Framsóknarblaðið - 24.08.1983, Blaðsíða 2

1
framsóknarblaðið

RITSTJÓRI OG ,\BVRGf)/VRMA})UR:
Andrés Sigurmundsson
RITNEFND:
Sigurgcir Kristjánsson, Sigurður Gunnarsson, Guðmundur Búason,
Jón EyjóUsson, Oddný Garðaisdóttir, Bima Þórhallsdóttir, Georg
Stanley AðaJsteinsson, Jóhann Bjömsson.
Setning og prentun: EYJ.VPRENT H.F.
Stuttur reynslutími
JVú eru liðnir rétt um þrír inánuðir síðan ríkisstjórn Framsóknar og
Sjálfstceðisflokks var mynduð. Ekki er þ'að nú langur reynslutími ogþví
naumast tímabœrt að fella dóm um störf hennar. Stjórnin, semýmsir
vilja nú nefna neyðarstjórn, var mynduð við mjög erfiðar aðstœður, ört
vaxandi verðbólgu og skuldasöfnun erlendis, þannig að í algjört óefni
stefndi, yrði ekki griþið til mjög róttœkra aðgerða. Og því ber ekki að
neita, að aðgerðir stjórnarinnar hafa verið róttœkar, ber þar vissulega
langhœsl algjörfrysting launa og takmarkaðar verðbœtur á laun. Þetta
hlýtur að koma hart niður til að byrja meðog ekkisístþegarþess ergœtt,
að á sarna tíma eru verðhœkkanir vegnagengisfellingar að komafram,af
fullum þunga. Þá hafa hœkkanabeiðnir opinberra fyrirtœkja verið með
almesta móti að undanförnu og tvímœlalaust hefur veriðgengið oflangt í
því að leyfa hœkkanir opnberrarþjónustu og sérstaklega hlýtur hin mikla
hœkkun raforkuverðs að koma þungt niður á rekstri fyrirtœkja og ekki
síður rekstri heimilanna. Hinar gengdarlausu rafmagnshœkkanir á
undanförnum árum geta alls ekki talist eðlilegar og ber því að fagna
þeirri ákvörðun iðnaðarráðherra, að láta hlutlausa aðila fara ofan í
saumana á rekstri Landsvirkjunar og Rafmagnsveilnanna. En auðvitað
ber að leggja áherslu á, að þegar niðurstöður þeirra rannsókna liggja
fyrir, þá verði gerðar lagfæringar á rekstrinum í samrœmi við
niðurstöðurnar, en ekki eins og oft vill verða, að skýrslur eru samdar og
látið þar við sitja. A sama hátt þarf síðan að kanna rekstur fleiri
opinberra Jýrirtœkja, sérstaklega peirra sem búa við aigjöra
einokunaraðstöðu. Oft á tíðum virðist sem forráðamönnum þessara
stofnana gleymist alfarið hjá hverjum þeir vinna og nœgir þar að minna
á ummœli Jóhannesar JVordal í sjónvarpinu nýlega. Ekki var hœgt að
skilja hann öðruvísi en svo, að Seðlabankinn vœri einhverskonar ríki í
ríkinu, sem hefði grœlt svo á liðnum árum, aðhanngœti leyft sér að fara
út í tugmilljóna króna byggingu, á sama tíma og öðrum ersagt að herðn
nú ólina og ráðast ekki í nýjar fjárfestingar.
Batnandi atvinnuhorfur
Það duldist engum í vor, að atvinnuastand var ótryggt og pað svo, aö
stefndi í verulegt atvinnuleysi, ef ekkertyrði að gert. Sem betur fer hefur
ekki til þess komið og fari svo eins ogýmsar spár benda til, að í kjölfar
ráðstafana ríkisstjórnarinnar fylgi minnkandi verðbólga og meiri
stöðugleiki í peningamálum, þá er nokkuð víst að mönnum muni á ný
aukast bjartsýni, sem nœgi til þess að ráðist verði í uppbyggingu nýrra
alvinnugreina og þœr sem fyrir eru styrkist svo, að nœgi til þess að allir
hafifuÍla atvinnu. Sérstaklega er ánœgjuleg sú þróun sem nú á sér stað í
Eyjum, með stækkun skiþastólsins að undanförnu. Er þeim. sem að
þeirri stœkkun standa, hér með óskað til hamingju og sú von látin í Ijós,
að farsœllega mum til takast.
