Norðurland - 13.12.1979, Blaðsíða 4

NORÐURLAND
NORÐLENSKT VIKUBLAÐ
Málgagn sósíalista í Norðurlandskjördæmi eystra
Ritnefnd: Böfivar Guðmundsson, Erlingur Sigurðarson,
Helgi Guömundsson, Soffía Gufimundsdóttir, Tryggvi Jakobsson.
Ritstjóri: Jón Gufini Kristjánsson (ábm.).
Framkvæmdastjóri: Loftur H. Jónsson.
Ritstjórn: Sími 21875. Dreifing og afgreifisla: Sími 25875.
Póstfang: Box 492, 602 Akureyri.
Offsetprentun: Prentsmlfija Björns Jónssonar.
Gefið út af kjördæmisráði Alþýðubandalagsins
í Norðurlandskjördæmi eystra.
Launajöfnun
eða
láglaunastefna
Miklar umræður fara nú fram innan verkalýðshreyf-
ingarinnar um stefnuna í komandi kjarasamningum.
Kjaramálaráðstefnu ASÍ var frestað um mánuð að ósk
fulltrúa Verkamannasambandsins, vegna þess að ekki
náðist samstaða um stefnuna í vísitölumálum.
Rétt er að vekja athygli á að einatt verður vart við
sérkennilegan hugtakarugling þegar rætt er um launa-
málastefnu verkalýðssamtakanna. Þannig má víða sjá
og heyra að Alþýðusambandinu beri að fylgja „lág-
launastefnu“ og að deila standi nú innan verkalýðs-
hreyfíngarinnar um „láglaunastefnu“ þá sem Verka-
mannasambandið vilji standa fast á en aðrir ekki. Svo
langt gengur þessi hugtakaruglingur að fréttamenn
ríkisfjölmiðlanna eru farnir að spyrja forystumenn
Alþýðusambandsins hvort samtökin ætti nú að falla frá
þeirri „láglaunastefnu“ sem fylgt hafí verið undanfarin
ár.
Það er auðvitað með öllu fráleitt að verkalýðssam-
tökin hafí fylgt einhverri láglaunastefnu undanfarin ár
þó að þau hafí lagt áherslu á að hækka lægstu launin
meira en þau sem hærri eru. Það getur ekki verið
áhugamál verkalýðshreyfíngarinnar að stefna að lágum
launum, heldur jöfnum launum. Það þýðir að sjálf-
sögðu að gerð hefur verið alvarleg tilraun til þess að
jafna launakjörin í landinu með launamálastefnu und-
anfarinna ára. Meginaðferðirnar eru tvær annars vegar
þegar samið er um launabilið með samningum um
grunnkaup og lægri launin hækkuðu meira, og hins
vegar þegar vísitölukerfínu er beitt til launajöfnunar.
Það er merkilegur og afar útbreiddur misskilningur að
verðlagsbætur í prósentum auki á launamismuninn í
landinu. Hið rétta er að slíkt fyrirkomulag heldur ein-
ungis sama hlutfalli milli launataxta eftir verðlags-
hækkanir og fyrir var. Sé launamismunur tvöfaldur í
grunnkaupi og Iægsta grunnkaup 200.000 krónur en hið
hærra 400.000 þá verður hið hærra enn helmingi hærra
en hið lægra þó að báðir aðilar fái 50% vísitölubætur
(300.000 og 600.000). Hinn betur launaði getur eftir eins
og fyrir keypt helmingi meira vörumagn heldur en sá
með lægri launin.
Það er svo annað mál að launamunurinn er umdeil-
anlegur. Um það má endalaust deila hver hann á að
vera. Sósíalistar hafa jafnan lagt áherslu á að koma á
sem mestum jöfnuði í þessu efni sem og á öðrum svið-
um. Það er hins vegar ljóst að fullkomnum launajöfn-
uði verður ekki komið á með kjarasamningum. Til auk-
ins jöfnuðar verður því að beita félagslegum aðgerðum
og skattakerfínu. Þannig má nota tekjuskattsálagningu
með árangursríkum hætti í þessu skyni.
Það sem nú er deilt um innan verkalýðshreyfíngar-
innar er það hvort réttlætanlegt sé að beita vísitölukerf-
inu einu sinni enn til að draga saman launataxtana.
Þegar þess er gætt að umsaminn launamunur á töxtum
sem félögin innan ASÍ hafa samið um er orðinn næsta
lítill þá er fullkominn vafí á hvort lengra sé fært að
ganga í launajöfnunarskyni að svo stöddu, ekki síst
vegna þess að vísitölubætur í krónutölu í svo mikilli
verðbólgu eins og hér geysar gera það að verkum að
allir verða komnir með nánast sömu laun eftir örfá
misseri og undir slíka lífskjarabreytingu eru stórir
hópar áreiðanlega ekki búnir.
Hver niðurstaðan verður innan verkalýðshreyfíngar-
innar skal ekki fullyrt um nú, en vissulega má hugsa sér
að farin verði sú leið að hækka lægstu launin meira en
þau hærri með samningum um grunnkaupið og beita
vísitölukerfínu til launajöfnunar um einhvern stuttan
tíma. Það væri jafnlaunastefna en ekki láglaunastefna.
hágé.

