Ísland - 06.12.1943, Page 2

2
ÍSLAWD
lllfniFina iaiir ettl kætiir
Framhald af 1. síðu.
hálfu brattari en fyrr: Nú eru
ekki eftir nema 14 „undanvill-
ingar“, — allir aðrir eru með
okkur!
í fljótu bragði virðist það hé-
gómlegt athæfi að ljúga svona
í sjálfan sig og aðra. En þetta
er gert af ráðnum hug: Það
á að telja þjóðinni trú um að
það sé búið að „kæfa hljóm-
inn“. Nú hafi þau stórtíðindi
gerzt, að allir séu orðnirhrað-
skilnaðarmenn, nema 14 guðs-
volaðir vesalingar, sem ættu að
biðja þess heitt og innilega, að
minning þeirra lifði sem
skemmst.
í hópi þessara 14 „undanvill-
inga“, eru samt nokkrir rosknir
menn og ráðnir, sem almenn-
ingur á íslandi minnist með
talsverðri virðingu og þakklæti
— auk sumra af þeim mönnum
yngri kynslóðarinnar, sem hvað
mestar vonir standa til. Þjóð-
viljinn hælir stjórnarskrárnefnd
fyrir þá „sjálfsögðu ókurteisi“.
að virða þessa menn ekki svars.
Morgunblaðið fjargviðrast dag
eftir dag yfir þeirri ósvífnu
„hótun“ þessara manna að vilja
skjóta máli sínu til þjóðarinnar!
Stalín hefur enga ástæðu til
að kvarta .yfir „frjálslyndi“
þeirra manna, sem hann hefur
falið forustuna í sjálfstæðismál-
um íslendinga. Og Hitler mundi
vissulega brosa í Chaplin-skegg-
ið ef hann vissi, hvað baráttu-
aðferð hans er hugleikin ýms-
um þeim, sem „gera sér mat
úr að nudda sér utan 1“ Roose-
velt og Churchill.
/^\G svo vita hinir hrað-
^ stígu menn ekkert fyrr
en þeir reka tærnar í „bölvað-
ar staðreyndirnar11. Skoðana-
könnun hefur farið fram um
„viðhorf almennings til lýðveld-
isstofnunar, forsetakjörs og for-
setavalds.1' Úrslitin eru þau, að
33% — þriðjungur — kjósenda
utan Reykjavíkur vilja að
frestað sé lýðveldisstofnun að
óbreyttum aðstæðum.
Um úrslit skoðanakönnunar-
innar hér í Reykjavík vita
menn ekki. En það er spá
manna að meira en þriðjungur
þeirra kjósenda höfuðstaðarins,
sem spurðir hafa verið, munu
hafa tjáð sig andvíga hraðskiln-
aði.
Þó ógætilegt væri að fullyrða,
að þessi úrslit gæfu nákvæma
mynd af þjóðarviljanum, væri
samt hálfu ógætilegra að halda
því fram, að úrslitin gefi ekkert
til kynna um hug manna í
skilnaðarmálinu. Ef úrslitin
væru nærri lagi, ættu full
20.000 — tuttugu þúsund —
íslenzkra kjósenda að vera and-
víg hraðskilnaði. En þótt ó-
skeikulleiki skoðanakönnunar-
innar verði vefengdur ættu
menn að láta sér skiljast, að hér
er að minnsta kosti um svo á-
kveðna bendingu að ræða, að
óhyggilegt er að hafa að engu.
Þessvegna skal hraðskilnaðar-
mönnunum í fullri vinsemd
ráðlagt, að taka strax út úr sér
þá narratúttu, að „undanvilling-
arnir“ séu ekki nema 14!
Urslit skoðanakönnunarinnar
gefa til kynna, að hið tak-
markalausa flokksræði, sem
ríkir á Alþingi hafi ekki enn
náð til kjósenda almennt. Eins
og sagt hefur verið er nálega
allur blaðakostur landsins á
valdi hraðskilnaðarmanna. Á-
róðurinn hefur verið skipulagð-
ur á þann hátt, að hver þing-
flokkanna þriggja hefur út-
nefnt sinn „Göbbels“: Bjarna
Benediktsson, Einar Olgeirsson,
Jónas Jónsson. Valið á áróðurs-
stjórunum gat ekki betur tek-
ist. En þrátt fyrir þetta, þrátt
fyrir yfirgnæfandi blaðakost,
þrátt fyrir „fjallræðuna“, sem
send var á hvert heimili, benda
ákveðnar líkur til þess, að full-
ur þriðjungur landsmanna hafi
ekki enn öðlast hina einu sálu-
hjálplegu hraðskilnaðartrú.
jl/fÖRGUM herforingjum
hefur orðið hált á því,
að vanmeta liðstyrk andstæð-
inga sinna. Sjálfsblekking kann
aldrei góðri lukku að stýra. Það
er ekki sigurvænlegt til Iang-
frama að neita staðreyndum.
