Teningur - 01.01.1989, Blaðsíða 32

reyndi alltaf aö segja eitthvaö gáfulegt
í því sem ég gerði.
HELGI: En nú hefur þú hreinsað alla
„vitleysu" úr myndunum, þær eru
sem sé grafalvarlegar núna?
JAN: Ég er alveg viss um þaö aö ég
var aldrei aö vinna með vitleysuna,
jafnvel ekki þá, ég var alvarlegur.
Gruppe Normal var hugmynd Peters
og Milans, Peter hafði jafnvel líka
gaman aö vinna meö þessa ertni, en
mér líkaði þaö aldrei. Kannski var
stundum fjörugt þegar viö máluðum
allir saman, þá fljúga brandararnir og
ef þér finnst þú hafa betri hugmynd
en félagi þinn, þá málaröu yfir hans
hluta, þetta eru bara einkenni sam-
vinnuverka.
INGÓLFUR: Eins og popphljóm-
sveit?
JAN: Nei, eiginlega ekki.
INGÓLFUR: Hefur þessi tími mótaö
þig aö einhverju ráði?
JAN:Eg veit ekki. Jú, auðvitað, ég er
viss um það, á einhvern hátt. Ég held
ég megi segja að ég hafi lært margt af
Peter, ég læröi aftur að hafa ánægju af
aö mála, en hana haföi ég misst aö
fullu þegar ég haföi áöur unnið í
geometrískum anda, þaö var kannski
einhver ánægja fólgin í því aö vinna
viö eitthvað sem aldrei haföi neina
raunverulega lausn. Þetta var undar-
leg veröld. Allt varö að vera nákvæmt
samkvæmt einhverjum settum regl-
um sem alls ekki voru svo nákvæmar
í eðli sínu. Á Group Normal tímanum
hefði ég alls ekki getað málaö t.d. fíl
án einhverra útúrdúra, ég heföi gert
eyrun, fjóra fætur og lítið skott í leik-
fangastíl og verið eitthvaö aö vand-
ræðast meö þaö, en Peter hefði sagt
að það væri nógu gott. Þá fór ég aö
mála tígrisdýr, þiö vitið, þetta var bara
það aö framkvæma hlutina. Svo komu
erfiðleikarnir þegar ég var einn fyrir
framan strigann og vissi ekki hvaö ég
ætti aö gera. En þá kom lítið blístur.
Það tók tíma aö uppgötva ófullnægj-
una en þegar það kom var eitthvað aö
keppa að, og mér finnst nú að hver ný
mynd komi með eitthvað betra.
HELGI: Hvaö áttu viö meö betra?
JAN: Betra. Nákvæmara. Eöa
kannski alvarlegra, mér fellur auðvitaö
húmor í myndum, en . . .
INGÓLFUR: Meiri dýpt í húmornum?
JAN: Já, en varlega, ekki í brandara-
stílnum, líkara sáökorni, leik mundi ég
kalla þaö frekar en húmor.
HELGI: Eitthvað hárnákvæmt?
JAN: Já, hárnákvæmt, ég veit ekki,
alvarlegt, ég veit ekki.
INGÓLFUR: Að hafa meiri hugsun?
JAN: Ég veit ekki, ég er að tala um
neistann. Málverkin eiga raunveru-
lega aö snerta þig. Ég veit aö þaö er
möguleiki í gegnum málverk. Þú
málar eitthvað, t.d. fólk eöa kyrralífs-
mynd eöa landslag og þú stendur allt
í einu fyrir framan það fyrirvaralaust
og þaö snertir þig. Svo ég held aö
þetta sé þaö sem málið snýst um. Til-
finningin.
HELGI: En hvað þá um formræna
byggingu verksins?