Miðvikudagar í Moskvu
Arni Bergmann Mál og menning. 222 bls.
Árið 1954 þegar niðurlæging
kalda stríðsins liggur eins og
mara yfir „hinum frjálsa heimi“
heldur Árni Bergmann í Bjarma
landsferð sína frá Keflavík til
Moskvu. Meðferðis hefur hann
Andvökur og Sjálfstætt fólk,
Kommúnistaávarpið og Ríki og
byltingu, Rétt og Tímarit Máls
og menningar og „Hvernig
verða menn góðir kommúnist-
ar“ eftir Líu Sjao Sí. Sóknar-
presturinn kveður hann hrygg-
ur í bragði og verkstjórinn í
bæjarvinnunni segir: „Láttu þá
ekki drepa þig alveg þessa
andskota.“
Árni lýsir síðan á sinn hátt
Moskvudvölinni, sem stendur
til 1962. Þetta eru erfiðir tímar
fyrir sósíalista, 1956 ráðast
Sovétríkin inn í Ungverjaland
og Krusjóv flettir ofan af Stalín.
Sannleikurinn um fangabúðir
Stalíns kemur fram í dagsljósið.
Margur sem allt frá kreppunni
miklu hafði séð í Sovétríkjun-
um þann vonardag sem myndi
rísa upp úr brimróti kúgunar og
misréttis stóðu frammi fyrir því
að líf þeirra hafði grundvallast á
tálsýnum. Að minsta kosti að
hluta til. Hin gamla heimsmynd
sósíalista Stalíns-tímans var að
hrynja til grunna. Á hinn
bóginn stóð heimsmynd Kalda
stríðsins með mestum blóma á
Vesturlöndum. Ameríka var
saklaus og hrein. Þar bjuggu
stjórnmálamenn í fallegu hús-
um og áttu góðar og tryggar
konur sem stóðu við hlið þeirra
og ævisögur þeirra birtust mynd
skreyttar í Morgunblaðinu og
Æskunni.
Bandaríski herinn var góður,
eins og hann hefði uppfóstrast í
sumarbúðum sr. Friðriks. Hver
þegn gekk með frelsið upp á
vasann eins og hvítan vasaklút.
Þar sem hin illu öfl létu að sér
kveða komu þessir ungu og vel
uppöldu menn og kváðu þau í
kútinn. Þegar Árni Bergmann
hélt til Moskvu var bandaríski
herinn orðinn stærsti atvinnu-
rekandi á íslandi.
Sú saga sem Árni rekur er því
harmsaga. Hún er harmsaga
þjóðar og einstaklinga innan
hennar og harmsaga þeirra sem
alla sína ævi höfðu varið það
samfélag sem var að skapast í
Sovetríkjunum þar til þróun
þessa samfélags tróð vonir
þeirra niður í svaðið. Enginn
skyldi þó ætla að „Miðviku-
dagar í Moskvu“ sé leiðinleg
bók. Hún er skrifuð af húmor
sem stundum verður að hrein-
um stráksskap. Dæmi: Þegar
Krusjóv leggur fram sjö ára
áætlun sína árið 1969 um
eflingu landbúnaðarframleiðslu
hvers konar yrkja tveir íslenskir
stúdentar í Moskvu yfir bjór-
glasi:
Rússar svamla mjólkursjó
á sykurmolaskipi.
Rennur sól á bak við Ostafjöll.
Stór hluti bókarinnar greinir
frá persónulegum kynnum
Árna af fólki í Sovétríkjunum,
allt frá svokölluðu hversdags-
fólki til nafnkunnra andófs-
manna. Þetta fólk er þolendur
þjakandi þjóðfélagskerfis, ut-
angarðsfólk. Utangarðsfólkið
verður tengiliðir við framandi
þjóðfélag, örlög þess varpa ljósi
á gerð þess sama þjóðfélags.
Saga Böbu Sonju grípur á
píslargöngu Gyðinga í þessu
landi í hundrað ár, ófróður
lesandi spyr Hvenær skyldi
koma út bók á íslandi sem gerir
þessari sögu skil? Saga kvik-
myndagerðarmannsins Parad-
zjanofs, Médvédéfs bræðranna
Solzjenitsins og annarra þol-
enda ritskoðunnarinnar eru
hörmuleg dæmi um hetjulega
baráttu við ofurefli. Lítið fer
fyrir frásögnum af högum valda
manna og bírókrata og virðist
Árni lítil kynni hafa haft af
slíkum þótt Svarhöfðar á ís-
landi hafi nú í 20 ár sæmt hann
njósnaranafnbót KGB.
Fyrir íslenskan lesanda er ef
til vill tvennt í þessari bók sem
mestur fengur er að. Annað er
umfjöllun Árna um kjör þeirra
sem búa við ofsóknir vegna
trúarbragða sinna. Áður hefur
verið minnst á þau skil sem
hann gerir hlutskipti Gyðinga.