Bandinginn er bandingi, þó
hann sé kannski svo sljór að
hann finni ekki til fjötranna.
Hemumin þjóð er engu frjáls-
ari, þótt einhver skrökvi því að
henni í nafni sinnar sérfræði að
hemámi sé aflétt. Það er Iíkara
„þrælabömum“ en „höfðingja-
sonum“ að telja sér trú um að
frelsisskerðing sé aukið frelsi.
Það er blindni en ekki skarp-
skyggni, að telja sér enga hættu
búna, nema af vinveittri smá-
þjóð, sem engist umkomulaus
undir járnhæl kúgarans. I»að er
ekki mannræna, heldur vesal-
dómur, að þegja við því, er á-
hrifamenn úrræðamestu stór-
þjóðar heimsins lýsa því
yfir hver af öðrum —
ofan í gefin fyrirheit — að
þjóð þeirra, „verði“ að hafa hér
hervamar-aðstöðu, jafnvel „æ-
varandi“ að ófriðnum loknum.
Það er ekki forsjálni, heldur
skammsýni, að miða allt við
stundargengi og „hagkvæma
verzlunarsamninga“. Það er
ekki íslenzkt þjóðareðli, heldur
sameiginleg ónáttúra hollustu-
lausra skoðanaprángara í öll-
um löndum, að viðra sig stöðugt
upp við þann sem „bezt borg-
ar“, en kannast ekki við „fá-
tæka ættingja“. Það er ekki
broslegt, heldur grátbroslegt,
þegar þeir „sem þekktu ekki
arfhelgi þess eða hins“ þykjast
vera „betri íslendingar“ en all-
ir aðrir. Og það er ekki þjóðráð,
heldur öðmvísi „ráð“, þegar
flokkur manna, lætur erlent
einræðisríki, voldugt og drottn-
unargjamt herveldi, segja sér
fyrir verkum í sjálfstæðismál-
um þjóðarinnar.
Það var ekki hugaburður,
heldur einber uppspuni að
stórtíðindi hefðu gerzt í sam-
bandsmálinu 1. desember. Það
var talað um samkomulag, en
í sömu andránni var öllu sam-
komulagi hafnað. Sjónhverfinga
mönnunum tókst ekki að villa
neinum sýn nema sjálfum sér.
Með skoðanakúgun og ofstopa
átti að hræða menn frá, að
segja hug sinn. Þetta tókst ekki.
Afleiðingar þessa ofstopa-
Islandsklukkan
Fyrir nokkru síðan er komin a
bókamarkaðinn ný skáldsaga eft-
ir Halldór Kiljan Laxness, sem
hann nefnir íslandsklukkan. Það
er alltaf viðburður í bókmenntum
okkar, þegar ný bók kemur frá
hendi þessa höfundar, og þykir
hlýða að geta hennar að nokkru.
Höfundur færir okkur aftur á
svið aldamótaáranna um 1700.
Varla mun hag þjóðarinnar að öllu
samanlögðu hafa nokkru sinni verið ■
verr komið. Verzlunarkúgun Dana
hafði nær komið þjóðinni á kné
og hvergi sést rofa fyrir nýjum I
degi. Vesæld og örbirgð svifu yfir
vötnunum. Hungraðir flækingar
fóru hópum saman um landið, og
yfirvöldin höfðu ekki við að
brennimerkja, kaghýða og hengja
vesalinga þá, er hnuppluðu sér
málsvcrði til þess að séfa sárasta
hungrið. Hinum smávægilegustu
afbrotum við hin dönsku máttar-
völd landsins var refsað með mik-
illi harðneskju, og eina huggunin
var sú, að eitthvað kynni úr þessu
að rætast í öðru lífi, það er að
segja fyrir þeim tiltölulega fáu,
sem gátu gert sér von um að fara
ekki frá einni plágunni til annarr-
ar við þau umskipti.