JAN: Þetta er að hluta til það sem
höföar til mín frá því liðna og frá nátt-
úrunni, jafnvel Cézanne og hans mið
seinni ár, þá byggöi hann rækilega ég
hef hrifist mikið af því og finnst aö ég
sé að fást við eitthvað skylt því. Hann
byggði þetta og sagan sýnir að margir
miklir málarar hafa notað geometrí-
una. Endurreisnin, barokkið, það
höfðar til mín, ég veit ekki nákvæm-
lega hvers vegna, þetta er einskonar
regla. Nákvæmni, jafnvægi, það er
ekkert abstrakt í þessum áhuga á
myndhlutum myndarinnar. Ég gætti
þess að þetta væri ekki of augljóst við
fyrstu sýn, og þetta er alltaf tengt því
raunverulega. Sú mynd sem kemst
næst því að lýsa þessu er mynd af
húsvegg og hrífu upp við vegginn. Á
veggnum er stór skuggi af tré og þú
rétt grillir í jörðina. Handan við hús-
hornið sést heilaga fjölskyldan og
landslag. Þarna vildi ég jafnvel snerta
einhvern tengilið milli hins abstrakta
og lífsins. Suma abstrakt hluti er auð-
velt að skilja, þá sem snerta það sem
er, og aðra ekki. Þú þekkir ástæðuna
fyrir hlutunum, eitthvað sem við
getum orðið undrandi á og skilið og
ekki skilið. Ég trúi því að mannleg
skynsemi sé eitthvað í líkingu við
hendur, þú þarfnast einhverra sér-
stakra hluta, suma þarftu aðeins að
nokkru leyti og aðra alls ekki. En það
þýðir ekki að skynsemin sé að koma
með eitthvað nýtt, lokaatkvæðið sýn-
ist mér vera þetta hreina abstrakt,
hrein, listræn fastskorðuð abstraktlist
sem reynir að yfirtaka þessa hluti. En
það er auðvitað ekki satt. Abstrakt-
listamennirnir eru að leika litla Guði.
Mér sýnist, kannski, kannski ekki, að
þeir séu að fjarlægjast mannlega þátt-
inn sem mest, og það er einskonar
sjálfsdýrkun. Þetta er einskonar synd.
Þið vitið, fyrsti maðurinn o.s.frv.
HELGI: En hver er ástæðan fyrir
þessari breytingu yfir í hina hreinu
óhlutlægu mynd?
JAN: Það er stærilæti, þú veist eins
og englarnir í Biblíunni sem snerust
gegn Guði. Þetta lætur heimskulega í
eyrum margra og þeir spyrja hver
hann svo sé, þessi Guð. Það er ekki
rétt að ganga fram hjá sannfæringu
sinni, það er ekki tilhlýðilegt gagnvart
Guði. Maðurinn tapar möguleikum
sínum þegar hann reynir að vera
eitthvað annað en hann er. Besta
dæmið er þegar heil þjóð fær þá hug-
Ijómun, eins og Þjóðverjarnir í seinna
stríðinu, að þeir væru einhver herra-
þjóð og trúðu því sjálfir. í dag finnst
fólki það út í hött. Það voru 25 mill-
jónir Rússa sem dóu, svo maður
sleppi því að tala um Gyðingana, 7
milljónir Pólverja og milljónir annarra.
INGÓLFUR: Þú ert að segja að þarna
hafi tapast síðasti hlekkurinn gagnvart
náttúrubundnum gæðum? Andstæða
Guðs?
JAN: í andlegum skilningi, en að
öðru leyti gapa menn yfir efnislegum
hlutum í áhuga sínum á andlegum
hlutum, það hefur vissan áhuga á
andlegum efnum, en leggur sig ekk-
ert eftir dýpri skilningi á lífinu sjálfu.
Ekki þessi andlegi hrærigrautur sem
hefur hvorki upphaf né endi. Menn
hafa tapað hæfileikanum til að sjá
hlutina í sönnu Ijósi, menn misvirða
sjálfa sig.
INGÓLFUR: Ég var að tala um þessa
svokölluðu hvatalist. Þar er kannski
um möguleika sem þú býður áhorf-
andanum upp á í verkunum, að vera
skapandi. Meðvituð list gefur áhorf-
endanum einskonar neista, og það er
tækifæri til að gera eitthvað gott.
JAN: Já, eitthvað, þarna kemur þetta
eitthvað aftur sem þú ætlar að skapa
tilfinningu með.
30