Auðvitað vœri œskilegra að svona uppbygging œtti sér stað á
samvinnugrundvelli, svo sem víða hefur sannast. A það hefur verið bent
hér í blaðin áður, að séu atvinnufyrirtœkin og þá sérstaklega þau stœrri í
einkaeign, að þá er alltaf sú hœtta fyrir hendi að við eigendaskipti séu
fjármunir fluttir burl úr byggðarlaginu, til ómetanlegs tjóns fyrir
íbúana. Við skulum vona, að til þess komi ekki hér.
Mismunandi lífsskoÖanir
Það var athyglisvert að horfa á rökrœður þeirra Alberts
Guðmundssonar núverandi fjármálaráðherra og Ragnars Arnalds
fyrirrennara hans íþvíembœtti ísjónvarpinu s.l. föstudag. Svo sem við
var að búast var mikill ágreiningur hjá þeim, hvað varðar þáttöku
ríkisins í rekstri atvinnufyrirtœkja. Ekki var nú alveg samrœmi í
málflutningi Alberts t.d. þegar hann mœlti með þátttöku ríkisins í
rekstri Alafossverksmiðjunnar, á sama tíma og hann vill losa ríkið úr
öllum atvinnurekstri.
Ánœgjulegast er þó að heyra hversu mikill samvinnumaður Albert er
ennþá, en hann varði miklum hluta af tíma sínum í að hvetja
Siglfirðinga til að byggjasitt atvinnulíf upp, í samvinnuformi. Er gott
til þess að vita að hann skuli enn búa aðþeirri undirstöðu sem hann fékk í
Samvinnuskólanum á sínum tíma.
Veist
þúhverju
þaðgetur
forðað
ir
|JUMFERÐAR
■ Sú saga hefur gengið staflaust manna á meðal síðustu
vikurnar, að skömmu eftir myndun núverandi neyðarríkis-
stjórnar og meginráðstafanir hennar gegn verðbólgu hafi
fréttastofa ríkisútvarpsins, eða einhverjir þáttaspyrlar þeirrar
stofnunar, farið á fund hins margvísa manns, Björns Pálsson-
ar, bónda á Löngumýri, og áður alþingismanns, og leitað
véfrétta hjá honum og álits um ríkisstjórnina og gerðir hennar
í því skyni að birta landslýðnum í sjálfu ríkisútvarpinu.
Sagan segir að í spjalli sínu hafi Björn lýst stjórnarmyndun-
inni svo, að þeir Geir og Steingrímur hafi setið ásamt
vitringaliði sínu með tvær fötur á milli sín. í annarri var olía
ei; hinni vatn. Spjall þeirra flokksfeðra og húskárla þeirra
snerist um það, hver áhrifin yrðu ef innihaldinu úr fötunum
væri skvett yfir efnahagslífið í landinu svo aJ sýna mætti
þjóðinni svart á hvítu hvernig dæmið stæði. Komu allir
útreikningar vísindamanna í einn stað, þann að það mundi
æsa verðbólgubálið um allan helming, ef skvett væri úr
olíufötunni, en sefa það og jafnvel slökkva ef haglega væri
ausið á það úr vatnsfötunni. Ráðið væri þá að mynda
ríkisstjórn sem beitti vatnsfötunni á bálið en kostaði sér allri
til að verjast skvettum úr olíufötunni.
En allt var komið í eindaga þegar menn höfðu lagt á ráðin
um þetta slökkvistarf, og ríkisstjórnina varð að mynda í
■ „Það er ömurieg þverstxða að þjóð sem er flestum
anðugri að ódýrri fossorku skuli búa við hxsta raforkuverð
meðal nágranna sinna“. Myndin er frá Hrauneýjafossvirkjun.
Olíufatan og vatnsfatan
grænum hvelli. Þaö var gert og síðan gripið í dauðans ofboði
til fötu. En þá segir sagan - og ber Björn á Löngumýri fyrir
því,- að orðið hafi afleit misgrip, sem sé þau að ríkisstjórnin
greip í ofboði olíufötuna í stað vatnsfötunnar og skvetti
rösklega á verðbólgubálið.
Hvort sem þessi flökkusaga er með réttu kennd við Bjöm
á Löngumýri eða ekki, þá er hún skilgóð dæmisaga og túlkar
vafalaust ailvel viðhorf almennings í landinu þessar vikurnar,
og sé hún ekki frá Birni komin heldur vaxin upp úr
þjóðarvitundinni, sýnir hún vel góðan hug sögugerðarmanna
til Björns og almenningi finnst vel við eiga að gera hann að
talsmanni sínum fyrir almenningsálitið með þeim snjalla og
meinfyndna skírskotunarhætti sem hann er löngu þjóðfrægur
fyrir.
