Austri - 15.12.1962, Síða 3

JÓL 1962
AU8TRI
3
I
ASÍÐAK.I hluta aldarinn-
ar sem leið, var tíðar-
far hart hér á landi.
Hver harðindaveturinn rak annan.
Hafísinn var fastagestur frá því
síðari hluta vetrar og fram á sum-
ar; stundum fram undir höfuðdag.
Vorkuldarnir lömuðu gróðurinn
svo að grasleysissumur sigldu í
kjölfarið.
Veturinn og vorið 1882 urðu
mönnum þyngst í skauti á þessu
ömurlega tímabili. Þeim harðind-
um hefur skáldið Jón Trausti lýst
á ógleymanlegan hátt í frásögn
sinni „Vonharðindi“. Þá var síð-
asta stórhríðin hinn 6. júlí og haf-
þök fyrir Norður- og Austurlandi.
Þá var það, sem Larsen gamli
skipstjórinn á Raufarhafnarskip-
inu Kristínu, varð þjóðhetja í aug-
um fólksins á Melrakkasléttu og
nærliggjandi héruðum, er hann,
með fádæma karhnennsku, brauzt
gegnum ísinn á Þistilfirði á skipi
sínu og náði farsællega höfn á
Raufarhöfn, eftir að hafa setið
samfleytt 36 klst. í reiðanum í
frostbrunanum og bjargaði þann-
ig bæði mönnum og málleysingjum
frá hungurdauða.
Stóru Akureyrar- og Húsavík-
urskipin, þær Grána, Rósa og Ingi-
björg, slöguðu hinsvegar úti fyrir
ísröndinni, án þess að freista þess
að ná til lands.
Borgfirðinga ber harla óvenjulega
sjón, seim sé þá, að stórt kaupfar
siglir inn fjörðinn í stinnings-
norðaustan kalda.
Þá var á Borgarfirði enn engin
verzlun en aðallega sótt á Seyðis-
fjörð, en þar áður á Eskifjörð og
Vopnafjörð.
Því er það Borgfirðingum harla
mikil nýlunda að sjá slíka siglingn
heima á sínum firði.
Eitthvað er nú samt bogið við
siglingu þessa skips. Furðulega er
það lágt á sjónum. Það varpar
heldur ekki akkerum, er inn á
fjörðinn kemur heldur sígur jafnt
og þétt nær og nær landi. ÆJtlar
skipið að sigla 1 strand ? Sú er raun-
in. Það nemur ekki staðar fyrr en
það stendur á grynningum í fjarð-
arbotni, fyrir utan þar sem nú er
Heyrt hef ég haft eftir manni,
er lifði þennan atburð, en nú er
látinn, að í Borgarfirði hefði orðið
fellir á búpeningi, ef ekki hrein-
lega mannfellir þetta vor, hefði
ekki þennan sjaldgæfa reka borið
á fjörur Borgfirðinga.
Eins og fyrr segir, var skipið
að koma utanlands frá, hlaðið
vörum. Þar var rúgur, mjöl, kart-
öflur, sykur, álnavara, brennivín
o. fl.
Rúgurinn var fluttur laus í lest-
arhólfum og innan um hann var
sykurinn, isem var toppsykur.
Mjölið mun hafa verið í sekkjum,
ekki í tunnum.
Þótt vel væri unnið að björg-
unarstarfinu, varð ekki umflúið,
að meiri hlutinn af vörunum
skemmdist, því að sjór kom í skip-
hvíld og svefn. Einkum hefur þó
verið fjölmennt á Borgarfirði
'meðan uppboðið stóð yfir.
Ekki fer hjá því, að þessa vor-
daga hefur verið stofnað til
margra nýrra kynna mili manna
í fjarlægum sveitum. Eru jafnvel
enn til heimildr um slíkt.
HI.