Á þessum bakgrunni bregður
höfundur svo upp mynd sinni af
Jóni Hreggviðssyni og nokkrum af
samferðamönnum hans. Hann er
staddur á Þingvöllum og er kom-
inn þangað til þess að sækja hina
einu sameign íslenzku þjóðarinn-
ar, sem metin varð til fjár, dóm-
klukkuna á Þingvöllum, en kon-
ungur hefúr mælt svo fyrir, að hún
, verði send til Kaupmannahafnar,
brædd þar upp og koparinn not-
aður til þess að skreyta með dansk
ar hallir. Nokkru síðar lendir Jón
fengma kúgunaratferlis urðu
þveröfugar við það, sem stefnt
var að. Þeir sem leggja annað
mat en hraðskilnaðarmennirnir
á sóma þjóðarinnar og hugsana-
frelsi borgaranna, tóku að ráða
ráðum sínum sameiginlega. ís-
lendingum er óhætt að trúa því,
að „hljómurinn, sem áttí að
kæfa“ verður EKKI KÆFÐUR.
Á. J.
í þeim ævintýrum að verða sam-
ferða böðli sínum drukkinn á næt-
urþeli. Sálaðist böðullinn á ókenni-
legan hátt um nóttina, og er Jóni
kennt um. Hann er dæmdur til ,
lífláts fyrir morð á kóngsins böðli.
en tekst að sleppa úr varðhaldi
nóttina áður en aftakan á að fara
fram. Kemst hann eftir mikla
hrakninga til Kaupmannahafnar
og fær konungsleyfi til þess, að
mál hans verði tekið upp að nýju.
Lýkur þar bókinni, sem þó mun
aðeins vera fyrsti kafli úr stærra
skáldverki.
Höfuðpersónur sögunnar eru
þeir Jón og Arnas Arnæus, „vinur
konungsins“, hvort tveggja í senn
andstæðir og samhverfir, og
kannski tekst höfundi hvergi bet-
ur, en þegar hann læriir leiðir
þeirra mætast. Eru myndir þeirra
dregnar föstum og markvissum
dráttum, svo að hvergi skeikar.
Aðrar persónur bókarinnar eru og
margar með ágætum, t. d. móðir
Jóns, en hlutverk þeirra er minna.
og fremur til þess fallið að gefa
heildarmynd bókarinnar fyllingu.
Það ætti að vera kunnara en frá
þyrfti að segja, að Halldór cr kunn-
áttumaður hinn mesti. Og þó að
hann hafi unnið mörg afreksverk á
rithöfundarferli sínum hefur hon-
um kannski hvergi tekizt betur en
einmitt í íslandsklukkunni að fella
si.il, efni og byggingu í órofaheild.
//. S.
Bragð er að þá bamið fimuir,
datt mér í hug við lestur fyrri
leiðara Mbls. í dag (11. des.), er
það ræðir um útrás evvirkis vors
við Austurvöll á hendur þjóðinni
í skattamálunum. Ritstjórinn
dregur saman álit sitt á þinginu í
lok leiðarans á þessa leið: „Er að
furða þótt þjóðinni blöskri sam-
koman í Alþingishúsinu, þegar gef-
ur að líta slíka hrygðarmynd mis-
beitingar löggjafarvaldsins og fá-
vitaskapar í þeim málum, sem
þannig varða efnahagsstarfsemi
þjóðarinnar og atvinnurekstur í
framtíðinni?“
Ég þykist vita, að Magnús minn
súr mjólkurklerkur muni segja sem
svo, að ekki taki því að styðja
þingið vegna þessa, því að hér sé
Framhald á 3. síðu.
Ferflabíl Euicls oi llana
Ferðabók Eggert Ólafsson-
ar og Bjama Pálssonar. —
Reykjavik 1943.
★
Ferðabók Eggerts og Bjarna er
tvímælalaust merkasta og gagnleg-
asta rit, sem ritað hefur verið um
ísland fyrr og síðar. Hún er hin
fyrsta heildarlýsing lands og þjóð-
arhátta hér og rituð af geysimikilli
þekkingu, eftir því sem þá gerðist.
í meira en öld var hún aðalheimild
allra þeirra, innlendra og erlenclra,
er kynnast vildu landinu, og ekk
crt rit annað hefur drepið niður
óhróðri og hleypidómum um land-
ið meðal erlenclra manna og ís-
iendinga sjálfra cins og hún.
Þeir Eggert og Bjarni ferðuðust
um landið á árunum 1752—1757.
I>á var hallæri í landinu eitt hið
mesta, sem yfir það hefur gengið
og mannfellir. Ekki virðist það
hafa staðið þeim félögum fyrir
ferðum, enda var hvort tveggja,
að þeir voru ,kappsfullir mjög og
einhuga, einkum Eggert, og höfðu
auk þess fullar hendur fjár, að
kalla má, til ferðalaga og annars,
sem til þúrfti. Báðir voru þeir á-
gætlega menntaðir, þekktu og að-
hylltust þær skoðanir, sem þá voru
nýjastar á náttúrufræðum, en auk
þess voru þeir rammíslenzkir í
anda, þekktu sögu þjóðarinnar og
háttu til hlítar, og vildú efla allt,
sem horfði frám.
