Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.2009, Síða 7

ir af mönnum og dýrum
valdi síðan við sult og seyru í París árið 1946-47 – þar var
ull á flestum lífsnauðsynjum í kjölfar heimstyrjaldar –
k þá í skóla Fernands Légers, sem hún hefur sennilega
ew York. Mér sýnist á öllu að sem málari hafi Léger haft
hrif á Drífu en fyrri kennarar hennar, enda voru mynd-
ns og nákvæmnisvinnubrögð á skjön við flest annað sem
fði fengist við fram að því. Hins vegar hafði Léger góð
Drífu sem teiknara. Hann hafði sjálfur einstakt lag á að
upp stór og gegnheil form með útlínum einum saman, og
rífu sem fullþroska teiknara var einmitt hrein og tær
eikning hennar.
1947 sneri Drífa heim til Íslands, þar sem hún gekk að
úla Thoroddsen lækni og fluttist með honum til Svíþjóð-
einna aftur til Íslands. Í framhaldinu reyndist henni erf-
nna myndlistinni til hlítar. Stórt heimili og fjögur börn
nn toll af starfsorku hennar, auk þess sem hún var að eðl-
ikil félagsmálavera, skrifaði blaðagreinar, myndlist-
rýni og ljóð og setti saman barnabækur sem hún mynd-
i sjálf; þessar bækur eru enn óútgefnar.
dverðum sjöunda áratugnum voru börn Drífa orðin sjálf-
að mestu og tók hún þá aftur upp þráðinn í myndlistinni.
anlegum ástæðum setti þetta „rof“ svip á myndlist
uk þess sem henni var þá eðlilegt að vinna í skorpum,
myndir frá sér ókláraðar eða hálfkláraðar, auka svo við
gu seinna með spánnýjum hugmyndum. Síðari verk
ru því býsna sundurleit og ganga á svig við viðteknar
ndir um þróun í myndlist. Innan um á hún samt prýði-
retti.
al markverðustu málverka hennar frá þessu síðara skeiði
ars vegar abstraktmyndir með ljóðrænu yfirbragði,
alangt frá myndunum sem Nína og sumir September-
hófu að gera á úthallandi sjötta áratugnum, hins vegar
gstengdar myndir frá Þingvöllum, þar sem fjölskyldan
marbústað; stundum rennur þetta tvennt saman í eitt.
ðari verkum hennar eru sennilega heildstæðastar teikn-
ar sem Drífa gerði við öll möguleg tækifæri, af fjölskyldu
g öðrum vandamönnum, af mönnum og dýrum úti í guðs-
náttúrunni, að ógleymdum myndum hennar við íslensk-
sögur, ævintýri og þulur, þ.á.m. þulur ömmu hennar,
ru Thoroddsen. Einkenni á þessum teikningum er hve
dlega hún fangar yfirbragð þeirra sem hún fjallar um, og
ekki nema nokkur hnitmiðuð strik eða eina samhang-
ínu til að lýsa persónuleika þeirra til fullnustu. Eins og
nefnt lést Drífa síðan árið 1971, einungis 51 árs.
r ekki í nokkrum vafa um að tími sé kominn til að meta
g fjöllistamannsins Drífu Viðar til hvorttveggja íslenskr-
dlistar og bókmennta. Vonandi var sýningin á Skóla-
ígnum fyrsta skrefið á þeirri leið.
auðum kjól Myndin er eftir Nínu Tryggvadóttur, máluð 1944-45.
t Mynd eftir Drífu frá árunum 1944-45.
Eftir Gunnar I.
Gunnsteinsson
gunnar@leikhopar.is
S
amkvæmt kenningum Narramore og
Brantlinger er hægt að flokka menn-
ingu í 6 þætti. Fyrstu þrír flokkarnir
tilheyra svokallaðri hámenningu og
seinni þrír lágmenningu.
1 High Art / æðri list
2 Modernist Art / módernismi
3 Avant-Garde-Art / framúrstefnulist
4 Folk Art / þjóðleg list
5 Popular Art / dægurlist
6 Mass Art/ list fjöldans[1]
Þegar farið er að rýna betur í þessa fyrstu
þrjá flokka hámenningar kemur bersýnilega í
ljós að þar er list og listsköpun sem tengist
hefðum og fyrirfram skilgreindum gildum og
oft kölluð hefðbundin list. Í þennan flokk eru
sameinuð öll okkar gömlu gildi og hugtök hinn-
ar skilgreindu og fagurfræðilegu listsköpunar.
Listsköpun sem fellur í þennan flokk er oftast
verk menntaðra listamanna með færni og hand-
bragð hins „akademíska“ veruleika. Lágmenn-
ing er eign fjöldans. Hún sprettur upp úr menn-
ingu samfélagsins og allir geta notið hennar.
