og
vellíðan einstaklinganna er
þroski og vellíðan heildarinnar
kominn.
Gamalt máltæki segir: Eng-
inn er sigurinn, ef ekkert er
stríðið. Og á öllum öldum hefir
sagan sýnt, að þetta er sann-
leikur. Og af þessari ástæðu
verður einstaklingurinn ávalt
að finna það, að hann verður
sjálfur að bera ábyrgð á fram-
tíð sinni, lífi og vellíðan. —
Hann verður að finna til á-
byrgðarinnar.
Frjálslyndir menn líta svo á,
að ábyrgðartilfinningin sé lyfti-
stöng þjóða og einstaklinga. Og
þess vegna megi ekki leggja
nein þau höft á einslaklingana.
er geti orðið til þess að sljóvga
ábyrgðartilfinninguna.
Einstaklingurinn verðurávalt
að finna til þess, að það sé
undir honum sjálfum komið,
hvert hlutskifti hans verður í
lífinu, hvort honum vegnar vel
eða illa, hvort hann getur séð
fyrir sér eða sínum. Ef hann
finnur það, að hann getur
varpað ábyrgðinni upp á aðra,
þá kærir hann sig kollóttann,
lætur alt reka á reiðanum.
Rikið má þvi ekki skoða sig
sem forsjón einstaklinganna,
enda mun það oftast vera ver
til þess fallið að ráða skyn-
samlega fram úr málefnum
þeirra heldur en einstakling-
arnir sjálfir.
Hér hefir hugsjónum þeim
verið lýst með fám orðum,
sem liggja til grundvallar fyrir
frjálslyndu stefnunni. Og út
frá þessum grundvallarreglum
verður svo að leysa þau ein-
stök mál, sem uppi eru i þjóð-
félaginu. — Og verður það gert
í framhaldi þessarar greinar.
Kjördæma-
skipunin.
Fyrir nokkru var haldinn
fundur í Stúdentafélagi Reykja-
víkur um þetta mál. Thór
Thórs cand. jur. var framscgu-
maðui’.
Hélt hann langa ræðu og
snjalla og sýndi greinilega fram
á ranglæti núverandi kjör-
dæmaskipunar.
Ræðumaður benti á þrjár
leiðir, til þess að ráða bót á
misréttinu:
1. Að alt landið yrði gert að
einu kjördæmi.
2. Að landinu yrði skift í
6—7 kjördæmi, og hlutbundn-
Laugardaginn 12. maí 1928.
ar kosningar væru lögleiddar
í hverju kjördæmi.
3. Að alt landið yrði gert að
einmenningskjördæmum.
Vér ætlum oss ekki að rekja
þessa ræðu Thórs hér. Hún
birtist vafalaust á prenti, og þá
verður tækifæri til þess að
skýra nánar frá innihaldi
hennar.
Þessir tóku til máls á fund-
inum: Jakob Möller, banka-
eftirlitsmaður af hálfu frjáls-
lyndra manna, Magnús Jóns-
son, alþm. af hálfu íhaldsins
og Haraldur Guðmundsson,
alþm. af hálfu jafnaðarmanna.
Allir þessir ræðumenn voru
sammála um að þakka Thór
Thórs fyrir hina snjöllu ræðu
hans, og fyrir að hafa flutt
mál þetta inn á fundinn. Þeir
voru og sammála um, að nú-
verandi kjördæmaskipun væri
svo ranglát, að ekki væri við
vært. — En þeir voru skiftra
skoðana á þvi, hvernig rétt
væri að bæta úr misrsttinu.
Núverandi kjördæmaskipun
er gömul. Hún var ranglát
þegar hún var lögleidd í upp-
hafi, en þó hefir ranglætið auk-
ist síðan. — Fólkinu hefir fjölg-
að ört i sumum kjördæmum,
en fækkað í öðrum. — Kjör-
dæmaskipuninni hefir að vísu
veríð smávægilega breytt, en
ekki hafa þær breytingar bætt
verulega úr misréttinu.
Sumir hafa haldið þvi fram,
að við kjördæmaskiftinguna
ætti tala kjósenda ekki ein-
göngu að koma til greina,
heldur atvinnuvegirnir. Þessi
skoðun hefir dálítið til síns
ágætis. En kjördæmaskipunin
er svo ranglát, að það er ekki
einusinni hægt að verja hana
frá þessum sjónarhól.
Ibúar sumra kjördæma hafa
þrisvar sinnum meiri áhrif á
stjórn landsins, þegar tekið er
tillit til kjósendafjölda, heldur
en önnur kjördæmi, þótt at-
vinnuvegirnir séu nákvæmlega
þeir sömu í báðum kjördæm-
unum.
Það er ekki hægt að finna
neina skynsamlega ástæðu fyrir
því, að núverandi kjördæma-
skipun skuli vera lengur við
líði. Hún er svo ranglát, að
það er ógerningur að færa
henni nokkurn skapaðan hlut
til málshóta.
En ranglætið er hættulegt.
Það eykur óánægjuna og gefur
þeim byr undir báða vængi,
sem öllu vilja breyta. Og meðal
annars af þeirri ástæðu verður
að breyta kjördæmaskipuninni
sem allra fyrst.
En hvernig á að breyta henni?
Hér á undan hefir verið hent
á þrjár leiðir, og er rétt að at-
liuga þær með nokkrum orð-
um.