Um þessar mundir býr í Gils-
árvallahjáleigu í Borgarfirði Eyj-
ólfur bóndi Þorkelsson, Sigurðs-
sonar, Jónssonar prests Brynjólfs-
sonar. Hafði Eyjólfur byrjað bú-
skap sinn í Njarðvík en flutzt
snemma á árum að Gilsárvalla-
hjáleigu og bjó þar alla stund síð-
an. Frá afa ihans, Sigurði Jóns-
syni, er talin Njarðvíkurætt hin
yngri. Kona Eyjólfs Þorkelssonar
Páll Olafsson og
Ingeborgarstrandið
Þótt þetta ár, 1882, væri að
vísu hið harðasta á þessu tímabili,
var ætíð vá fyrir dyrum nyrðra
og eystra, ef siglingar töfðust
sökum hafíss.
Svo líða 6 ár. Það er veturinn
1888. Enn eru harðindi svo seim
gerzt má lesa í samtímaheimildum.
Hafíss varð vart nyrðra þegar i
janúarmánuði. Var hann síðan á
elæðingi, unz hann rak inn á firði
fyrir norðan og austan um páska.
Inn á Isafjarðardjúp rak ís í
maí, og í byrjuðum júní sást hann
suðvestur af Vestmannaeyjum.
ísinn lónaði frá Norðurlandi eftir
hvítasunnu, en rak von bráðar inn
aftur. Inn á Húnaflóa komust
kaupför ekki, fyrr en seint í júní
og enn síðar á Skagafjörð. Þá var
enn allt fullt af ís fyrir Norðaust-
urlandi svo sem á Þistilfirði. Af
hafísnum stöfuðu sífelldir kuldar
og næðingar, stundum með fjúki
og illviðrum. Nyrðra og eystra
kom gróður mjög seint, eins og
nærri má geta, og grasvöxtur varð
lítill. Af þessu urðu bjargræðis-
vandræði nyrðra og eystra svo sem
að líkum lætur. Var matarskort-
ur mikill og sá á fólki af harð-
réttinu, þótt um beinan hungur-
dauða yrði ekki að ræða í það sinn.
n.
Þá gerist það dag einn síðari
hluta vetrar þetta ár, að fyrir
neðsti hluti Bakkagerðisþorps.
í ljós kemur, að hér er á ferð-
inni eitt af íslandskaupförunuim.
Heitir Ingeborg upp á dönsku,
sennilega sama skipið og Jón
Trausti kallar Ingibjörgu og slag-
aði úti fyrir ísröndinni 6 árum áð-
ur, þegar Kristín litla skaut stóru
skipunum ref fyrir rass.
Sé svo, hefur skipið vafalaust
átt að taka Norðurlandshafnir eins
og þá, en ekki Austfjarðahafnir,
sízt af öllu Borgarfjörð. En á
Borgarfjörð mun ekki hafa verið
siglt frá því fyrir þann tíma er
einokunarverzlun hófst á Islandi.
Skipið er að koma frá Daumörku
hlaðið vörum, hafði lent í hrakn-
ingum í ís og komið að því leki.
Því var það ráð tekið að hleypa
því á grunn.
Það er óhætt að fullyrða, að
betri sendingu hefðu Borgfirðing-
ar ekki getað fengið eins og á stóð.
Vissulega var strand þessa skips
mikill skaði í sjálfu sér. Skipið
eyðilagðist og margt verðmæta og
nauðsynja fór forgörðum. En fyr-
ir fólkið á Borgarfirði og í nær-
liggjandi sveitum varð strandið
mikill happafengur. Við, sem nú
lifum, eigum sjálfsagt örðugt með
að setja okkur það fyrir sjónir,
hvílíkri öryggiskennd slíkur at-
burður hefur vakið fólkinu í
grenndinni á harðinda- og bjarg-
leysisvori fyrir 74 árum.
ið. Rúginum var t. d. mokað í
hauga í landi. Má nærri geta, að
illt hefur verið að verja vörurnar
fyrir veðrum, þar sem geymslu-
hús voru engin.
