Morgunblaðið - 09.04.2010, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. APRÍL 2010
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Haft er eftirvið-skiptaráð-
herranum á fundi í
Bandaríkjunum að
búast megi við
„hrollvekjandi upplýsingum“ í
skýrslu Rannsóknarnefndar
Alþingis. Aðeins eru þrír dag-
ar þar til að sú skýrsla birtist
loks. Ráðherrann tekur fram
að hann hafi alls engar upplýs-
ingar fengið um nefnd-
arstarfið. Hefði þá ekki verið
ágæt hugmynd að segja sem
minnst þessa þrjá daga? Ef
maður veit ekkert þá er góður
kostur að fjalla um það í fáum
orðum.
En allan þann tíma sem
rannsóknarnefndin hefur verið
að störfum hafa jafnt og þétt
verið að birtast hrollvekjandi
fréttir af hinum föllnu bönk-
um. Svo stórbrotnar hafa þær
fréttir verið að hætt er við að
íslenskur almenningur sé orð-
inn æði dofinn. Frétt nær
naumast máli nema hún snúist
um milljarða „snúninga“ og
glettilega oft eru aðalleikend-
urnir á sviðinu hinir sömu. Vil-
hjálmur Bjarnason, kennari
við HÍ, orðaði það svo í gær að
hann hefði í töluverðan tíma
bent á að fall bankanna mætti
ekki síst rekja til þess að þeir
hefðu verið étnir innan frá. Þar
sátu eigendur bankanna að
snæðingi.
Og síðustu daga hafa enn
borist „hrollvekjandi fréttir“.
Þær snúast um Glitni-banka
og framgöngu aðaleigenda
hans. Þar hafa fjöl-
miðlar vitnað í
gögn sem sagt er
að alþjóðleg rann-
sóknarfyrirtæki
hafi unnið fyrir
skilanefnd þess banka. Þeir
sem þekkja sæmilega til verða
ekki mjög undrandi á þessum
fréttum, þótt hrollvekjandi
hljóti að vera fyrir þá sem lítið
vissu. En mjög margir hljóta
að hafa gengið út frá því sem
vísu að þessi mál væru í rann-
sókn hjá embætti Sérstaks
saksóknara eða efnahags-
brotadeild Ríkislögreglustjóra
og að slík rannsókn væri kom-
in á lokastig.
Nú er hálft annað ár komið
frá falli bankanna og frá því að
öll gögn ættu að hafa verið að-
gengileg rannsóknarmönnum.
Kannski er sú staðreynd mesta
hrollvekjan að rannsóknir á
mjög alvarlegum málum virð-
ast enn á forræði aðila, sem
hafa mjög óljóst umboð til
verka. Spurningar hafa verið
að vakna um framgöngu skila-
nefnda. Telja þeir sem þær
skipa sig hafa vald til að liggja
með upplýsingar mánuðum og
misserum saman sem benda
ákveðið til þess að alvarleg af-
brot hafi verið framin?
Þessar nefndir, sem nú eru
skipaðar hæst launuðu ein-
staklingum samfélagsins,
verða strax að gera hreint fyr-
ir sínum dyrum. Núverandi
ríkisstjórn hefur hins vegar
enga burði til að tryggja slíkt
fremur en annað.
Er sakamálarann-
sókn bankahrunsins
enn í molum?}
Upplýsingar vekja ugg
Jón Gerald Sull-enberger,
framkvæmdastjóri
matvöruverslunar-
innar Kosts, fær
ekki fyrirgreiðslu í
íslenskum bönkum.
Honum finnst þetta skjóta
skökku við og bendir á að
keppinautar hans hafi fengið
og fái enn mikla fyrirgreiðslu í
bankakerfinu.
„Ég er að reka fyrirtæki
sem er ekki með nein lán,“
sagði Jón Gerald í samtali við
Morgunblaðið í gær. „Það hef-
ur ekki þurft að biðja um nein-
ar afskriftir, en fær samt enga
fyrirgreiðslu.“
Þetta viðmót bankanna auð-
veldar ekki uppbyggingu nýrr-
ar verslunar, ekki síst vegna
þess að Kostur þarf að stað-
greiða allar vörur sem keyptar
eru að utan. Þegar bankarnir
skella í lás getur orðið erfitt að
brúa bilið frá því að vörurnar
eru keyptar þar til þær eru
komnar í innkaupapoka við-
skiptavinarins.
Jóni Gerald
finnst undarlegt að
á meðan hann þurfi
að standa undir
kostnaði við að
byggja upp Kost
hafi keppinautar á
borð við Haga fengið fyr-
irgreiðslu í bönkum og lífeyr-
issjóðum við að byggja upp
fyrirtækið og ekkert virðist
breytast í rekstri Haga þótt
Arion banki hafi yfirtekið fyr-
irtækið: „Nú skilja þeir það
allt eftir í þroti. Þeir þurfa
greinilega ekki að borga það,
en geta samt haldið áfram.