Ef landið yrði gert að einu
kjördæmi, þá væri sjálfsagt að
kosningar væru hlutbundnar,
eins og nú á sér stað við land-
kjör og almennar kosningar i
Reykjavík. Ef kosningunum
yrði hagað eins og nú er al-
gengast við almenna kosningu,
mundi sterkasti flokkurinn hafa
óeðlilega mikil völd. Minni-
hlutinn — hinn sigraði — yrði
að sætta sig við alt. — Það er
og líklegt, að þeir, sem vilja
gera alt landið að einu kjör-
dæmi, séu sammála um, að
kosningarnar yrðu nauðsyn-
lega að vera hlutbundnar. Og
þá er að athuga, hvað af því
mundi leiða.
Það er oft á tiðum heppi-
legt, að þingmenn séu kunnug-
ir kjósendum sínum, þekki
þarfir þeirra og óskir. Það get-
ur og verið heppilegt, að þing-
maðurinn vili hvernig hagar
til i kjördæminu, þar sem hann
er kosinn. Hann hefir þá betri
aðstöðu til þess að beita sér
fyrir málum kjósenda sinna á
þingi.
En ef alt landið væri gert
að einu kjördæmi, þá væri
þingmönnum ómögulegt að
hafa þekkingu á þörfum manna
í einstökum landshlutum. —
Kjósendur einstakra landshluta
yrðu vafalaust út undan.
En aðalgallinn á þessu kosn-
ingafyrirkomulagi mundi þó
vera sá, að flokksforingjarnir og
fámennar klíkur hér í Reykja-
vík, mundu ráða því, hverjir
kæmust á listana. Og eftir þeirri
reynslu, sem þegar er fengin,
mundu þeir setja þá menn á
listana, sem eru ósjálfstæðir og
þægir í taumi, en ekki hina,
sem meira hafa til brunns að
bera. Með þessu móti yrði
þjóðræði og þingræði innan-
tóm orð, en enginn veruleiki.
— Forkólfarnir yrðu einvaldir.
Þessir gallar mundu einnig
vera fyrir hendi, ef landinu
yrði skift i 6—7 kjördæmi. Ef
til vill mundu þingmenn slíks
kjördæmis hafa nokkra meiri
þekkingu á málefnum kjör-
dæmis sins, en þó ekki eins
mikla og nú á sér stað. En
aðalgallinn, sem ávalt leiðir af
hlutbundnum kosningum: að
örfáir menn ráða því, hverjir
í kjöri verða, mundi vera hér
fyrir hendi.
Þá er þriðja leiðin: að gera
landið að einmenningskjör-
dæmum. Tvent hefir verið haft
á móti þessu fyrirkomulagi, að
ógerningur væri að skifta Rvik
í einmenningskjördæmi, og að
meiri hlutinn fengi alt of mik-
il völd, en minni hlutinn yrði
settur hjá.
Hvað fyrra atriðinu viðvikur,
18. tbl.
þá mætti hafa hlutbundnar
kosningar i Reykjavík, þó öllu
landinu utan Rvíkur væri skift
i einmenningskjördæmi. Þetla
atriði hefir því litla þýðingu.
Þá er hin ástæðan, að meiri
hlutinn fengi of mikil völd, en
úr þessu mætti bæta með hægu
móti. — Það mætti t. d. ákveða,
að landinu skyldi skift í 25 ein-
mennings-kjördæmi, utan R.-
víkur. Og að flokkar þeir, sem
kept hafa við kosningarnar,
fengju nokkra þingmenn til
uppbótar. Þeir þingmenn, sem
þannig ætti að kjósa, mundu
þá skiftast niður á flokkana,
eftir því hvert atkvæðamagn
þeir höfðu fengið við kosn-
ingarnar. — H.
Sumargestir
„Góðgerða-
stofnunarinnar“.
Miklar eru framfarirnar.
í fornöld tók það forfeður
vora mikinn hluta sumarsins
að komast yfir hafið, frá ná-
grannalöndum vorum og hing-
að til lands. — Þá var Island
nyrst á útkjálka veraldar, —
langt frá »heimsmenningunni«.
En timarnir breytast. Nú eru
sjófarendur aðeins örfáa daga
að komast þessa löngu leið. —
Yér erum óðfluga að færast
nær heimsmenningunni. Og
bráðum, þegar fluglistin er
komin í algleyming, verður
það fárra stunda verk að kom-
ast þessa löngu leið. — Þá
komumst vér inn í hringiðunu.
Þá þurfum vér ekki að kvarta
yfir fjarlægðinni.
En það getur verið, að vér
verðum að bíða dálitið eftir
þessu ennþá. — En góðar
vættir sjá um að oss leiðist
ekki.
Þrátt fyrir fjarlægðina, sem
er á milli Islands og umheims-
ins, hafa farfuglarnir komið
hingað á hverju sumri og
sungið fyrir oss um dýrðina,
gleðina og ánægjuna. Ómarnir
hafa borist inn í kofakytrurnar
og flutt þangað sumar og gleði.
En farfuglarnir kæra sig ekki
um að dvelja i Reykjavík, þeir
eru ekki hrifnir af margmenn-
inu. En Reykvíkingar kvarta
ekki. Það eru aðrir farfuglar,
sem heimsækja þá á sumrin.
»Góðgerðastofnun« í Reykja-
vík hefir á siðustu sumr-
um gerst forsjón Reykvikinga.
Hún hefir fengið hingað heim
harmonikuspilara, danskenn-
ara og fleiri »listamenn«. Þeg-
ar »góðgerðastofnunin« hefir
gert samninga við þá, fara
dagblöðin að skrifa, líklega að