Hún er ekki svo flókin að það þurfi prófgráðu
eða að kafa djúpt til að njóta hennar og skilja.
Ef við hins vegar lítum á verkefnaval und-
anfarin ár hjá opinberum sviðslistastofnunum
má glöggt sjá að flestir sem starfa í þessari at-
vinnugrein eru að blanda saman há- og lág-
menningu, það er svokallað „bland í poka“ verk-
efnaval. Það verður að teljast merkilegt að
aðrar sviðslistastofnanir en Þjóðleikhúsið sem
eru að stórum hluta háðar aðsókn og sjálfsaflafé
skuli leggja jafn mikinn metnað í að sinna svo-
kallaðri hámenningu og raun ber vitni.[2]
Ef við notum þessa flokkun sem merkimiða á
listsköpun sviðslistastofnana koma upp í hug-
ann hugtök eins og „æðri“ og „óæðri“ list. Þegar
sviðslistastofnanir sem klárlega ættu út frá
markaðs- og samkeppnislegu forsendum að
sinna lágmenningarflokknum taka mikla fjár-
hagslega og listræna áhættu til að hlotnast sá
heiður að færast upp í hinn æðri flokk þá er ljóst
að listrænir stjórnendur eru að næla sér í hærri
status á kostnað skynsemi í rekstri. Þar með er
verið að afla sér virðingar meðal listaelítunnar
sem stjórnmálamenn hlusta gjarnan á.
Þróunin undanfarin ár hefur verið í þá átt að
jafna bilið milli þessara tveggja flokka. Hægt er
að fullyrða að nú sé að verða til nýr flokkur, svo
kölluð miðmenning. Skilgreining mín á mið-
menningu er sú að öll listsköpun sem flokkast til
hámenningar en hefur öll gildi lágmenningar
verður að miðmenningu. Ef skoðað er verk-
efnaval stærstu leikhúsa landsins undanfarin ár
má sjá að þessi þróun hefur átt sér stað lengi. Í
dag er verið að bjóða fjöldann allan af leik-
,dans-, og óperusýningum sem ætlað er að höfða
til fjöldans. Þá taka hámenningarlegar stofn-
anir og listamenn sig til og nýta sér aðferð/
atburð/framsetningarmáta lágmenningar og
framreiða hana undir verndarvæng hámenn-
ingar. Það er því verið að selja miðmenningu í
umbúðum hámenningar með aðferðum lág-
menningar.
Markmið miðmenningar er að ná til fjöldans.
Að gera hámenningu aðgengilega almenningi.
Það er vel þekkt að lágmenning hafi nýtt sér
meðöl hámenningar til að öðlast virðingu og
skapa sér sess í samfélaginu en slíkt virkar í
báðar áttir. Listamenn teygja listsköpun sína
niður á alþýðlegt plan án þess að fara út fyrir
ramma hámenningar. Þetta hefur samt ekki
skapað lágmenningunni viðurkenningu sem
æðra listform, frekar umburðarlyndi og velvilja.
Slíkt hefur vakið athygli á lágmenningunni sem
fullgildri listsköpun.
Áhrifamáttur opinberra og hálfopinberra
leikhúsa er mikill í sköpun miðmenningar. Há-
og lágmenning eru í djúpu faðmlagi og allt er
gert til að skapa listviðburð sem „öllum“ áhorf-
endum líkar. Einfaldara getur það ekki verið.
Áhorfendur skipta gríðarlegu máli fyrir allar
sviðslistastofnanir og leikhópa sem er háðar
tekjum af miðasölu til að standa undir rekstr-
arkostnaði. Krafan um sjálfsaflafé hvílir á öllum
sviðslistastofnunum og leikhópum, líka Þjóð-
leikhúsinu og ÍD þrátt fyrir að vera opinberar
stofnanir. Með því að má út þessa flokkun á há-
og lágmenningu í huga almennings er verið að
ýta undir og skapar frekari tækifæri til þróunar
og aukningar á vægi miðmenningar í nútíma-
samfélagi. Miðmenningu er ætlað að sameina
alla flokka, allar listgreinar, alla þjóðfélagshópa
í einn stóran pott sem heitir markaðurinn.