Þetta er mjög skökk staða.“
Hvers vegna skyldi Kostur
teljast ókostur í bankakerfinu?
Það virðist viðtekið að fyr-
irtæki eigi að gjalda þess að
vera í heilbrigðum rekstri, en
fyrirtæki, sem ramba á barmi
gjaldþrots eða eru gjaldþrota í
raun og eru á forræði bank-
anna, fá samkeppnisforskot.
Við þessar aðstæður er úti-
lokað að viðkvæmt viðskiptalíf
dafni.
Við þessar aðstæður
er útilokað
að viðkvæmt
viðskiptalíf dafni}
Kostur og ókostur
E
ins og flestir vita hefur stórstríð
ekki verið háð í Evrópu frá lokum
seinni heimsstyrjaldar. Vissulega
hafa íbúar álfunnar þurft að þola
smærri stríð á þessu tímabili, og
var borgarastyrjöldin í Júgóslavíu þeirra alvar-
legust. Það er hins vegar stórmerkilegt hvað
stórveldum Evrópu hefur tekist að halda friðinn
í að verða sjötíu ár, en þau eru vandfundin jafn-
löng tímabil þar sem herir hafa ekki farið
þrammandi yfir evrópska akra.
Margir telja ástæðuna vera Evrópusam-
bandið og má líklega ganga svo langt að telja þá
skýringu ráðandi meðal Evrópubúa. Eitt meg-
inmarkmið þeirra sem að stofnun sambandsins
stóðu var jú að binda aðildarríkin svo sterkum
böndum að þau gætu ekki háð stríð hvert gegn
öðru. Með því að auðvelda verslun og frjálst
flæði fjármagns og fólks yfir landamæri yrði friðurinn
tryggður.
Vandinn við þessa skýringu er sá að Evrópuríki hafa í
gegnum aldirnar skrifað undir og þverbrotið fleiri friðar- og
vináttusáttmála en hönd á festir. Í raun hafa slíkir sáttmálar
aðeins verið hugsaðir til þess að veita aðildarríkjum and-
rými til að byggja upp heri sína að nýju og búa sig undir
næsta stríð.
Þá verður að hafa í huga að lengst af voru engar hömlur á
viðskiptum Evrópuríkja í millum, hvað þá á flutningi fólks
eða fjármagns, en það kom ekki í veg fyrir að Evrópuríki
háðu hátt í sjötíu stríð frá miðri sextándu öld til loka seinni
heimsstyrjaldar. Það eitt að brjóta niður ný-
reista tollamúra tuttugustu aldarinnar færði álf-
unni ekki þann frið sem við njótum nú.
Ástæðan fyrir hinni friðsömu Evrópu sem við
tilheyrum er einföld. Evrópskir herir eru ekki
svipur hjá sjón miðað við það sem þeir voru. Það
er auðvelt að gleyma því hvað álfan var her-
vædd á fyrri hluta tuttugustu aldar. Smáríki
eins og Belgía voru með heri sem töldu mörg
hundruð þúsund manns, en til samanburðar er
breski herinn núna með um 150.000 manns und-
ir vopnum þegar landvarnarliðið er talið með,
en breski herinn er meðal þeirra stærstu í álf-
unni. Evrópuríki hafa skorið útgjöld til hern-
aðarmála gríðarlega mikið niður af einfaldri
ástæðu. Bandaríkin hafa tryggt friðinn í álfunni.
Bandaríkin hafa nú þegar þurft tvisvar sinn-
um að skakka leikinn í evrópskum stórstyrj-
öldum og ljóst var eftir lok seinna stríðs að þeir hefðu engan
áhuga á að gera slíkt hið sama í þriðja sinn. Bandaríkin líta
á aðildarríki NATO sem bandalagsþjóðir sínar og munu
verja þær, jafnvel hverja gegn annarri. Evrópuríki treystu
– og treysta enn – Bandaríkjunum til að tryggja frið í álf-
unni og því hafa þau engin not fyrir heri sína lengur. Staðan
væri nákvæmlega sú sama nú hvort sem Evrópusambands-
ins nyti við eða ekki.
Hins vegar er dæmigert fyrir Evrópubúa að í stað þess
að vera þakklátir fyrir fordæmislausa velmegun og frið er
þeirra helsta áhugamál að rakka niður velgjörðarþjóðina
handan hafsins. bjarni@mbl.is
Bjarni
Ólafsson
Pistill
Friður og spekt í Evrópu
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Veldur þú slysi í um-
ferðinni um helgina?