Sé sagan um útvarpsviðtalið og þessi ummæli Björns í því
hins vegar sannleikur hljóta menn að undrast hvað dvelji
Orminn langa á þeim bæ, því að samtalið við Björn hefur ekki
heyrst enn á öldum ljósvakans - eða hefur það fari fram hjá
mér? Ég hef engan hitt sem hefnr heyrt það heldur.
Orkuhækkunarskvettan
Þótt ýmsum þætti sem fötumisgrip hefðu orðið í upphafi
herfararinnar gegn vérðbólgunni í höndum ríkisstjórnarinnar
er hitt þó sýnu verra, að þessi sömu misgrip virðast hafa átt
sér stað hvað eftir annað síðan. Þó skal alls ekki fyrir það
synjað að í sumum tilvikum hafi verið gripið til vatnsfötunnar
með nokkrum árangri. Hitt skilst ríkisstjórninni augsýniléga
ekki nógu vel, að baráttan við verðbólguna er tvíhliða eins og
flest önnur nýtileg úrræði í bjástri manna. Það er ekki nóg að
leggja þungar byrðar á mannfólkið í krossferð gegn verðbólgu.
Herstjórnin verður líka að sjá til þess að burðardýrin fái
orku til þess að rísa undir byrðunum. Annars er herförin
vonlaus. Síðasta dæmið um forsjárbrest af þessu tagi er
orkuhækkunarskvettan, sem augsýnilega var úr olíufötunni
eins og fleiri, það er nóg að kunna að leggja saman tvo og tvo
til þess að skilja, að þessi skvetta hlýtur fyrr en síðar að hafa
í för með sér meiri háttar ósigur á einhverjum vígstöðvum í
verðbólgustríðinu. Þessi byrði var ekki lögð á landsfólkið í
þágu verðbólgustríðsins, heldur er þetta augsýnilega styrkur
til ómaga, sem kominn er á landssveitina fyrir ónytjuhátt sinn
og landsfeðra, og þessi sveitarþyngsli skerða mjögþað framlag
sem hægt væri annars að leggja til verðbólgustríðsins. Það er
engin afsökun að segja, að þetta stafi af því að fyrrverandi
ríkisstjórn hafi verið of treg til hækkana á orkuverði og ekki
farið að kröfum orkustofnana. Það er engu að síður staðreynd
að íslenskt orkuverð er orðið þyngra á herðum íslenskra
heimila og atvinnuvega en í orkusnauðum nágrannalöndum
eins og Danmörku, sem enga fossa á, hvað þá í Noregi og
Svíþjóð, jafnvel svo að fimmfalda má orkuverð til heimila
sumra þeirra landa svo að nái orkuverði okkar. Orkuverð til
íslensjcra heimila og atvinnuvega hefur mörg undanfarin ár
verið fullkomlega nógu hátt, miðað við næstu lönd, til þess að
standa undir orkuframleiðslunni, ef ekki væru maðkar í
mysunni. Hér hlýtur að koma tvennt til: Ófyrirgefanleg afglöp
Alþingis og ríkisstjórna við ákvörðun stórvirkjana, lántökur
vegna þeirra og orkugjafir til erlends stóriðnaðar í landinu.
Á refUstígum
Það hefur lengi verið básúnað, að óbeislað vatnsafl íslands
væri einhver mesta auðlind okkar. Á árunum eftir stríð var sú
hætta talin yfirþyrmandi, að kjarnorkan væri í þann veginn að
leysa vatnsafl af hólmi sem ódýrasti orkugjafi til rafmagns-
framleiðslu. Þess vegna yrðum við að ganga berserksgang í
stórvirkjunum fallvatna og finna orkukaupendur til þess að
missa ekki alveg af strætisvagniaum og láta koma í veg fyrir
að fossamir yrðu verðlausir í höndum okkar. Þetta var og er
afsökun þeirra - ef afsökun skyldi kalla - sem óðu fyrirhyggju-
laust í stórvirkjanir sem byggðar vom á ókjarasamningum við
erlendan og ósvífinn álhring.
En svo undarlegt sem það er þá hefur þessi sami söngur
glumið úr barka margra alþingismanna og ráðherra flestar
stundir síðan þótt forsendur séu gérbreyttar og fyrir löngu sé
komið á daginn að fossum okkar stafar ekki sú hætta af
samkeppni kjarnorkunnar, sem menn töldu við blasa fyrir
þremur áratugum. Menn láta enn sem lífið liggi á að virkja -
og virkja sem allra stærst fyrir markað erlendrar stóriðju.