En hverjum þjónar þessi flokkun? Vissulega
gerir hún það að mörgu leyti, þegar kemur að
því að skilgreina samtímann og samtímalist frá
markaðslegu sjónarmiði. Sviðslistir eru mark-
aðs- og söluvara í dag. Þær eru ekki eitthvað
sem á sér stað í afmörkuðum rýmum hámenn-
ingar eða á torgum lágmenningar. Sýningar eru
vara sem gengur kaupum og sölum. Það skiptir
því máli hvernig hún er verðlögð og því er gripið
til þess ráðs að flokka hana. Þegar kemur að
veitingu opinberra fjármuna skiptir einnig máli
í hvaða flokki viðkomandi list er. Nú þegar kraf-
an um mælanleika menningar og listviðburða er
staðreynd hefur áhorfendafjöldi og þörfin auk-
ist fyrir að réttlæta fjárútlát til þessa mála-
flokks. Þannig verður til þessi svokallaða mið-
menning. Hún höfðar til fjöldans. Hún réttlætir
kostnaðarsama menningarstarfsemi og list-
sköpun fyrir fáa í formi hámenningar, svo fram-
arlega sem fundinn er atburður/listrænn fram-
leiðsla/farvegur í formi miðmenningar sem
„fyllir húsið af fólki“ . Hámenningin verður að
leita í lágmenninguna til að uppfylla þessi mæl-
anlegu skilyrði, réttlæta fjárútlát í lýðræð-
issamfélagi og skapa sér almenna velvild allra.
Smekkur almennings ræður og hann er vilhall-
ari lágmenningu enda er hún í flestum tilfellum
auðskiljanlegri. Með þessu er verið að réttlæta
og stuðla að þróun á sviði lista og menningar í
þágu fjöldans.
Hverju svo sem þessi þróun mun skila sam-
félaginu í framtíðinni er annað mál. Vissulega
kemur upp í hugann orðið stöðnun en það verð-
ur tíminn að leiða í ljós … eins og alltaf.
Það er hægt að segja sem svo að ráðamenn
og menningarritstjórar stærstu fjölmiðla lands-
ins séu að vinna samkvæmt þessari hefðbundnu
skilgreiningu á hvar æðri list í sviðslistum er
framin í stað þess að efla frekar grasrótina. 92%
af öllu fjármagni ríkis og sveitarfélaga fara í op-
inberar stofnanir sviðslista og því er hægt að
bera fyrir sig að almannahagsmunir kalli á að
sýningar þeirra séu gagnrýndar. Vissulega eru
fjölmiðlar ekki fagtímarit um sviðslistir heldur
upplýsingamiðill fyrir almenning. Þeim ber að
veita aðhald og fjalla um það sem talið er að al-
menningur vilji vita hverju sinni. Að mínu áliti á
frum- og nýsköpun sjálfstæðra atvinnuleikhópa
erindi við almenning og því ber að veita op-
inbert fé til starfseminnar og gagnrýna hana í
fjölmiðlum. Slíkt kallar vissulega á aukna vinnu
og faglegt mat menningarritstjóra annars vegar
og embættis- og ráðamanna hins vegar. Vissu-
lega gæti niðurstaðan orðið umdeilanleg. Slíkt
tel ég samt að sé heillavænlegra og líklegra til
að efla faglega umræðu um skiptingu fjármagns
til sviðslista og ýta undir endurmat á því hvar
mest verðmæti skapast í þessari atvinnugrein
vs. kostnað hins opinbera.
 [1] Naremore & Brantlinger 1991, Introduction: Six Art-
istic Cultures. Modernety and Mass Culture
[2] Vefur: Sjálfstæðu leikhúsin, Borgarleikhúsið, Þjóðleikhúsið
og Leikfélag Akureyrar.
Miðmenning í sviðslistum
Þróunin undanfarin ár hefur verið í þá átt að jafna bilið milli þessara tveggja
flokka. Hægt er að fullyrða að nú sé að verða til nýr flokkur, svo kölluð mið-
menning. Skilgreining mín á miðmenningu er sú að öll listsköpun sem flokk-
ast til hámenningar en hefur öll gildi lágmenningar verður að miðmenningu.
Þróunin undanfar-
in ár hefur verið í
þá átt að jafna bil-
ið milli þessara
tveggja flokka.
Hægt er að full-
yrða að nú sé að
verða til nýr flokk-
ur, svo kölluð mið-
menning. Skil-
greining mín á
miðmenningu er sú
að öll listsköpun
sem flokkast til
hámenningar en
hefur öll gildi lág-
menningar verður
að miðmenningu.
Höfundur er MA í menningar- og menntastjórnun.
Sviðslistir Styrkþegar leiklistarráðs árið 2009 brosa keikir framan
í myndavélina. Hér fyrir neðan má sjá myndir úr uppsetningu
Draumasmiðjunar, Leikfélags Reykjavíkur og Íslenska dansflokks-
ins á Óþelló, og loks úr leikriti Sigryggs Magnasonar, Yfirvofandi.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. OKTÓBER 2009 Lesbók 7LEIKLIST