Árið 1757 fóru þeir utan báðir,
Bjami og Eggert, og unnu síðan
úr því efni, er þeir höfðu aflað á
ferðum sínum, unz Bjarm var
skipaður landlæknir vorið !760.
Eftir það vann Eggert einn að
ferðabókinni, bæði hér vestur í
Sauðlauksdal, hjá Birni Halldórs-
syni, og úti í Kaupmannahöfn.
Árið 1766 skilaði hann handritinú,
en ekki kom bókin út fyrri en árið
1772, þá var Eggert dáinn. Hann
drukknaði á Breiðafirði hið „þoku-
drungaða vor“ 1763, eins og kunn-
ugt er. En Jón Eiríksson og
Schönning nokkur Iögðu síðustu
hönd á ritið og sáu um útgáfuna.
Hún var mjög vönduð, enda ekk-
ert til sparað. Um aldamótin 1800
var bókin gefin út í enskurn, þýzk-
um og frönskum þýðingum. En á
íslenzku hefur hún eigi komið út
fyrri en nú, er hið mikla bókaflóð
skolar henni hér að landi.
Tveir ungir menn, Ilelgi Hálf-
dánarson og Iiaraldur Sigurðsson,
réðu það með sér að gefa bókina
út í íslenzkri þýðingu. Það var gott
ráð, enda virðist heill hafa fylgt
því frá upphafi. Varðar það mestu,
að Steindór Steindórsson, frá Hlöð-
um, tókst á hendur þýðinguna, og
er hún með þeim ágætum, sem
vænta mátti af hendi hans. En
hitt má einnig telja vel farið, að
ísafoldarprentsmiðja tók að sér
prentun og umsjón alla með útgáf-
unni og virðist ekkert hafa sparað
til þess að bókin vrði vel og sæmi-
lega úr garði ger. Ætla má, að
einhverjum kunni að þykja það
óþarft að þýða 18. aldar rit, slíkt
sem ferðabókina, og gefa út, þar
sem það sé úreltog komi að litlum
notum. Því er ekki að neita, að
ferðabókin er úrelt um margt það,
sem lútir að náttúrufræði, cinkum
jarðfræði. Margt er þar þó enn í
góðu gildi, til dæinis þjóðlífslýsing-
ar, sem ég ætla, að flestum finnist
þær bæði fróðlegar og skemmti-
legar. Þetta skiptir þó ekki öllú
máli að mínum dómi, heldur hitt,
að ferðabókin er sígilt rit. Hún er
fyrsta stórvirki hins nýja tíma hér
á landi, hyrningarsteinn 19. aldar-
innar, sem lagður er í kalclan klaka
eymdar, mannfellis og vonleysis,
þegar einna dimmast var umhorfs
á íslandi. Þetta gerðu tveir fyrstu
náttúrufræðingar okkar, tvö stór-
menni vits og dáða. — Það er
fróðlegt að bera saman ferðabók-
ina og jarðabók þeirra Árna Magn-
ússonar og Páls Vídalíns. Jarða-
bókin er annað stórvirki, tveggja
annarra stórmenna. en hún er af
öðrum heimi, annarri menningu.
annarri öld. Hún er löstsæ á land-
ið, heldur því fram, sem áður var,
en finnst fátt um hitt, sem er,
enda hefur þetta auðsjáanlega ver-
ið markmið höfundanna. Ferða-
bókin sér aftur kosti lándsins og
er bjartsýn. Höfundamir horfa.
fram, og yfirleitt hefur reynslan
lagzt á þeirra sveif.
Menn tala stundum um það, að
flytja heim bein íslenzkra merkis-
manna, sem látizt hafa erlendis,
og er það ekki að lasta, þótt, slík
ræktarsemi sé sýnd. Bein Eggerts
Ólafssonar liggja utan landsteina,
og kalla má, að verk hans bafi
legið þar í öðrum stað, þangað til
nú. En með þýðingu og útgáfu
ferðabókarinnar, þykir mér, sem
hann hafi verið fluttur heim, Egg-
ert Ólafsson, og ekki vonum fyrr.
Því þakka ég öllum þeim, sem að
þessu hafa unnið og vona, að Is-
lendingar fagni góðum gesti vel
1
P. H.
)
i