Er lokið var við að ná vörunum
úr skipinu var tekið til við að rífa
það.
Sýslumaður kom á staðinn og
uppboð var haldið.
Ekki er mér Ijóst, hvort vörurn-
ar voru seldar á uppboðinu eða
eftir mati, má það hafa verið
hvoru tveggja. En út gengu þær.
Nógur var markaðurinn í þessu
óskapa árferði. Hygg ég, að ein-
staklingar hafi keypt hluta í
strandinu og síðar selt öðrum, er
komu að til fanga. Efni úr skip-
inu var hins vegar selt á uppboð-
inu.
í nærliggjandi sveitum var uppi
fótur og fit, þegar fréttist um
þennan atburð.
Um allar sveitir höfðu harðind-
in komið illa við menn. Margir voru
orðnir bjargarlitlir og jafnvel
bjargarlausir bæði fyrir fólk og
fénað. Hvaðanæva að streymdu
menn til Borgarfjarðar til að leita
sér bjargar.
Menn komu langt sunnan af
fjörðum og jafnvel alla leið norð-
an af Langanesströndum. Má af
því marka, að sigling hefur ekki
verið komin á Raufarhöfn, enda lá
ís á Þistilfirði langt fram á sumar.
Sennilega hefur aldrei í sögu
Borgarfjarðar verið þar annar
eins gestagangur á bæjum og
þessa vordaga 1888. Sagt er, að
á sumum bæjum hafi mönnum
hreinlega verið raðað á baðstofu-
gólfin svo þétt sem verða mátti,
hvað þá í rúm, svo menn fengju
var Sigurborg Jónsdóttir prests
Reykjalín á Þönglabakka, Jóns-
sonar prests Reykjalín eldra á
Ríp. Var Sigurbjörg orðlögð fyrir
gestrisni og hjartahlýju.
Á Hallfreðarstöðum í Hróars-
tungu býr þá Páll skáld Ólafsson
ásamt konu sinni Ragnhildi
Björnsdóttur.
Eins og að líkum lætur, barst
fregnin um skipsstrandið til eyma
Páls Ólafssonar eins og annarra
og hafði hann einnig, sem aðrir,
þörtf fyrir að bæta sér nokkuð í
búi.
Hann kemur ofan í Borgarfjörð
þegar uppboðið er haldið og gistir
hjá Eyjólfi Þorkelssyni í Gilár-
vallahjleigu.
Heim kominn að Hallfreðarstöð-
um sezt Páll niður og ritar Eyjólfi
bréf:
Hallfreðarstöðum.
Góði Eyjólfur minn.
Fyrir hlýindi og gæði ykkar við
mig get ég aldrei fullþakkað ykk-
ur öllum því þó ég sæi ekki konu
þrna nema í svip, var þó allt gott
eins frá henui sem ykkur. Mér hef-
ur nú liðið vel, en lengi var eg
að ná mér, og lúinn var eg í skinn-
kublinum þegar eg kom heim um
kvöldið, borðaði eins og hjá þér,
fekk mér góða púnskollu á eptir
og sagði síðan ferðasöguna, vorum
við helstu garparnir í þeim „róm-
an“ og ekki lét eg annara kvenna
getið en Sigríðar, bar ég henni vel
söguna en mér miður undir sæng-
onum með hattkúfinn og húfuna
til skiptis.
„Framhaldið síðar“ af sögunni
sagði eg „það vildi eg nú helst að
ætti sér stað hér heima hjá mér“
k/WWSA^^/S^A^^A/VAA^/^AAAi'V/SA^/V/WWWVWWA/WWWVWWWWWWWWWWWWWVS/WAA/
Eftir Sigurð Ó. Pálsson
AAAAWVWWWWWWVWWWWWWAAAAAAAAAAAAAAAAAAWWVlWWVWVAWVAAAAAAAAAAAA/