FRÉTTASKÝRING
Eftir Andra Karl
andri@mbl.is
Á
síðustu árum hafa brot
vegna aksturs undir
áhrifum ölvunar og fíkni-
efna verið sjö til átta á
degi hverjum. Ölvunar-
akstursbrotum hefur fækkað nokkuð
milli ára og þeim örlítið sem aka undir
áhrifum vímuefna, en betur má ef
duga skal. Á síðasta ári olli nefnilega
ölvaður ökumaður 51 slysi þar sem
urðu meiðsli á sjötíu manns – þar af
voru þrjú banaslys á landsvísu.
Ef litið er yfir tilkynningar frá lög-
reglu höfuðborgarsvæðisins sem birt-
ar eru eftir hverja helgi, og taka til
fjölda þeirra sem teknir eru fyrir ölv-
unarakstur og akstur undir áhrifum
vímuefna, kemur margt athyglisvert í
ljós. Sú helgi líður varla sem enginn er
stöðvaður og hlutfall þeirra öku-
manna hátt sem augljóslega eiga sam-
bærileg brot að baki.
Síbrotamenn í umferðinni?
Sem dæmi má taka, að um páskana
voru níu ökumenn teknir á höfuð-
borgarsvæðinu fyrir akstur undir
áhrifum fíkniefna. Af þeim höfðu sex
þegar verið sviptir ökuleyfi. Sama átti
við um fimm ökumenn af átján sem
teknir voru fyrir ölvunarakstur þá
helgi.
Helgina 20.-21. mars voru fimm
ökumenn teknir við akstur undir
áhrifum fíkniefna og voru tveir þeirra
þegar sviptir ökuréttindum. Þá voru
þrír ökumenn teknir fyrir ölvunar-
akstur í Reykjavík 10. mars sl. og
lentu tveir þeirra, sem báðir höfðu
þegar verið sviptir ökuleyfi, í umferð-
aróhappi. Svona má lengi telja og var
sama mynstur að sjá á tilkynningum
lögreglu á fyrstu tveimur mánuðum
ársins.
Jafnframt má benda á tvo nýlega
Hæstaréttardóma. Í öðru tilvikinu var
um að ræða 24 ára karlmann sem
aldrei hafði öðlast ökuréttindi. Þrátt
fyrir það hefur hann á bakinu sex
refsidóma fyrir ölvunarakstur, tvo
fyrir að aka án þess að hafa öðlast
ökuréttindi og fjóra fyrir akstur svipt-
ur ökurétti. Í hinum var viðkomandi
hálffimmtugur. Sá hafði 23 sinnum
verið dæmdur fyrir ölvun við akstur
og 22 sinnum fyrir akstur sviptur öku-
rétti eða án ökuréttar.
Horfir til betri vegar
En þrátt fyrir að dreginn sé upp
dökk mynd af ástandinu hér að ofan
verður engu að síður að taka fram, að
svo virðist sem það horfi til betri veg-
ar. Milli áranna 2008 og 2009 fækkaði
umferðarslysum þar sem ölvaður öku-
maður kom við sögu um 29% á höf-
uðborgarsvæðinu og ölvunarakst-
ursbrotum um 21% á sama tíma.
Á landsvísu hefur ölvunarakst-
ursbrotum einnig fækkað og það tölu-
vert. Árið 2007 voru brotin tæp 2.100
og rúmlega 1.900 árið 2008. Á síðasta
ári voru þau hins vegar um 1.450 tals-
ins.
Í frumvarpi til nýrra umferðarlaga
er lagt til að leyfilegt áfengismagn í
blóði ökumanns verði lækkað úr 0,5‰
í 0,2‰, en jafnframt að hækka eigi
hámarkssekt vegna umferð-
arlagabrota úr 300.000 kr. í allt að
500.000 kr. Hvort slíkar breytingar
verði til þess að bæta enn umferð-
armenningu og gera út um þann vá-
gest sem áfengi og vímuefni er í um-
ferðinni skal þó ósagt látið.
Morgunblaðið/Júlíus
Árekstur Frá fyrsta sopa koma fram áhrif sem skerða hæfni til aksturs.
Föstudagar voru hættulegastir
daga í umferðinni á síðasta ári en
þá urðu flest umferðaróhöpp og
-slys. Og þó svo ölvunaraksturs-
brotum hafi farið fækkandi milli
ára er víst að á höfuðborgar-
svæðinu einu verði akstur fimm
til fimmtán ökumanna stöðvaður
yfir helgina.
1.446
Teknir ölvaðir undir stýri á
síðasta ári á landinu öllu.
261
Tjón ölvaðra ökumanna á
landinu öllu í fyrra.
890
Teknir fyrir ölvunarakstur
á höfuðborgarsvæðinu.
146
Tjón ölvaðra ökumanna á
höfuðborgarsvæðinu.
Teknir ölvaðir og
ollu tjóni 2009