Hann greinir einnig frá heim-
sókn í bækistöðvar Bhúddista
austur í Mongólíu og veltir
vöngum yfir því hvað verði um
trú þeirra og menningu í
framtíðinni. Hvaða örlög ætla
Kremlverjar þeim? Hitt atriðið
er vandamál þjóðernisminni-
hlutanna, þetta tvennt tengist
auðvitað hvað öðru. Mörgum
Einar Kristjánsson frá Her-
mundarfelli:
FJALLABÆJAFÓLK.
Bókaútgáfan Skjaldborg.
Akureyri 1979.
Hér sendir Einar Kristjánsson
frá sér fyrsta bindi æviminninga
sinna sem jafnframt er fyrsta
bindið í ritsafni hans. Er þar
ætlunin að birta auk endur-
minninganna um 60 smásögur
Einars og fjölda erinda auk
ýmissa annarra skrifa svo sem
leikþátta, ljóða og kveðlinga.
Einar ætti ekki að vera þörf
að kynna fyrir lesendum
NORÐURLANDS svo vel sem
hann sjálfur hefur kynnt sig á
síðum blaðsins og með sínum
fyrri ritverkum. Þar bera smá-
sögur hans af, enda fjölmargar
þeirra í hópi þess besta sem
prentað hefur verið af því tagi.
Þá er Einar velþekktur um
Norðurland og raunar mun
víðar sem einn hinn allra
skemmtilegasti upplesari og
erindi hans hnitmiðuð ogoftast
markviss. Honum hefur löng-
um látið vel að sjá hið skemmti-
lega í tilverunni og jafnvel að
færa það í enn skemmtilegri
búning, stundum ýkjukennd-
an, eins og gerast mátti lesa í
bók hans: „Þorraspaug og
Góugleði“ sem út kom í fyrra.
Fjallabæjafólk gefur þessu
fyrsta bindi æviminninga Einars
nafn, þar á hann við nágranna
sína á uppvaxtarárunum í þistil-
gleymist oft að innan Sovétríkj-
anna býr þjóðamergð, hver
þjóð hefur sína sögu og sína
eigin menningu. Menningu sem
í mörgum tilfellum á i vök að
verjast. Það gefur auga leið að í
jafn ágripskenndri bók og
„Miðvikudagar í Moskvu“ eru
fá svör gefin um horfur þessara
þjóða og um það að hve miklu
leyti þjóðernismálin eru lykill
að skilningi á risavöxnum
vandamálum sovésku ríkisheild
arinnar. Standa Sovétríkin
frammi fyrir því að þurfa að
berjast í vaxandi mæli við
þjóðernishreyfingar innan eigin
vébanda? Hefði slíkt í för með
sér að þau yrðu að láta af
föðurlegri forsjá sinni sinni fyrir
nágrönnunum? Þjóðernisstefna
getur verið afturhaldssöm en
hún getur einnig verið framsæk-
in eins og Árni bendir á.
Svo margt hefur nú verið
skrifað og skeggrætt um Sovét-
ríkin á íslandi að fylla myndi
margar bækur ef safnað væri á
einn stað, við skulum vona að
það verði látið hjá líða. Sumt er
skrifað af mönnum sem hafa
þeyst um þetta víðlenda ríki,
mállausir á sjómílnaskóm eins
og Árni orðar það, mest þó af
mannhaturspostulum Morg-
unblaðsins sem sjá frelsið
springa út í lundumstríðsóttans
firði, fólkið á Hermundarfelli
og bæjunum þar í kring. Nafnið
þykir mér vel valið því að
verulegur hluti af bókinni er
þjóðlífsmynd úr tilveru þessa
fólks og amstri þess við óblíð
kjör. Þetta fólk á þaðsammerkt
að vera fátækt fólk, en það er
raungott og hjarthlýtt. Hver
hefur sína bresti en um þá er
höfundur fáorður, en leggur
þess meiri áherslu á að „hver
hafi til síns ágætis nokkuð.“
Hér er ég kominn að því sem
mér finnst einkenna bókina en
það er hjártahlýja höfundar og
hve mildum höndum hann fer
um fólk sitt. Það væri synd að
segja að hann legði nokkrum
manni illt orð, án þess þó að
gera þá að englum. En samfél-
agsmyndin sem menn sjá út úr
bókinni er dregin fínum drátt-
um af fátæku fólki sem fæst á
nema rétt til hnífs og skeiðar og
býr í lélegum húsakynnum á
einu erfiðasta horni landsins.
Hér er enn það smábændasam-
félag sem ríkti um aldir og ekki
turnaðist fyrr en með heims-
styrjöldum og kreppu, samfélag
sem streitusjúklingar þjóðfélags
verðbólgu og annarra velmeg-
unarsjúkdóma þekkja ekki.
En höfundur samtvinnar
einnig líf sitt, barnsins, lífi
fólksins á Fjallabæjunum, og
með þess augum er umheimur-
inn séður. Raunar fer ekki hjá
því að ýmsar skýringar og
ályktanir eru verk hins full-
orðna manns en í veröld barns-
Veröld
minninganna
4 -NORÐURLAND