Ömurieg þverstæða
Það var ekki of fast að orði kveðið hjá forsætisráðherra á
dögunum, að verð innlendrar orku væri orðið uggvænlega
hátt. Þetta er ömurleg þverstæða, að þjóð sem er flestum
auðugri að ódýrri fossorku skuli búa við hæsta raforkuverð
meðal nágranna sinna, jafnvel helmingi dýrara en þeir sem
verða að framleiða rafmagn með kolum! Það liggur nú á
borðinu, æpir jafnvel framan í þjóðina úr skýrslu sjálfrar
Orkustofnunar, að íslensk heimili verða nú að greiða stórfé í
orkuverðii með þeirri orku sem álverið fær nú. Þannig er
komið um þann máttarstólpa sem átti að tryggja okkur ódýra
osku. Sá samningur er og var frá upphafi glapræði skamm-
sýnna manna og í dómi sögunnar verður hann frægur að
endemum, því að ekki eru öll kurl komin til grafár enn.
Hins vegar mala þær virkjanir, sem gerðar voru fyrir
innanlandsmarkað á sínum tíma, okkur gull hvem dag, þó að
það dugi skammt í álhítina.
En þetta getur vart verið ema stcýringin á ófatnaði okkar í
orkumálum. Þar hlýtur að bætast við fyrirhygsuskortur í
þessu virkjanaflani og er líklega varla nema vóneins og til er.
sto.fnað af reynslulítilli þjóð. Það er vel að iðnaðarráðherra
héfur efnt til athugunar á þessum rekstri og falið hana aðila
utan ríkiskerfisins. Slík athugun þarf sífeiit að fara fram, og
stjórn Alþingis og ríkisstjórnar á orkumalum öarf að vera
miklu styrkari en hægt er að fá með pólitískrébytoigaaðferð.
Orkumál þjóðar með mesta vatnsafl álfunoarentnú komin
í þvílíka sjálfheldu og sjálfskaparvíti, að líklegt er að þav
verði verulegur dragbítur á árangur í viðskiptum við verðbólg1
una og skerði burðarþol almennings mjög á næstu árum.
Draumurinn sem orðinn er að marlröð
Alla þessa öld fram yfir lýðveldisstofnun var orka íslenskra
fossa inntak stærstu velmegunardrauma þjóðarinnar. Skáldin
ortu fagnaðarljóð um að leggja á bogastreng þeirra kraftsins
ör, er mundi færa þjóðinni veimegun, blessun og framfarir.
Sumt hefur ræst í þeim draumi, en jafnframt er hann orðinn
að mestu martröð í efnahagslífi þjóðarinnar tsn þessar mundir
af því að við kunnum ekki með framkvæmdina að fara.
Gullstóllinn er orðinn að gapastokk. Til þéss að losna úr
honum þarf ný viðhorf, nýjan manndóm og nýjan þjóðmetn-
að.
Þegar málin stóðu svona, að orkuverðið var þegar orðið allt
of hátt, lá í augum uppi að ný stórhækkun væri væn olíuskvetta
á verðbólgubálið en ekki siökkvistarf. Þá var betra að láta
orkuframkvæmdir dragast saman í bili eða grípa til annarra
ráða með tilfærslu.
Olíuslettan í lánskjaravísitölunni
Annað skýrt dæmi um það að slett hafi verið úr olíufötu í
stað vatnsfötu á verðbólguna er iánskjaravísitalan sem
ríkisstjórnin gleymdi óheftri á burðardegi sínum og hefur
síðan þóst vera að líma við með byltum einum mánuðum
saman. Og enn er þar aUt í sama ráðaleysi. Engin lausn f
augsýn. Forynjan heldur aðeccs áfram að sjúga þrótt úr þeim
sem bera eiga byrðar herkostoaðar gegn verðbólgu og draga
þannig úr viðnáminu gegn henm. Og slíkar olíuálettur í stað
vatnsgusu eru því miður orðnar allt of margar. Sagan um
lánskjaravísitöluna er mjög táknræn um ráðaleysi og stðleysi
stjómvalda, að því að allt réttlæti mælti með því að
vísitölumar tvær - kaupgjalds og lána - fylgdust að, og unnt
átti að vera að hefta hana engu síður en hina. Ríkisstjómin
hefur raunar játað þessa synd sína eftir á en virðist ekki hafa
siðgæðisþrótt til betrunai. Hér eftir verður brotíð ekki bætt
nema að hluta.
AK
Andrés
Rristjánsson
skrifar